Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1983, Blaðsíða 11

verið reynt að lýsa upp gatna-
mót á upphafi þeirra vega sem
konur hafa hafið, þar sem þær
hafa farið fram úr ríkjandi
venjum til þess að skapa eigin
framtíð með því að breyta
ímynd sinni og það geta þær
einar gert. En það liggur ekki í
því að taka upp karlmanns-
ímynd og stafróf karlkynsins;
verða, gera og tala eins; til hvers
er unnið ef aðeins á að æða fram
og aftur sömu blindgötuna?
Skynjun þeirra kvenna sem
fjallað hefur verið um á rými er
önnur en sú sem ríkjandi er og
þó sérstaklega á tíma. Það er því
fölsun að tala um raunsæi, þann
ófullkomna og óheiðarlega stíl í
sambandi við verk kvenna, það-
an sem þær eru einmitt að fara.
Þegar gagnrýnendur ruku til
þegar Jeanne Dielman kom út
og töluðu um hyper-realisma
hljómaði það jafnvel með for-
skeyti eins og lofgjörð um morð-
ingja frammi fyrir fórnardýr-
inu.
Það má þó ekki skiljast svo að
það séu konur einar sem standi í
slíkum verkum, heldur eru þær
hluti af hreyfingu sem er löngu
hafin og margfjallað hefur verið
um eins og t.d. af heimspekingn-
um Gilles Deleuze. í verki um
Proust bendir hann á hvernig
Marcel leikur sér með tákn og
teikn, losar þau við hræðsluna
við að draga upp ranga mynd og
ofstækisblandna angist að gefa
raunsanna mynd, og helgar sig
þeirri ánægju einni að lesa og
lofa öðrum að lesa. Bachelard
gerði sér og öðrum grein fyrir í
verkum sínum að dag-draum-
farir eru ekki aðeins hlutskipti
iðjuleysingja heldur liggur
beinn öxull milli drauma og efn-
islegra framfara mannkyns og
hljóti því að liggja jákvæðar
breytingar í því að styrkja
drauminn í samleik sínum við
efnið.
Munurinn á körlum og konum
frammi fyrir þessum breyting-
um er kannski sá að þar sem
konur eiga sér ekki þann menn-
ingarlega bakgrunn sem karl-
menn sækja ósjálfrátt alltaf í,
Standa þær frjálsari til að
byggja upp á ný. Þann mismun
kynja, eins og allan mismun, ber
ekki að hugsa sem hugtak, að
því er Deleuze heldur fram,
heldur skynja, finna sem styrk-
leika. Maðurinn er byggður upp
af breytanlegum styrkleika.
Enn í dag er litla myndin
hennar Germaine Dulac um
baunina lofuð hvarvetna fyrir
töfra og nýstárleika, enn er ver-
ið að sýna India Song í París 7
árum eftir frumsýningu hennar
og þangað streyma hópar með
kennurum af öllum skólastigum,
eins og á myndir Griffith og
Eisenstein. Eitthvað er það sem
heillar, töfrar og eins og Alice
Guy skildi strax eru kvikmyndir
galdur sem þarf að magna upp
og hrífa fólk með til nýrra leika
og möguleika eða eins og J.L.
Godard sagði um Le Camion
(Vörubílinn) eftir Duras: „Eftir
þá mynd hugsa ég ósjálfrátt,
þegar ég sé vörubíl, þarna fara
orð konu.“
á ný, en hjóp beint á hliö gamals vöru-
bíls þannig aö hann féll viö. Hann lá þar
og beiö eftir högginu sem myndi binda
enda á líf hans, en á samri stundu rank-
aöi hann viö sér og hann velti sér tvisvar
og undir vörubílinn. Honum fannst sem
innyflin væru komin upp í munninn á sér
og varir hans námu bæði blóö- og
saltbragö. Hjarta hans baröist sem villt
dýr í brjósti hans og honum fannst líkt
og líkami hans bifaöist viö hvert slag.
Hann reyndi aö róa þaö, því hann hélt
aö hjartslátturinn myndi heyrast og hann
reyndi einnig aö þagga niöur í andar-
drætti sínum. En hann gat hvorugt.
Þá skyndilega sá hann tvo ungu
mannanna bera við himin. Honum
fannst sem þeir hlytu aö heyra í sér, en
þeir önduöu sjálfir sem drukknandi
menn, og tal þeirra var óreglulegt.
Þá sagöi annar þeirra: „Heyrirðu?“
Þeir voru hljóöir, aö frátöldum and-
köfum þeirra, og þeir hlustuðu. Og hann
hlustaði einnig en heyröi í engu nema
Eyðilandió
Smásaga eftir ALAN PATON
ÞYÐING:
Árni Matthíasson
Um leið og vagninn var lagöur af staö
vissi hann að hann væri í hættu, því að í
skini vagnljósanna sá hann ungu menn-
ina sem biðu undir trénu.
Þetta var einmitt þaö sem allir
hræddust, aö veröa fyrir því að ungu
mennirnir biöu eftir sér. Þetta var eitt-
hvaö sem hann haföi talaö um, nú átti
hann eftir aö kynnast því sjálfur.
Þaö var of seint aö reyna aö hlaupa á
eftir vagninum, hann ók áfram niöur göt-
una, sem eyja öryggis í hafsjó hættu. Þó
hann væri aöeins búinn skynja hættuna
í örskamma stund, þá var munnur hans
þurr, hjartað barðist í brjósti hans,
eitthvað innra meö honum andmælti há-
stöfum því sem í vændum var.
Laun hans voru í pyngjunni, hann
fann hvernig þau hvíldu þungt viö læriö.
Þaö voru þau sem þeir sóttust eftir. Ekk-
ert fengi því breytt. Konan hans yröi
ekkja, börnin fööurlaus, ekkert fengi því
breytt. Miskunn var óþekkt orö.
Á meðan hann stóö þarna óákveöinn,
þá heyröi hann ungu mennina nálgast,
ekki aðeins úr þeirri átt er hann haföi
orðiö þeirra var, heldur einnig úr hinni
áttinni. Þeir sögöu ekkert, ætlan þeirra
var óumræðanleg. Fótatak þeirra barst
til hans með blænum. Staðurinn var vel
valinn, því aö aö baki honum var ókleifur
klaustursveggurinn, og hinar læstu dyr
sem myndu ekki Ijúkast upp nema fyrir
dauöum manni. Handan vegarins var
auönin, þakin frumskógi vírs og járns og
hræja gamalla bíla. Þaö var eina von
hans og hann hélt í átt þangaö, en um
leiö og hann gerði þaö, þá heyrði hann
blístur og hann vissi að ungu mennirnir
biöu hans þar líka.
Óttinn sem heltók hann var yfirþyrm-
andi og þef óttans lagöi frá líkama hans
fyrir vitin. Á því augnabliki talaöi einn
þr irra og gaf fyrirmæli. Svo aöþrengdur
var hann aö hann fylltist skyndilega reiöi
og afli, og hann hljóp í átt aö auöninni
sveiflandi þungum göngustaf sínum. í
myrkrinu birtist vera í vegi fyrir honum
og hann sveiflaði stafnum í átt til hennar
og heyröi sársaukavein. Þvínæst hljóp
hann í blindni inn í frumskóg víra og
járns og hræja gamalla bíla.
Eitthvaö greip um fót hans og hann
sló til þess meö staf sínum, en þaö var
ekki maöur, aðeins egghvasst járn.
Hann var kominn meö ekka og orðinn
móöur, en hann hélt áfram inn á auön-
ina, en þeir fylgdu honum eftir, ryðjandi
um koll gömlu járnarusli og sparkandi í
tindósir og járnfötur. Hann féll í ógnvekj-
andi víraflækju, þaö var gaddavír sem
reif föt hans og hold. Síöan hélt vírinn
honum og honum fannst sem dauðinn
væri nærri, og fylltur vonleysi hrópaöi
hann: „Hjálpiö mér, hjálpiö mér!“ meö
rödd sem átti aö vera mikil og sterk en
var ekki nema máttlaust kjökur. Hann
reit i vírinn og vírinn reif í hann, reif
andlit hans og hendur.
Þá, skyndilega, tókst honum aö losa
sig. Hann sá er strætisvagninn kom aft-
ur og hann hrópaði aftur meö hinni miklu
raddlausu rödd: „Hjálpiö mér, hjálpiö
mér.“ Hann sá hvar einn hinna ungu
manna bar viö Ijósiö. Dauðinn var innan
seilin ar og eitt augnablik var hann nær
yfirb gaöur af því óréttlæti lífsins, aö
þaö '(æti endaö á þennan hátt hjá
m-'..:ni sem hafði ætíö verið iöinn og
löjMýðinn. Hann lyfti þungum göngu-
stafnum og keyröi hann í höfuö þess er
elti hann, þannig aö maöurinn hné til
jaröar, stynjandi, líkt og lífiö heföi einnig
veriö honum óréttlátt.
Síðan sneri hann viö og hljóp af staö
örmagna hjarta sínu.
„Ég heyröi í manni ... sem
hljóp ... á veginum," sagöi annar.
„Hann er sloppinn . .. komum okkur.“
Þá komu fleiri af ungu mönnunum,
meö andköfum, og bölvandi manninum
sem komst undan.
„Freddy,“ sagöi einn þeirra, „pabbi
þinn komst undan."
En enginn svaraði.
„Hvar er Freddy?" spuröi einn.
Annar sagöi „þögn!“ Síöan kallaöi
hann hátt „Freddy".
Enn svaraöi enginn.
„Komum“ sagöi hann.
Þeir héldu hægt af stað, og varlega,
þá stoppaöi einn þeirra.
„Okkur er borgiö,“ sagöi hann.
„Hérna er maöurinn."
Hann beygði sig niöur, en fór síðan aö
bölva. „Þaö eru engir peningar hér,“
sagöi hann. Einn þeirra kveikti á eld-
spýtu, og í veiku skini hennar sá maöur-
inn undir bílnum hann taka skref aftur-
ábak.
„Þetta er Freddy,“ sagöi einn. „Hann
er dauöur.“
Þá talaði sá er sagt haföi „þögn“.
„Lyftiö honum," sagöi hann. „Setjið
hann undir bílinn.“
Maöurinn undir bílnum heyröi er þeir
ojástruöu viö lík unga mannsins og hann
velti sér einu sinni, tvisvar, lengra undir
bilinn. Ungu mennirnir lyftu líkinu og
sveifluðu því undir bílinn þannig aö þaö
nam viö hann. Síðan heyrði hann þá
ganga í burtu, hljóða og varkára, og þaö
heyrðist aöeins lágt þrusk er þeir ráku
sig í járnaruslið á leiö sinni.
Hann velti sér á hliöina til þess aö
hann þyrfti ekki aö snerta lík unga
mannsins. Hann grúföi andlitiö í höndum
sér og sagöi viö sjálfan sig á sinni eigin
mállýsku, á sínu eigin máli: „Fólk rís
upp. Heimurinn er dáinn.“ Þvínæst reis
hann á fætur og hélt þungstígur út á
auðnina.
11