Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1980, Blaðsíða 13

Biskupaparið
var meira en nog
fyrir heimsmeistarann
Skák
eftir MARGEIR
PÉTURSSON
Anatoly Karpov, heimsmeistari í
skák, lætur ekki mikið yfir sér við
fyrstu sýn enda maður lítill vexti.
Þaö er því erfitt að gera sér í
hugarlund hversu mikil orka og
einbeitni býr í þessum hlédræga
unga manni. Skrár yfir úrslit í helstu
skákmótum og einvígjum síöasta
áratugs sýna þó ótvírætt aö skap-
festa og takmarkalaus sigurvilji eru
eiginleikar sem Karpov hefur í
ríkum mæli til að bera.
Karpov fæddist í Zlatoust í Úral-
fjöllum hinn 23. maí 1951. Hann
læröi að tefla fjögurraára gamall og
fimmtán árum síðar varð hann
heimsmeistari unglinga. Áriö eftir
tryggði hann sér stórmeistaratitil og
síðan var hann lýstur heimsmeistari
áriö 1975 eftir að Robert Fischer
hirti ekki um að verja titilinn.
Á hinu geysisterka skákmóti í Bug-
ojno í Júgóslavíu í sumar kom enn einu
sinni í Ijós hversu mikil þrautseigja býr í
Karpov. Hann var ekki í mjög góðu
formi í upphafi keppninnar og varð
strax að sjá Bent Larsen á bak, sem var
í banastuöi. Þegar fjórar umferðir voru
eftir af mótinu var Larsen síðan einum
og hálfum vinningi á undan heimsmeist-
aranum og næstum oröinn öruggur
sigurvegari. Karpov sættir sig hins
vegar aldrei viö það að veröa númer tvö
og honum tókst að vinna sigur í þeim
fjórum skákum sem eftir voru og ræna
þannig efsta sætinu frá Larsen, sem
varö aö láta sér nægja jafntefli í fjórum
síöustu skákunum.
Skákstíll Karpovs er ekki mjög beitt-
ur, en hann sleppir sjaldan taki eftir að
hafa náð því. Það er því býsna erfitt
verkefni að mæta honum með svörtu,
sérstaklega vegna þess að byrjanakerfi
hans getur talist því sem næst skothelt,
þ.e. í því eru engir veikir punktar. í
skákinni í dag bíður þetta erfiða og
krefjandi verkefni júgóslavneska stór-
meistarans Borislavs Ivkov.
Ivkov hefur um tuttugu ára skeið
verið í hópi fremstu stórmeistara í
heimi, þó að aöeins einu sinni hafi
honum tekist að komast í hinn þrönga
hring þeirra sem þátt taka í áskorenda-
keppninni. Hann er ekki síst kunnur fyrir
öryggi sitt og tök hans á þeirri byrjun
sem hann beitir í skákinni við heims-
meistarann á rhótinu í Bugojno,
spánska leiknum, eru engin vettlinga-
tök, því þá byrjun hefur hann jafnan
haldið sig við þegar hann hefur ætlað
að láta öryggið ráða feröinni.
í þetta sinn teflir hann þó Tschigor-
in-vörnina í spánska leiknum fremur
óvenjulega, en í staö 9. . . . Rd7 er mun
algengara að leika 9. j.. Ra5 eða 9.
... Rb8, sem er upphafið á Breyer-
afbrigðinu, sem notið hefur mikilla
vinsælda upp á síökastiö.
Hugmyndin á bak viö 9.... Rd7 er sú
að koma kóngsriddaranum yfir í bar-
dagann á drottningarvæng, en við þann
helming vígvallarins eru allar vonir
svarts um mótspil bundnar í þessari
byrjun. Hugmyndin, sem hefst á 12.
. . . Rb4 er ný og mjög athyglisverð og í
15. leik var hvítur í nokkrum vandræð-
um meö val á áætlun. Þar eð 15. Rg3
hefði verið svarað með cxd4, 16. Rxd4
— Rxd4, 17. Dxd4 — Bf6, 18. Dd3 —
Be6, valdi Karpov þann kost aö gefa
svarti færi á aö koma riddara til c4 meö
leikvinningi, en hindra hins vegar Bf6.
Þaö tókst þó ekki til Jengdar og með
19. ... d5! hefði svartur komið ár sinni
vel fyrir borð, þar eð 20. b3 mátti svara
með dxe4.
Karpov varö að gefa kost á frekari
einföldun og peöastaðan varö ákaflega
svipuð, auk þess sem drottningarnar
hurfu af borðinu. Riddaratilfærslur
svarts fyrr í skákinni út á jaðar þýddu
þó það að nú voru hvítu riddararnir
betur undir átök búnir.
Þetta vandamál leysti Ivkov á einfald-
an hátt með því að láta biskupaparið af
hendi, vafalaust grunlaus um hættuna
sem hann bauð heim. í staö 25.. .. Be6
gekk 25. ... Hfe8 að vísu ekki vegna
26. Bxb6, en 25. . . . g6 kom sterklega
til greina.
Eftir uppskiptin á riddurum hvíts réði
svartur yfir meira rými en áður, en þaö
er einkenni sterkra skákmanna hversu
vel þeir meðhöndla biskupapariö og þar
er Karpov engin undantekning. Fram-
rásin f2—f4—f5 þýddi það að Karpov
skildi stöðuna til fullnustu. Hugmyndin
var sú að festa peðið á g7 á svörtum
reit og binda þannig svarta kónginn eða
riddarann, við aö valda þaö, þar eö hvíti
svartreitabiskupinn hótaöi því jafnan
óbeint.
Ivkov gat ekki komist hjá hrókakaup-
um til lengdar og eftir það var áætlun
Karpovs á þessa leið: 1) Negla niöur
svörtu peöin á kóngsvæng. 2) Koma
kóngnum fram á miðborðið og síðan, 3)
skipta upp á hvítreitabiskupnum þannig
að svartur myndi missa valdið á
b5-peðinu og hvíti kóngurinn gæti sótt
það. Framkvæmd þessarar áætlunar
var síðan einföld en lærdómsrík og
Ivkov gat aöeins beðið átekta. Hann gat
að vísu hindrað hvíta kónginn í að
komast til d5, en í stöðunni á
stöðumyndinni létti hann Karpov róöur-
inn óþarfiega mikið. Staðan var þó að
öllum líkindum töpuð, t.d. 55.. .. Bxd5,
56. Kxd5 — Rxg4, 57. Kc5 — Re3, 58.
Ástar sól
og ununar
Við skulum hefja þáttinn að þessu
sinni á alþekktri vísu, sem vera mun
úr gömlu danskvæði, svokallað við-
lag. Slíkar vísur voru endurteknar
með hæfilegu bili, en síöan hélt
frásagnarkvæðið áfram, eins og við
þekkjum nú best úr dönsum Færey-
inga. Undarlegt er þaö að tónskáld
okkar skuli ekki hafa samiö lag við
þessa fallegu vísu. Kannski kviknar
einhvers staöar Ijós við þessa endur-
tekningu.
Aö stööva lax í strangri á
og stikla á hálu grjóti,
eins er aö binda ást viö þá
sem enga kunna á móti.
Sumir hafa: sem enga leggja á
móti, og getur verið eins rétt. — Hér
er mjög gömul bænarvísa, enginn
mun vita hver orti:
Gott er aö treysta Guö á þig,
gleöur þaö mannsins hjarta.
Yfirgeföu aldrei mig,
englaljósiö bjarta.
Meöal þeirra rímna, sem ekki hafa
komist á prent eru Njálsrímur. Dr.
Jón Þorkelsson þjóöskjalavörður
hafði af þeim spurnir, en tókst ekki
aö grafa upp nema eina vísu úr þeim.
Hún er svona:
Þegnar riðu á Þríhyrningsháls,
þaktir brynju og skjöldum.
Allir komu þar óvinir Njáls
nema Ingjaldur á Kjöldum.
Oft er löng og mikil saga sögö í
einni einfaldri stöku. Gunnlaugur hét
maöur og var Gunnlaugsson. Hann
var kenndur við Syðri-Ey og sögunni
---------- ' >
Vísna-
þáttur
fylgir, aö hann hafi hrökklast Ur landi
til Vesturheims nokkru fyrir síðustu
aldamót, frá konu og börnum og
ærnum skuldum. Meira veit ég ekki.
En áður en hann hélt úr sveit sinni
kenndi' hann vini sínum þessa vísu:
Fara hlýt ég frá þér, Ey,
fyrri víst en skyldi.
Nú er seint aö segja Nei,
sár þó feginn vildi.
En kann nokkur þessa sögu
lengri?
Eftirfarandi veðurvísu hef ég ein-
hverntíma hripað hjá mér, líklega fyrir
30—40 árum, henni fylgja þessir
stafir J.B.J. Veit nokkur um höfund
hennar?
Valda rykkjum veörin keik,
víða hnykkur smellur.
Gengur í skrykkjum gnoðin veik,
gæfan í lykkjum fellur.
Þegar Páll Ólafsson skáld fór
alfarinn úr heimahögum sínum á
Austurlandi, til þess aö setjast aö í
Reykjavík, var hann orðinn háaldrað-
ur og farinn aö heilsu. Hann var þá
mjög kulvís og var meö yfirsæng til
skjóls um herðar sér. Ung stúlka
fylgdi honum til skips og hlúöi aö
honum. Þaö mun hafa veriö á
Kópaskeri. Hann kvaddi hana meö
þessum orðum:
Biö ég guö aö gefa þér
góöar ævistundir.
Þó hann taki þær frá mér
þaö velkomiö honum er.
Um konu sína orti Páll mikinn
urmul vísna, alla þeirra tilhuga og
sambúðartíð. Ragnheiöur var seinni
kona hans og yngri en hann. Ein var
svona:
Nauðugur sórhvert fer ég fet
fram aö grafarbarminum,
sjötugur ekki séö ég get
af sextugum konugarminum.
Það hefur veriö margsagt um Pál,
að honum hafi verið léttara um að
yrkja en nokkrum manni öðrum.
Óðara en andann dreg, oft er vísan
búin, eegir hann sjálfur. Síðustu ár
Kxb5 — Rxf5, 59. Ka6 — Rd6, 60. Bb8!
— Rc8, 61. b5 og nú nýtast til fullnustu
þeir yfirburðir sem biskupinn hefur yfir
riddarann.
5. Hvítt: Anatoly Karpov.
Svart: Borislav Ivkov.
Spánski leikurinn.
1. e4 — e5, 2. Rf3 — Rc6, 3. Bb5 — a6,
4. Ba4 — Rf6, 5. 0-0 — Be7, 6. He1 —
b5, 7. Bb3 — d6, 8. c3 — 0-0, 9. h3 —
Rd7, 10. d4 — Rb6, 11. Rbd2 — exd4,
12. CXd4 — Rb4, 13. Rf1 — c5, 14. a3 —
Rc6, 15. Be3 — Ra5, 16. Bc2 — Rbc4,
17. Bc1 — cxd4, 18. Rxd4 — Bf6, 19.
Hb1 — d5, 20. exd5 — Bb7, 21. Rf5 —
Dxd5, 22. Dxd5 — Bxd5, 23. b3 — Rb6,
24. Be3 — Hab8, 25. R1g3 — Be6, 26.
Re4 — Rd5, 27. Rxf6+ — Rxf6, 28. Bc5
— Hfe8, 29. Rd6 — Hed8, 30. f4 — Rb7,
31. Rxb7 — Hxb7, 32. f5 — Bd5, 33.
Hbd1 — Hbd7, 34. Hd2 — h6, 35. Kh2
— Hc8, 36. b4 — a5, 37. g4 — axb4, 38.
axb4 — Bc4, 39. Hed1 — Hcd8, 40.
Hxd7 — Hxd7, 41. Hxd7 — Rxd7, 42.
Bd6 — Rb6, 43. Kg3 — Bd5, 44. Kf4
(biðleíkurinn) Rc4, 45. Bc5 — Bg2, 46.
Bd3 — f6, 47. h4 — Bc6, 48. h5 — Kf7,
49. Be4 — Bd7, 50. Bd4 — Ke7, 51. Ba8
— Be8, 52. Ke4 — Bf7, 53. Ba7 — Kd7,
54. Kd4 — Re5, 55. Bd5 —
58. Ke4 og svartur gafst upp.
sín átti hann viö elli, veikindi og
margskonar armæðu að búa. Hann
orti þá margt um væntanlegan viö-
skilnað þeirra hjóna og átti þá jafnan
von á því, að það yrði hann, sem á
undan færi. í eftirfarandi vísum gerir
hann aftur á móti ráð fyrir, að það
verði hún sem taki á móti honum á
eilífðarströndinni.
Hugsjón fögur horfin er,
himinn, sólin, tindar.
Skelk í bringu skjóta mér
skuggar, sjórinn, vindar.
Undan hverjum ofsabyl
allir strengir togna,
enda möstrin af og til
undan sjónum bogna.
Landtökuna lít ég senn,
Ijúf er sjón á fróni,
ég sé þaö koma margir menn
móti báruljóni.
Ástar sól og ununar
í augum brennur mínum.
Hún er fremst í flokki þar
aö fagna manni sínum.
Ég byrjaði þáttinn aö þessu sinni á
vísu, sem alkunn er, og ég enda hann
á vísu eftir Pál Ólafsson, sem er
meðal frægustu og innilegustu ást-
arvísna, sem ortar hafa veriö:
Ég vildi eg fengi að vera strá
og visna í skónum þínum,
því lóttast gengirðu eflaust á
yfirsjónum mínum. , _ ,
J.G.J.