Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1981, Blaðsíða 11

Ágúst
Strindberg
Strindberg varö aö vísu nokkuö útundan
hjá okkur, en á síðari hluta þessarar aldar
höfum við bætt þaö upp, hér hafa öll
helstu leikrit hans veriö flutt og nokkrar
skáldsögur veriö þýddar. Rithöfundar
okkar og bókmenntamenn hafa alltaf
þekkt hann vel. Þaö er álitamál hvort
hann eöa Hamsun hefur haft meiri áhrif á
Laxness á þýöingarmesta mótunartíma
hans.
Við hjón förum ööru hvoru í Norræna
húsiö. Þaö er stofnun sem okkur og
raunar flestum hugsandi landsmönnum
er mikils virði. Leiöinlegt var það aö
íslenzkur rithöfundur skyldi í ræöu, sem
flutt var á rithöfundamóti í Gautaborg,
varpa skugga á þessa stofnun meö því að
líkja henni viö þaö sem ég og mikill fjöldi
góöra íslendinga kalla hörmulegt átumein
í þjóðlífi okkar, setuliöiö á Keflavíkur-
flugvelli, en aðrir góöir hægri sinnaðir
landsmenn hafa í nokkra áratugi kallað
illa nauösyn.
Rithöfundurinn — Indriði G. Þorsteins-
son — hér töluvert mikilsvirtur og með
vissum hætti aö veröleikum fyrir bestu
skáldrit sín, er hamhleypa mikil í ógæti-
legu tali í blööum og öörum fjölmiðlum,
þegar hann sér rautt. En þar viröast Svíar
settir undir einn hatt og ganga næstir
Rússum í þeirri róttækni sem Bandaríkja-
vinum kemur verst. En ég veit aö Svíar
þola vel kaldar kveöjur úr þeirri átt og eru
ekki miklu meiri aödáendur rússneskra
öfga en bandarískra. En ég vil, úr því ég
er að tala viö einn af áhrifamestu
mönnum Svíþjóðar, ræöa meir um Nor-
ræna húsið. Ég leyfi mér að fullyrba að
þessi stofnun sé okkur, sem til hennar
náum, opinn gluggi til samnorrænnar
menningar, einkum á sviöum bókmennta
og annarra lista. Hér er aögangur aö
nýútkomnum blööum og tímaritum og
bókasafn hússins er fyrir marga eina
leiöin til aö fylgjast meö því sem gerist á
bókamarkaöi hinna Norðurlandanna. ís-
lenskar bækur eru dýrar eins og allir vita,
þó tekur steininn úr ef menn ætla aö
kaupa hér erlendar bækur. En vegna
rekstursfjárskorts er bókasafnið í Nor-
ræna húsinu mjög vanbúið að gegna
hlutverki sínu, tiltölulega fáar bækur er
hægt aö kaupa á ári hverju.
Nú eru þýddar fleiri bækur en áöur
eftir Noröurlandahöfunda og gefnar út
meö opinberum stuöningi, eins og kunn-
ugt er. En vegna skipulagsleysis hverfa
flestar þessar bækur og gleymast. Strax
væri bót aö því aö til væri a.m.k. ein
miöstöð fyrir þýddar bækur frá Norður-
löndum. Hin fyrsta slík mætti gjarna
koma í sambandi viö Norræna húsiö hér,
önnur í Færeyjum við húsið þar — síðan
ein slík bókmenntastöð í hinum löndun-
um. Nú fyrir þessi jól koma hér út eins og
venjulega hundruð bóka, þýddar og
frumsamdar, sumar í upplögum sem
þættu viðundandi aö stærö hjá fjölmenn-
ari þjóöum. Sú hefö hefur skapast fyrir
löngu að sjálfsagt þykir aö hver maöur
frá kornabarni til öldungs fái a.m.k. eina
bók í jólagjöf. Sumir fá margar. Ef fleiri en
eitt eintak af sömu bók kemur á heimili
má nota vikuna á milli jóla og nýárs til aö
skipta.
Meöal merkustu skáldrita nú er síðasta
bindi af sjálfssögu Halldórs Laxness.
Hinn gamli meistari er jafn skemmtilegur
og fyrr og listtökin söm og áöur, kannski
ögn farinn aö endurtaka sig. Hannes
Pétursson, eitt af bestu Ijóöskáldunum
okkar, fer á kostum í nýrri bók. Nokkrir
ungir efnilegir höfundar hafa komiö fram
á síðustu árum, en hafa varla enn unnið
sína úrslitasigra. Klámtískan frá Dan-
mörku og Svíþjóö stendur sumum þeirra
fyrir þrifum aö mínum dómi, úr þessu
verður oftast ófrumlegt bersöglisjapl.
Leiöinlegast er þó þegar annars þroskaö-
ir höfundar þykjast vera aö segja frá eigin
högum og fara aö lýsa kynlífi og
örlagaþáttum náinna skyldmenna. Hér
þekkja allir alla og úr slíku geta orðið nýir
fjölskylduharmleikir. — Þá er og fariö að
þýða úr dönsku og gefa út kynvillunauðg-
unarsögur fyrir unglinga. Þessu er svo
hælt sem frambærilegum barnabók-
menntum. Þaö er því miður ekki allt gott
sem unga fólkiö okkar sækir til frænd-
þjóöanna.
Kæri Ólafur. Hversvegna er ég að
rausa um allt þetta? Ég vil bara taka þaö
fram einu sinni enn úr því norræn
menningarsamvinna kemur til tals aö
okkar menningarlíf er ein heild. Viö
íslendingar — að ógleymdum Færeying-
um — viljum alltaf vera taldir meö. Og við
munum veröa meö.
Óska þér og þínu fólki alls góðs.
Vinsamlegast
Des. ’80,
Jón úr Vör.
Fomminjarán
fyrir einni öld
um 1475 fyrir Krists burö til Heliopolis,
þar sem faraóinn Tutmes III lét reisa
hana.
Súlan var 21 metri á hæö, og á hana
var höggviö myndletur til minningar um
afrek konungsins, en rúmri öld síöar
bætti Ramses II nafni sínu viö á steininn.
Síöan liöu tólf aldir, og Nálin komst
einhvern veginn til Alexandríu. Menn
hallast að þeirri skýringu nú, aö Ágústus
keisari hafi flutt nokkrar steinsúlur til
borgarinnar og meðal þeirra hafi veriö
sú, sem nú er í London. En arfsögn
hermir þó, aö Kleópatra drottning hafi
flutt súluna til Alexandríu og látiö reisa
hana þar til minningar um látinn son
þeirra Júlíusar Cæsars.
En hvaö sem rétt er í þessu efni, þá
hefur arfsögnin yfirhöndina, þar sem
nálin ber nafn Kleópötru. Og þarna stóö
súlan í Alexandríu og lá síöan í 1800 ár,
þangað til Vestur-Evrópumenn tóku aö
líta Egyptaland og fomleifar þess
ágirndarauga.
Þaö var í rauninni Napóleon, sem hóf
leitina aö minjum hins forna Egypta-
lands, en brezkir herforingjar og her-
menn, sem böröust gegn herafla hans
þar, sáu þá fyrst hin miklu minnismerki
um fortíð Egyptalands. Á fyrstu 20 árum
19. aldar vaknaöi feikilegur áhugi á
þessum fornminjum, og áriö 1820 færði
tyrkneski varakonungurinn í Egypta-
landi, Mehmet Ali, brezku þjóöinni aö
gjöf steinsúluna í Alexandríu sem vin-
áttuvott.
En vandinn viö aö flytja hana til
London var talinn nær óleysanlegur og
kostnaöurinn frágangssök. Þess vegna
var hún látin eiga sig og molna í
sandinum, þangaö til áriö 1867, en þá
sá Sir James Alexander, hershöföingi,
egypzka steinsúlu í París. Haföi Napói-
eon eignazt hana, og hún síöan veriö
flutt til hinnar frönsku höfuöborgar áriö
1835. Hershöfðinginn fékk nú eldlegan
áhuga á súlunni fornu, sem Bretar ættu
oangt í burtu, og hóf aö reka mikinn
áróöur fyrir því, aö hún yröi flutt til
Bretlands, þótt í fyrstu væri þaö fyrir
mjög daufum eyrum. En svo hitti hann
fyrir tilviljun enskan verkfræöing í Alex-
andríu, John Dixon aö nafni, áriö 1875.
Dixon haföi mikla reynslu í byggingu
bryggja, boga og brúa og hann tók nú
aö sér aö gera áætlun um flutning á
steinsúlunni heim til Englands. Frægur
skurölæknir, Dr. Erasmus Wilson, lagöi
fram 10 þúsund pund og verkið var
hafiö.
Dixon hannaði sívalan járnpramma,
nær 30 metra langan og tæpa 5 metra í
þvermál, og í honum átti aö vera hægt
aö draga súluna gegnum Miöjarðarhafiö
og til Englands. Þá var byggt eins konar
stýrishús á þiljum og sett stýrishjól á
farkostinn ásamt möstrum og seglum til
að gera hann stöðugri. Aöbúnaöur var
haföur fyrir þriggja manna áhöfn. Þessi
„sívali prammi" var svo skírður „Cleop-
atra“.
Seint í ágúst 1877 var búiö aö grafa
steinsúluna upp, draga hana til strandar
og setja í umbúöirnar. 21. september
var „Cleopatra“ dregin út úr höfninni í
Alexandríu af gufuskipinu „Olgu“, og
skipin fóru framhjá Gibraltar og úr
Miöjaröarhafi 8. október. En brátt skall
ógæfan yfir. í ofsalegum stormi á
Biskaya-flóa slitnaöi „Cleopatra“ frá
dráttarskipinu, en 6 menn af áhöfn þess
drukknuðu, er þeir geröu tilraun til aö
bjarga „Nálinni". Hinn forni farmur
virtist glataöur, en þó tókst á síðustu
stundu aö festa taugina aftur og
„Cieopatra“ var dregin til hafnar í Ferrol
á Spáni. Þetta varð til þess, aö koma
steinsúlunnar til London taföist fram í
janúar 1878.
En á meðan beöiö var eftir súlunni í
Englandi, var þar deilt hart um þaö,
hvar hún ætti aö standa til frambúðar.
Loks varö fyrir valinu Stephens Green
fyrir framan brezka þinghúsiö, og þar
var reist eftirlíking úr tré í fullri stærö til
aö kanna, hvernig Nálin liti út þarna. En
staöurinn þótti ekki heppilegur, og þaö
var hætt viö hann. Þá fóru fyrir lítiö
margar teikningar og skreytingar, sem
búiö var aö gera meö Nálina á þessum
staö, en þær uröu síöar eftirsóttar af
söfnurum.
Loks var staður valinn á bökkum
Thames, og skipinu var lagt þar við,
meöan veriö var aö ganga frá öllum
undirbúningi. Feröamenn þyrptust aö til
aö kíkja á Nálina í „kistu" sinni gegnum
op, sem gert var á þiljum skipsins meö
því aö nema burt járnplötu.
Snemma í ágúst 1878 var steinsúlan
komin upp á árbakkann, og meö
miklum lyftiútbúnaöi var hún á næstu
Miklar tilfæringar þurfti í London til
þess að hægt væri að reisa Nálina uppá
endann. Myndin er af æfingu, sem fram
fór daginn áður en Nálin var reist.
vikum hafin upp lárétt tommu fyrir
tommu í um 15 metra hæö. 11.
september var allt tilbúiö og tilraunir
höföu veriö geröar til aö tryggja þaö, aö
lokaathöfnin gæti farið fram. Og kl. 3
síðdegis hinn 12. sept. 1878 var nálin
ofurhægt sett í lóörétta stööu og látin
síga á sinn staö.
•
Til aö auövelda fornleifafræðingum
framtíöarinnar rannsóknir sínar, létu
frumkvöölar þessa dýra og áhættusama
fyrirtækis — Dixon bætti £5000 frá
sjálfum sér viö framlag Wilsons — grafa
heilt safn af alls konar hlutum undir
súlunni: gildandi myntir í landinu, blöð
dagsins, kort af London, einn af vökva-
lyfturunum, biblíuna á fjórum tungumál-
um, öskju af hárnálum, rakhníf, leikföng
og fjölda margt annað. Allt er þetta
þarna ennþá, einni öld síöar, undir
umgjörð Nálarinnar og gæti kannski í
fjarlægri framtíö oröiö nokkur vísbend-
ing gestum frá öörum hnöttum, ef þeir
rækjust hingaö og fengju þá hugmynd
aö flytja Nálina í fimmta sinn.
— Svá — þýddi.