Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1981, Qupperneq 4
Ragnar Þórðarson skrifar um
Grjótaþorpið:
Hluti af
lifandi
borg
- ekki byggðasafn
Allt frá 1920, og jafnvel lengur, hefur
endurskipulagning Grjótaþorps veríö í hug-
um forráðamanna Reykjavíkur. Þetta verk-
efni hefur alltaf öðru hvoru legið á
teikniboröum skipulagsmanna og arki-
tekta, allt frá þeim tíma. Öll meðferð
málsins hefur óneitanlega minnt mjög á
vinnuaðferðir þeirra manna, sem eyða allri
starfsorku sinni í að ausa sandi í sömu
botnlausu tunnurnar.
Lengi var sú hugmynd ríkjandi að
Suðurgatan skyldi sameinast Aðalstraeti og
framlengjast í Vesturgötu og Grófina, og
flestar lóðir við vesturhlið Aðalstrætis
skyldu fara undir götu — Aöalstræti
breikka til vesturs. — Þessi hugmynd hafði
mjög mikil áhrif á verð lóða við Aðalstræti
og Vesturgötu á vissu tímabili — þaö átti
ekkert að byggja á þessum lóðum — og
svo kom Morgunblaðshöllin.
Þá hefur á tímabilum sú skoðun verið
ríkjandi, að allt Grjótaþorp skyldi rifið og í
staðinn kæmi þétt háhýsahverfi. Frá öðrum
hefur komið sú tillaga að Grjótaþorpið
skuli varðveitt, alls óbreytt frá því sem nú
er. )
Margar fleiri hugmyndir um Grjótaþorp
hafa verið nefndar á umliðnum árum.
Vandratað meðalhófið
Nýlega hefur staðið yfir sýning, á
Kjarvalsstöðum á nýjustu skipulagstillög-
um, sem uppi eru um Grjótaþorpssvæðið
— gerðar á vegum Borgarskipulags
Reykjavíkur af Hjörleifi Stefánssyni og Pétri
Ottóssyni. Hefur þessi sýning gefið mér
tilefni til að setja á blað hugmyndir mínar
um skipulag og nýtingu Grjótaþorpssvæö-
isins. — En ég hef eytt miklum tíma til
ferðalaga á undanförnum árum, m.a. til
þess aö skoða ýmsa staði, sem ég hef talið
að gáetu gefiö jákvæðar vísbendingar og
hugmyndir að skipulagi, nýtingu og endur-
bótum Grjótaþorpssvæðisins.
Mín skoðun er, að áður en borgarsvæði
er tekið til skipulags og deiliskipulags, sé
.eölilegt að ákveða hvaða tilgangi á að ná
með skipulagningunni; til hvers eigi að
nota svæðið, hvers konar fólk eigi að búa
þar og hvaða starfsemi eigi aö verða þar,
og hvort eitthvað sé þar af byggingum og
svipmóti, sem ástæöa sé að varðveita af
sögulegum ástæðum eöa vegna útlits.
Bæjaryfirvöld hafa tekiö þá ákvörðun að
varðveita beri mörg húsanna á þessu
svæði og svipmót Grjótaþorps.
Mér vitanlega hafa bæjaryfirvöldin ekki
tekið afstöðu til annarra hér umræddra
atriða, hvað snertir Grjótaþorp og aðra
hluta svæðisins, sem liggur milli Garða-
strætis og Aðalstrætis.
Þegar teknar eru ákvarðanir um skipu-
lag verður að taka fullt tillit til þess ástands
og þeirra þarfa, sem eru fyrir hendi. Þetta
eru atriði sem eðlilegt er að bæjaryfirvöld,
með aðstoð félagsfræðinga sinna og hags-
munaeigenda, taki afstöðu til áður en málin
eru fengin í hendur skipulagsmanna og
arkitekta, til endanlegrar meðferðar.
Hvaö snertir ástand og þarfir í dag er
það að segja, að í Reykjavík er líklega nú
nóg, og jafnvel of mikið, af stórum
broddborgaraíbúðum og einbýlishúsum,
samtímis því að hér í miðbænum er mikill
skortur íbúða fyrir aldraða og einhleypinga,
svo að til vandræða horfir. Þessvegna er
eölilegast að beita kröftunum að byggingu
smáíbúöa, og í bili er eðlilegt að byggja í
Reykjavík eingöngu slíkt íbúðarhúsnæði.
Sumt er þess virði að láta það standa. Annað er hreint rusl. Spyr ja má, hvort það sem
sést á þessari mynd sé varðveizlunnar virði.
Reykjavík er of dreifð og leiðir það af sér
mikla bílaþörf, og bílanotkun. í Reykjavík
er líklega einnig orðiö of mikið af skrif-
stofuhúsnæði, og ef við viljum ekki leggja
ofurkapp á aukna skriffinnsku er hæpið að
byggja nokkuð teljandi skrifstofuhúsnæði
til viðbótar.
Aftur á móti virðist vera mikill skortur á
litlum, vingjarnlegum, persónulegum þjón-
ustufyrirtækjum í miðbænum; einnig mætti
vera hér í bæ miklum mun fjölbreyttari
veitingastarfsemi, t.d. meira af ódýrum
almenningsveitingastöðum sbr. krónumál-
tíðastaði liðins tíma, þegar tímakaup
verkamanns var um kr. 1.35. í miðbæinn
vantar einnig mun meira af félagsmála-
starfsemi.
Við skipulag Grjótaþorpssvæöisins tel
ég eðlilegt að taka tillit til þess, sem hér
hefur verið sagt: þ.e. ekki vantar brodd-
borgaraíbúðir eða einbýlishús, ekki heidur
skrifstofuhúsnæði.
í Grjótaþorpshverfinu er rétt að skapa
sem mest af smáíbúðum, fyrst og fremst
fyrir aldraöa — einnig fyrir námsmenn og
einhleypinga. Einnig að staðsetja þar
félagsþjónustu fyrir þessa þjóðfélagshópa.
T.d. bókasafn, lesstofur, spila- og taflstof-
ur, lítil bíó og leikhús (t.d. í Fjalaketti),
heilsuræktarstöö meö sundlaug og útivist-
arsvæði. Einnig mætti skapa þarna hús-
næöisaöstööu fyrir fjölda lítilla, persónu-
legra þjónustufyrirtækja, t.d. saumastofur,
þvottahús, straustofu, fatahreinsun, fata-
viðgerð, skósmiö, hannyrðaverzlanir,
skartgripaverzlanir, heimabakarí, konfekt-
gerð, veitingahús og vínstúkur, fornsölur,
snyrtistofur, hárgreiðslustofur, rakarastof-
ur og svo framvegis. Nú hef ég gert nokkra
grein fyrir hvernig ég tel aö nota eigi þetta
svæði og hvaða starfsemi eigi að vera
staðsett þar.
Við skipulag hvers borgarsvæðis eru
viss sjónarmið, sem taka verður tillit til í
öllum tilfellum, hvert sem svæðið er, en
það eru m.a. eftirtalin atriði:
1. Umferðarsjónarmið.
2. Brunavarnasjónarmiö.
3. Nýtingarsjónarmið.
4. Útlits- og umhverfissjónarmið.
5. Óskir og hagsmunir lóöaeigenda og
annarra hagsmunahópa.
6. Fjárhagssjónarmið bæjarfélagsins —
tekju- og gjaldasjónarmið.
Vesturhlið Aðaistrætis með Morgun-
hlaðshúsinu og öðrum húsum, sem
Ragnar leggur til að yrðu hækkuð
(nema Fjalakötturinn) til þess að íá
hetri nýtingu. Umíram það sem tillög-
ur Hjörleifs og Peters gera ráð fyrir,
eru hér um 30 íbúðir fyrir aldraða á
tveimur efstu hæðum Aðalstrætis 4,12
og 14.