Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1981, Blaðsíða 13

Gott...
... kvöld.
.,. Fréttir.
stundum orðaforðann. En við hjálpuðumst
að og bjuggum til ágætis viötal, þótt það
gefi kannski svolítið ranga mynd af málfari
þeirra tveggja. Ég var nefnilega að upp-
götva nokkuð, sem ég hafði aldrei leitt
hugann að fyrr.
„Orðaforöi þinn byggist upp á sífelldri
endurtekningu orða, þú heyrir þau í
útvarpinu, hjá fétögum þínum og foreldr-
um, sjálfur notar þú þau og setur í
samhengi viö stafi á blaði,“ lét Vilhjálmur
Berglindi túlka
„Þessi endurtekning er ekki til staöar hjá
heyrnarlausum, þroski þeirra varðandi
orðaforða og málfræöi er því mun torsótt-
ari en hinna heyrandi. Þetta mótast þó
vitanlega af stigi heyrnarleysisins, t.d. hefur
Berglind mun meiri orðaforða en ég.“
Myndabækur og
kvikmyndir með texta
„Yfirleitt er orðaforðinn í bókum of
erfiður til að ég geti lesiö þær og dagblöðin
lít ég aðeins lauslega yfir. Myndabækur les
ég hins vegar mikið, þar hjálpa myndirnar.
í sjónvarpinu hjálpa kvikmyndirnar mér við
að skilja textann. Ég horfi mikiö á þær og
fer því minna í bíó en áður," túlkaði
Berglind.
Þetta leiddi hugann að fréttatextanum
fyrir heyrnarlausa, sem fylgir ætíð í lok
sjónvarpsfrétta og kom til áður en ráöist
var í að flytja líka táknmálságrip á undan
fréttunum. Myndalaus er þessi texti þaö
þungur, að hann nýtist varla öðrum en
þeim, sem tapað hafa heyrninni seint á
ævinni. Sá hópur hefur möguleika á aö
fylgjast með fréttunum í blööunum, hinn
ekki.
Dæmi um, hvernig þungt orðalag getur
gert hinum heyrnarlausu erfitt fyrir var texti
um, að vegir norðanlands hefðu teppst af
snjó. í Heyrnleysingjaskólanum daginn eftir
lýstu einhverjir nemendanna furðu sinni á
því að búið væri að teppaleggja alla vegi
fyrir norðan. Sökum þess, hve íslenskan
okkar getur verið flókin og lýkingarík þurfa
kennarar Heyrnleysingjaskólans yfirleitt að
endursemja þá námstexta, sem ætlaðir eru
heyrandi og aöstoðarmaður þarf t.d. að
skýra fyrir þeim, sem flytja táknmálságrip-
iö, að „viðræður, sem sigla í strand“ séu
viðræður, sem einfaldlega stöðvast.
Væri fariö út í að texta allar sjónvarps-
fréttir jafn óöum þyrfti það því að vera á
mjög einfölduðu máli. Það er ekki óeðlilegt,
að sjónvarpið sé hikandi við að senda
fréttir sínar út á því, sem rugla mætti við
barnamál jafnhliða hinu venjulega talmáli.
Svipað vandamál verður uppi á teningn-
um, við leit að hentugu lesmáli fyrir hina
heyrnarlausu. Þegar lesmálið er hæfilega
þungt er efnið það barnalegt, að hálffull-
orðnir nemendurnir eru lítið sólgnir í það. Á
Norðurlöndunum hefur verið farið út í að
gefa út sérstakar unglingabækur fyrir
heyrnarlausa á hæfilega léttu lesmáli.
„Það eykur vandamál heyrnleysingja við
að tileinka sér íslenskuna, að hún er aðeins
þýðing á mjög ólíku máli, sem er flestum
okkar mun eiginlegra. Við hugsum ekki á
íslensku eins og þeir, sem heyrandi eru.
Hugarheimi okkar má eiginlega líkja við
bíómynd. Líkt og táknmálið byggist hann á
lýsingum og myndum," sagði Berglind.
Enginn skilur hvað fékk
okkur til aö veltast um
af hlátri
„Vinur minn, sem er alheyrandi er oft
með mér, þegar ég fer að hitta heyrnar-
lausa félaga. Hann segir, að við hugsum
allt öðru vísi en aörir. Þegar við skiptumst á
fyndni er vonlaust að reyna þýða hana yfir
á íslensku og ef það er gert, skilur enginn,
hvað fékk okkur til að veitast um af hlátri.
Þaö sama á viö, ef maður reynir að þýöa
einhverja fyndni yfir á táknmál," sagði
Berglind.
Berglind og Vilhjálmur virtust sammála
um, að leggja ætti aukna áherslu á að
kenna heyrnarlausum þeirra eigið táknmál.
Táknmálið mætti síðan nota sem undir-
stöðu undir íslenskunám líkt og móöurmál
er notað, sem undirstaða undir nám í
erlendum tungum.
„Kennararnir kunna yfirleitt lítið í tákn-
málinu og gera sig skiljanlega með því að
tala hægt og skrifa á töfluna. En ég held
það geti hindrað þroska heyrnarlausra að
leggja alla áhersluna á að kenna þeim að
tjá sig eðlilega á því erfiða máli íslensku.
Mjög fáir ná því marki, að fullnægja
tjáningaþörf sinni á íslensku og leita því
útrásar í táknmálinu," sagði Berglind.
En það eru ekki allir á einu máli um
greiðustu leiðirnar við .kennslu heyrnar-
lausra. Margir álíta, að ef táknmálið sé
bæði notaö í samskiptum heyrnarlausra og
við kennslu muni það algjörlega einangra
þennan hóp frá hinum heyrandi. Rík
áhersla á íslenskukennslu sé eina leiðin til
að gera heyrnarlausum kleift að samlagast
því þjóðfélagi, sem þeir lifa í.
Aðferðirnar við kennslu heyrnarlausra
taka sífelldum framförum með auknum
rannsóknum og sennilega verður ofan á,
að táknmálinu jafnframt íslenskunni og
öðrum tiltækum tjáningarmátum veröur
beitt við að ná þeim árangri, sem sóst er
eftir.
Örðugleikarnir við aukna beitingu tákn-
málsins eru þó margir. Fjöldi táknanna er
mjög takmarkaður en táknmálsnefnd, sem
Vilhjálmur er formaður fyrir, vinnur aö því
aö semja og samræma nú tákn eöa fá þau
lánuð úr Noröurlandamálunum. Að vísu má
grípa til fingrastafrófsins og stafa þau orö,
sem ekki er hægt að tákna, en þaö
tjáningarform er þvingandi og hægfara. Því
er reynt að takmarka notkun fingrastaf-
rófsins við nöfn og heiti í fréttaágripi
sjónvarpsins, þótt umtöluðustu persónurn-
ar hafi aö vísu sumar öðlast sín eigin tákn.
Ekki dregur það heldur úr vanda tákn-
málsins, að fáir treysta sér almennilega til
aö kenna það og færir túlkar, sem eru
jafnvígir á bæði málin eru ófinnanlegir. Slík
túlkun er enda flestri annarri túlkun
erfiðari, þar sem talaða málið er mjög
frábrugðið táknmálinu að uppbyggingu.
Táknmálið raðar efninu upp á gjörólíkan
hátt og málfræöi með endingum og
beygingum er engin. Þátíð er táknuð með
áður og framtíð með bráðum eða kannski.
Svipbrigði og hreyfingar
í stað lýsingarorða
„Við sleppum öllum óþarfa aukaorðum
og' erum þar af leiðandi mun fljótari að
tákna það, sem aðrir þurfa að segja,“ sagöi
Berglind. „í stað raðar af lýsingarorðum
aukum við bara eða minnkum svipbrigðin
og hreyfingarnar."
Ég tek eftir því, þegar Berglind og
Vilhjálmur grípa til táknmálsins, að þau
nýta sér alla möguleika til hins ítrasta.
Augun og andlitið jafnt og hendurnar taka
virkan þátt í táknmálinu og með vörunum
líkja þau eftir viðkomandi oröum. Skildu
heyrandi eiga auðvelt með að tileinka sér
þetta mál? spurði ég þau.
„Við vitum það eiginlega ekki,“ sagði
Berglind eftir að hafa ráðfært sig við
Vilhjálm. „Þetta er okkur eiginlegt en viö
eigum erfitt með að setja okkur í spor
annarra."
„Sumir vísindamenn telja, að táknmál sé
elsti tjáningarmáti mannsins og allir nota
einhver tákn til að tjá sig með, þótt þeir átti
sig kannski ekki á því, vinka, heilsa og
gretta sig á ýmsa vegu,“ bætir Vilhjálmur
við.
En hvernig á ég þá, sem ekki kann
táknmáliö að tjá mig við heyrnarlausa?
„Reyndu bara að tala skýrt, snúa þér að
viðmælandanum og nota þær hreyfingar
og svipbrigði, sem þér finnst að við eigi. Ef
það gengur ekki þá skaltu einfalda orða-
forðann og tala léttara mál, þar til þú
finnur, hvað er hæfilegt," sagði Vilhjálmur,
sem skilið hafði spurninguna, en sökum
þjálfunarleysis míns varö ég aö biðja
Berglindi að túlka svarið.
Samband heyrandi og heyrnarlausra
byggist að miklu leyti á þjálfun. Framburð-
ur Vilhjálms, sem sumum er óskiljanlegur
er öðrum, sem honum hafa vanist vel,
greinilegur og á sama hátt eiga Vilhjálmur
og Berglind auöveldar með aö skilja þær
varir, sem þau þekkja best heldur en þær,
sem eru framandi.
Varalestur nægir Berglindi þó vitanlega
ekki til aö fylgjast með erfiðum fyrirlestrum
í skólanum. Hún veröur aö sækja einka-
tíma með kennurunum um kvöld og helgar.
Vilhjálmur gat leyst þetta vandamál á
annan hátt, þegar hann var við tveggja ára
Framhald á bls. 16
í félagsheimilinu á Skólavördustígnum er oft fjölmennt. Félagslíf heyrnarlausra
er blómlegt enda þörfin mikil.