Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1979, Blaðsíða 4

GOTTULEIÐANGURINN TIL GRÆNLANDS
Sauðnaut á Vígljóti í Dúsensfiröi.
A sauðnauta-
veiðum í
Grænlandi
Kalli úr bók Ársæls Árnasonar
I Miödal, sjaum viö hop, þar sem
eru 2 káifar, og ieggjum þar aö. í
dainum er djúpt malargil og ætluöum
viö aö umkringja dýrin, svo aö þau
sæju okkur ekki fyr en viö værum rétt
komnir aö þeim. En svo tókst til, aö
þau sáu 2 af mönnunum áöur en
okkur hina; þar er fremstur stór boli
er þeim viröist sem vilji ráöast á sig,
og skjóta þeir hann. Hin dýrin taka þá
á flótta, komust framhjá okkur, þutu
langa leiö inn meö fjallshlíöinni, og
sáum við, aö ógerlegt var aö eiga viö
þau meira aö sinni. Þetta var aö
morgni. Viö förum þá út til skips,
snæöum miödegisverö, en leggjum
af staö upp úr hádeginu, er viö
höldum aö þau hafi jafnaö sig. Rétt
fyrir ofan, þar sem dýrin eru, gengur
gil inn í fjallshlíðina, snarbratt inni í
botninum, en brattar grjóturöir
beggja megin við. Inn í þetta gil
viljum viö reyna aö koma þeim, því aö
þar mundum viö eiga hægast meö aö
handsama þau. Þau renna undan
okkur, en í staö þess aö fara inn í
giliö, fara þau upp snarbratta uröina
viö gilbarminn. Þaö er skotið ígrjótiö
rétt fyrir framan þau, til þess aö
reyna aö fæla þau á þann hátt niöur í
giliö, en þau þramma áfram fyrir því.
Skot hittir eina kúna, og veltur hún
dauö niöur eftir uröinni, og kálfur
hennar með henni. Hann rekur upp
átakanlegt gaul, yfirgefur móöurina
dauöa og rennur eftir hópnum. Dýrin
komast svo upp á fjallið og úr augsýn
okkar, og töldum viö, sem neöar
stóöum og utar, aö þar meö væri
þessi veiöi úr sögunni. En þegar
minnst var sjáum viö aö einn leiöang-
ursmanna er kominn upp skriöuna,
og reyndist þaö vera Finnþogi hinn
þrautseigi. Aörir tveir fara á eftir
honum, þeir Markús og Gunnar.
Dýrin munu hafa veriö oröin móö
mjög þegar upp var komiö, mennirnir
auövitaö líka, en þeir komast þó fyrir
þau og geta króaö þau á gilbrúninni.
Þar skjóta þeir þau og hrapa þau
jafnskjótt dauö niöur í giliö, unz eftir
eru kálfarnir báöir og einn vetrungur.
Mennirnir voru aöeins 3 og höföu
ekki meö sér netiö né neitt af
böndum. Þeir handsama þó þarna
annan kálfinn, en hinn kálfurinn og
vetrungurinn sleppa út eftir fjallinu.
Gunnar hélt kálfinum meöan aörir
komu aö neöan meö þönd til aö
binda hann. Þeir sáu strax, aö
kálfurinn var mjög aöfram kominn og
fór Gunnar eins varlega meö hann og
unnt var; gætti þess t.d. aö láta hann
ekki koma viö grjótið, er hann brauzt
um, lét heldur alt lenda á sér og var
allur blár og marinn eftir. Þeir Markús
og Finnbogi fóru á eftir hinum kálfin-
um, fyrst út eftir fjallinu, síöar kom
hann aftur og leitaöi upp aö gilinu og
var þá reynt aö króa hann, en hann
gat skotist í burtu og nú inn með
fjallinu. Finnbogi hinn ódrepandi þaut
á eftir honum, og aörir meö honum,
en eftir allmikil hlaup og leit misstu
þeir aiveg af honum. Alveg gat maöur
dáöst aö því hvaö þessi veslings
kálfur þoldi.
Þaö er af handsamaöa kálfinum aö
segja, aö meö afskaplegri fyrirhöfn er
hann borinn niöur af fjallinu. Þorvald-
ur bar hann lengst af á heröunum og
Framhald á bls. 15
Stundum klemmdu
jakarnir svo aö
Gottu að hún lyftist
upp, en aldrei gaf
báturinn sig og stóð
sig í alla staði vel.
norður með Grænlandi, a.m.k. fjór-
föld lengd ísiands frá austri tii
vesturs. Ég spurði Kristján, hvort
ekki hefði verið hægt að komast
beint yfir sundið út frá Horni; það er
bara smáspölur á móti þessum
ósköpum. En skipstjórinn brosti
að landkrabbanum og sagöi
það af og frá. „Eina leiðin var aö
komast norður með ísbreiðunni og
sigta uppá eyður til að komast inní
vökina, sem verður meðfram strönd
Grænlands".
Þeim haföi miðað vel af staö, en
fljótlega kom í Ijós, að loftskeyta-
stööin var gallagripur og nánast
ónýt. Viðgerð á ísafirði bar ekki
árangur, samt var lagt í íshafið, þótt
menn vissu aö aungvum boöum yrði
hægt að koma heim. Aftur á rfióti
heyrðu þeir skeytasendingar.
„Hinn 10. júlí varð fyrir okkur
ókleifur ísveggur", segir í kveri
Ársæls Árnasonar. Öðru hverju voru
þeir að stefna Gottu inn í sund, sem
urðu inní jakaborgina og eitt sinn
sigu jakarnir saman og lyftu skipinu
hreinlega upp. Þeim fór að hætta að
lítast á blikuna; allt í einu voru þeir
þarna í hvítri auðninni, líkt og á þurru
landi væri og til öryggis var farið
með byssur og kúlnabirgðir út á
ísinn. Aö fítilli stundu liðinni giiönuöu
jakarnir í sundur á nýjan leik og án
þess aö nokkuö að ráöi sæi á Gottu.
Litlu síðar rákust þeir á norskan
selfangara meö sendistöö og gátu
látiö vita af sér.
Hver dagurinn
öðrum líkur
Kristján skipstjóri dregur fram
leiðarbókina, sem hann geymir enn-
þá heima hjá sér. Þar kemur í Ijós,
að hver dagurinn hefur veriö nokkuð
öðrum líkur á leiðinni. Eftir viku færir
Kristján í bókina: „Svamlað milli
vaka án árangurs. Sáum bjarndýr og
skutum þaö. Reynt aö komast áleiðis
en alls árangurslaust." Hitinn er þá
1,5 stig.
Eftir tvær vikur frá brottför, 18.,
júlí, stendur í leiöarbókinni: „Skipinu
þrengt í gegnum ísinn eftir mætti í
austurátt". Enn látum við líða viku og
þann 25. ágúst hefur ekki mikið
gerzt; þeir berjast enn við ísinn. í
leiöarbók þann dag stendur:
„Legiö á sama staö alla vökuna og
skotnir nokkrir selir og eitt bjarndýr.
Kl. 8 fm er ísinn orðinn nokkuð
greiðari, var þá lagt af stað og stýrt í
A. Þeirri stefnu haldið til kf. 12 á
hádegi, þá ekki hægt að komast
neitt, skipinu lagt milli tveggja sléttra
jaka. Kl. 5 er ísinn dálítiö sundurlaus,
þá lagt af staö og oftast stýrt í NA.
Logn allan daginn og hillingar."
Og enn líöur vika. Þann 4. ágúst,
mánuöi eftir brottför frá Reykjavík
ná þeir Gottu inn úr ísnum og í
„landrennuna", sem þeir nefndu svo.
þar heitir Mývík, sem þeir náöu landí
og var þá talið aö íslenzkt skip heföi
ekki komið að Grænlandsströndum í
6—7 aldir. Þeir hittu þar fyrir leiö-
angursskip, sem flutti vistir til veiði-
manna á Grænlandi og var íslend-
ingunum bent á, að sauðnaut mundi
hægt að finna í Dúsensfiröi á Ýmis-
eyju.
Bæði í kveri Ársæls Árnasonar og
bók Sveins Sæmundssonar er greint
frá ferðinni í talsveröum smáatriö-
um, sem ekki er hægt að fara útí hér.
„Hvað sem öllum hættum leið þá
dofnaöi glaðværöin aldrei allan tím-
ann,“ segir Ársæll á einum stað. Þaö
er líka nefnt, að aðstaöa til hrein-
lætis hafi verið af skornum skammti;
menn bjuggu og sváfu þröngt. Sumir
höfðu eitthvaö bókakyns að lesa,
Baldvin gullsmiður úr Eyjum teiknaði
myndir og stundum var hlustað á
grammófón, sem Hljóöfærahúsiö gaf
til ferðarinnar af hugulsemi. Ársæll
segir líka, að menn verði furðanlega
lausir við „pjatt“ á svona skipi. „Hve
mjög sem menn vildu halda sér
hreinum", segir hann, „þá er þaö
ekki hægt. Þrengslin eru mikil og
alstaðar óhreinindi, sót frá eldavél-
inni og mótornum, olía frá tunnum á
þilfarinu, fita af dýrum, sem veitt eru
o.fl.“
Sauðnautin reynd-
ust erfið viðfangs
Greinilegt er, að menn hafa verið
nokkuö veiöiglaöir og hafa kannski
skotiö ívið meira af bjarndýrum en
þeir fengu torgaö. Þegar á land kom
á Grænlandi, skutu þeir héra og
greifingja, sáu refi, heyröu í úlfum og
fundu hreindýrahorn. Lifandi hrein-
dýr uröu aftur á móti ekki á þeirra
vegi. Næsta furöulegt er, hvað nátt-
úran þarna er rík að dýralífi, og
dýrin viröast alls ekki lifa neinu
sultarlífi.
Fyrsta tilraun þeirra félaga til aö
ná lifandi sauönautum var næsta
grátbrosleg. Þeir geröu sér Ijóst, að
ekki þýddi að reyna við fuiloröin dýr,