Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1981, Blaðsíða 11

„Aðsóknin að vínveitingahúsum
hraðeykst — minnkar aö söfnum og
leikhúsum. “ — Þessa fyrirsögn gat
aö líta í Morgunblaöinu þann 13.
janúar sl. Blaöamaöurinn, sem grein-
ina ritaði, kvaöst hafa aflaö sér
fanga í Árbók Reykjavíkur 1980.
Kom í Ijós viö samanburö talna, aö
aðsókn aö vínveitingahúsum hafði
aukist úr 358.617 gestum á árinu
1965 upp í 990.768 gesti á árinu
1979. Talan hafði því sem næst
þrefaldast á 14 árum. Þaö var á þaö
bent, aö á tveim árum, þ.e. frá 1977
til 1979, fækkaöi sýningargestum
Þjóðleikhússins úr 132.700 og niður
í 91.281. Sömu sögu er aö segja af
aðsókn fólks aö sýningum Leikfélags
Reykjavíkur og jafnframt aö ýmsum
söfnum höfuöborgarinnar eöa ríkis-
ins.
Nú vill svo einkennilega til, að
mjög sterk tengsl voru milli bindind-
ishreyfingarinnar og upphafs þess-
ara öflugustu stofnana leiklistar í
landinu. Á upphafsárum Góötempl-
arareglunnar fyrir og um síðustu
aldamót, þegar áhugi almennings
fyrir starfi hennar tók aö vaxa aö
mun, þá leigöi stúkan „Eining“
stærsta fundarsal hjá fyrirtækinu
Glasgow í Reykjavík. Til þess aö
standa straum af leigunni og fá fé inn
í hússjóö, þá léku stúkufélagar
sjónleiki. Þár byrjuöu kunnir lista-
menn, frú Stefanía Guömundsdóttir
og Árni Eiríksson, aö leika, og veröur
ekki véfengt, aö þá var lagöur
grunnurinn aö stofnun Leikfélags
Reykjavíkur árið 1893. Leikritaskáld-
iö Indriöi Einarsson, sem löngum
hefur veriö nefndur faöir Þjóöleik-
hússins, var einn af ötulustu frum-
herjum Góötemplarareglunnar og
gegndi æöstu embættum innan
hennar. í löngu máli mætti rekja þau
sterku menningaráhrif, sem þessi
bindindisfélagsskapur haföi í ís-
lensku þjóöfélagi á öndveröri öldinni
og jafnframt gott fordæmi ýmissa
máttarstólpa þjóöfélagsins, en þaö
veröur ekki gert í stuttu rabbi.
Þegar aftur er vikiö að frétt
Morgunblaösins, þá leiða tölur borg-
arhagfræöings í Ijós menningarlega
og siöferöilega hnignun á íslandi.
Hún er ekki einungis innan marka
höfuöborgarinnar, því lamandi áhrif
þeirrar hnignunar segir víöa til sín. Á
Akureyri lagöist atvinnuleikhús niöur
á liönu ári, sem frægt er oröiö, og
viöleitni einstaklinga til kynningar á
myndlist þar er aö engu orðin.
Ekkert bólar á áhuga opinberra aöila
á þeim slóöum fyrir myndlistarsafni
eöa sýningarsölum. Passíukórinn,
sem meö athyglisveröum árangri
hefur vakiö vonir um aukiö gengi
æðri tónlistar í höfuðstaö Noröur-
lands, er nú á góöri leiö meö aö
lognast út af vegna almenns áhuga-
leysis, og þrátt fyrir frábæra elju og
ótvíræöa hæfileika stjórnandans,
Roars Kvam. Hefi ég sannspurt, að
Brennivímbölid
verdur ad
hafa sinn
gang
litlar sem engar horfur séu á því, að
unnt veröi að efna til tónlistardaga í
maí á þessu ári, eins og tíðkast hefur
um skeiö á Akureyri og mátti telja
einskonar listahátíö Norðlendinga. Á
hinn bóginn hefur vínbörum fjölgaö
ört í höfuðstað Noröurlands á
skömmum tíma og njóta þeir óskerts
áhuga ungra og aldinna, svo eigend-
ur þurfa alls ekki aö kvarta, hvorki
einstaklingsframtakiö eöa samvinnu-
hreyfingin.
Miklu fé hefur veriö variö til
náttúruverndar, þegar sýnt var aö
rányrkja og skemmdariðja var aö
festa sóöa- og trassanafniö viö
þjóöina. Umtalsverður árangur hefur
náöst þótt margt sé óunnið. Að
líkindum hefur þó vegið þyngst á
þeim metaskálum, aö kunnir áhrifa-
menn hafa lagt málstaðnum lið svo
um munar. Skömmin var oröin svo
mikil að leiðandi menn í vísindum,
listum og stjórnmálum sáu, aö viö
svo búiö mátti ekki standa. Þeim
duldist ekki, að stuöningur þeirra gat
ekki orðið þeim nema til fremdar úr
því sem komið var.
Nú virðist svo komiö á akri
mannræktar, aö þar sé sóöa- og
trassanafniö blýfast viö íslenskt
samfélag. Menn yppta gjarnan öxl-
um með uppgjafarsvip, þegar á
illgresi er minnst, og segja sem svo,
aö tröllaukiö vandamál, eins og t.d.
áfengisböliö, verði aö hafa sinn
gang, enda liggi meira á aö stífla
Blöndu. Helsta viðleitnin er sú, aö
benda fólki á þann fyrirlitlega ósið
og heimsku, að tala um vesöld og
ístööuleysi í sambandi viö ofnotkun
áfengis. Hún er sjúkdómur. í sam-
ræmi viö þá skoöun er aöalatriöiö aö
reisa viðfelldin sjúkrahús og endur-
hæfingarstöövar fyrir alla sjúkl-
ingana, sem fjölgar jafnt og þétt.
Enginn getur drukkiö sér til vansa,
þvíþegar viökomandi er kominn yfir
strikið, þá er hann oröinn sjúklingur,
sem þarf aö fá leyfi úr vinnunni, til
þess aö leggjast inn á sjúkrahús. En
fyrirbyggjandi aöferöir eru helst ekki
til umræöu, því þær flokkast undir
þröngsýna sveitamennsku í ung-
mennafélagsanda, sem útlendingum
gest ekki að. Vilhjálmi Hjálmarssyni
var að vísu fyrirgefinn sá barnaskap-
ur, aö kjósa fremur aö „traktera"
gesti sína í ráöherrabústaönum á
súkkulaöi og rjóma en heföbundu
hanastéli. En það var nú fyrir það, aö
hann var úr Mjóafiröinum, sem er
svo dæmalaust afskekkt byggö.
Viö upphaf aldarinnar reyndu for-
ystumenn þjóöarinnar að stemma
stigu viö geigvænlegri ofdrykkju í
landinu og þeim tókst þaö. Það þótti
þá tíðindum sæta, þegar Guömund-
ur Björnsson landtæknir gekk meö
allan læknaskólann í stúku. Og
Hallgrímur Sveinsson biskup stofn-
aði til svonefnds „prestabindindis".
Þá var fööurbróöir núverandi for-
sætisráöherra, Þóröur Thoroddsen
læknir, stórtemplar og brennandi í
andanum aö útbreiöa fagnaöarerindi
bindindismanna.
Björn Jónsson ristjórí og ráö-
herra, Einar Hjörleifsson Kvaran
rithöfUndur, Guömundur Magnússon
(Jón Trausti) rithöfundur, séra Har-
aldur Níelsson, Jón Ólafsson rit-
stjóri, Þórhallur Bjarnarson biskup,
Þorsteinn Gíslason ristjóri og skáld,
voru allir einlægir stuöningsmenn
þessarar hugsjónar og fjölmargir
aörir nafnkunnir menn. Árangur
þeirrar hreyfingar var undraveröur
og efldi menningu og siöferöisstyrk
þjóöarinnar, sem þá sigldi hraöbyri
til sjálfstæðis og reisnar. Sú reisn er
nú sem óðast á undanhaldi og síðan
molnar sjálfstæðið.
Bolli Gústavsson Laufási