Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1978, Blaðsíða 5

Rósa haföi Þaö verk meö höndum aö færa sýslumanni
kaffi í rúmiö á morgnana og næsta morgun var hún
snemma á fótum, sá aö sýslumaöur var kominn og útbjó
kaffi handa honum aö venju og gekk meö þaö inn og sér
Þá konuna liggja hjá honum í rúminu og var hún sofandi,
en Páll vakandi, horföi í augu Rósu og segir: „Einhvern
tíma var Þér nú ætlaö aö sofa Þarna“. — Rósa setti
bakkann virðulega frá sér og gekk út.
tjáir honum, að hún sé orðin barnshafandi
og Ijóst er að hún hefur vonast eftir
samúö og tilhlýðilegri tillitssemi frá sínum
fyrrverandi kærasta. Það bendir mjög til
þess aö honum hafi varið málið meir en
lítið skylt. Hins vegar er svo það, að Rósa
hafði einmitt tekið þá ákvörðun að láta
ekki bera á ástarævintýri þeirra, svo að
þaö kastaði ekki skugga á hjónabands-
hamingju Páls og hafði hún einmitt fært
slíka fórn, hins vegar hlaut það að vera á
vitorði Páls aö Ólafur smiður haföi
árangurslaust beðið hennar. — Sagan
segir ekki, hvað þeim Rósu og Páli hafi
farið á milli annað en þessi orð Páls:
„Þetta tel ég engin vandræði. Gifstu Ólafi
smið sem fyrst."
Hvað henni féll þessi afstaða Páls þungt
verður miklu skiljanlegra ef raunin var sú
að Páll var faöirinn. Loks bendir það í
sömu átt aö hún lét barniö heita í höfuöið
á Páli. Ekki virðist Rósa hafa gert neitt til
að kynna skáldskap sinn. — Miklar líkur
eru á því aö hún hafi ort miklu meira en
geymst hefur. Ekki hefur Páll haldið vísum
hennar á lofti. — Það hefði getað stofnað
sambandi hans við amtmannsfjölskylduna
í hættu.
Rósa yrkir, fólkiö heyrir vísurnar, nemur
þær, dáist að þeim og kveðskapurinn lifir
á vörum samtíðarmanna, veröur þjóðar-
eign og fólkið sæmir hana virðingarnafn-
bótinni Skáld-Rósa, ekki meö skálaglami
og tilgerö, heldur af einlægri virðingu og
innri hvöt. Þjóöin átti, og á raunar enn
sína minningu um þessa sérstæöu konu,
Skáld-Rósu.
Ævintýrinu lauk eins og áður segir á
harðneskjulegan hátt í sárum harmleik
(drama), sem svifti Skáld-Rósu allri
lífslöngun, þrótti og vilja, og varð
draumsýn sú, sem áður er sagt frá, til að
bjarga lífi hennar.
Allt þetta ævintýri á að svara til 1.
þáttar í 4 atriðum af leikriti Birgis
Sigurðssonar. — Þátturinn fjallar um
búskaparamstur á Ketilsstöðum eftir aö
kona Páls, amtmannsdóttirin frá Möðru-
völlum er flutt þangaö, meö margvíslegum
oröræðum fólksins, sem yfirleitt eru lítið
áhugaverðar en auk þess eru samræður
milli Páls og Rósu, sem eiga aö gefa til
kynna aö með þeim hafi áöur verið
ástarsamband, allt er þetta handahófs-
kennt og vandræðalegt án allra tilþrifa og
ævintýrið hverfur alveg og byrjun harm-
leiks Rósu, hverfur á sama hátt, en að
þessu mun ég víkja síðar. Harmsaga Rósu
heldur áfram í hjónabandinu viö Ólaf
smið. — Hún sinnir öllum störfum
sveitakonunnar með dugnaöi og atorku,
en lifir í andlegu tómarúmi. — Hún er
alltaf jafn fórnfús og hjálpsöm við þá sem
bágt eiga og þeim Ólafi farnast vel. Þau
bjuggu á Snæringsstöðum í 1—2 ár, en
fluttu þaðan að Lækjarmóti voriö 1820 og
bjuggu þar í 4 ár. — Þau eignuðust
dóttur, Guðrúnu að nafni, og var hún
niöurfallssjúk og hafði læknum ekki tekist
að bæta henni sjúkdóminn. —
Þá gerist það að Natan Ketilsson falast
eftir heimilisvist hjá Ólafi á Lækjarmóti og
samþykkti Ólafur þaö fyrir góða greiðslu
gegn mótmælum Rósu, en þegar Natan
læknaði dóttur þeirra af niöurfallssýkinni
samþykkti Rósa að hann flytti þangað. Á
Lækjarmóti hófust kynni þeirra Natans og
Rósu og má vísa þar um til frásagnar
Brynjólfs Jónssonar frá Minna-Núpi.
Natan var sérstæð manngerð á íslandi á
sinni tíð. Hann var óvenjulega vel gefinn,
námsmaður mikill og skáld gott, læröi
Dönsku, nokkuð í Þýsku og býsna mikið í
reikningslist, auk þess sem hann aflaði sér
mikillar þekkingar í læknisfræði, og bjó
mikið til af meðulum úr íslenskum
grösum. Það eru til margar heimildir fyrir
því aö hann var óveojulega glöggskyggn á
sjúkdóma og sjúkdómseinkenni og hann
læknaði marga, sem lærðir læknar þeirrar
tíðar höfðu gefist upp við. — Honum tókst
einnig sérstaklega vel að hjálpa sængur-
konum og er talið að Rósa hafi lært margt
af honum bæöi í því og ýmsu öðru sem að
lækningum laut.
Natan var dýrseldur á lækningar sínar
viö ríka menn en tók lítiö eða ekkert fyrir
lækningar sínar þar sem fátækir áttu í
hlut. Þetta ber vott um gott hugarfar.
Natan var slægvitur og ráösnjall, stríð-
lyndur og ertinn, gott skáld og glæsi-
maður. Ég tilfæri hér eina vísu, sem sýnir
hve vel hann orti, en vísan varð til að
gefnu tilefni:
Það er feil á Dinni mey
Þundur ála bála
að hún heila hefur ei
hurð fyrir mála skála.
Með skáldskap sínum, glæsileik og
glaðværð, auk lækninganna sem hann
stundaði meö áhuga vakti hann Rósu af
þeim þunglyndisdvala, sem hún hafði
verið í eftir að harmsaga hennar byrjaði
og nú tókust meö þeim Natan og henni
svo miklar ástir að hún svo að segja
yfirgaf eiginmann sinn Ólaf, þótt þau
byggju saman fyrst um sinn og varð hún í
raun kona Natans og fóru þau ekkert dult
með það. — Þessi vísa er til marks um
samband þeirra, en Rósa yrkir svo á
Natan:
Ég ann bér meðan í æöum mín
einn blóðdropi kvikar
og hann svarar að bragði
Sannlega hefur sálin þín,
sopiö á vísdómsbikar.
Hér eru skáld að verki.
Rósa og Natan áttu börn saman á
meðan sambúð þeirra hélst. — Fjölskyld-
an flutti frá Lækjarmóti aö Vatnsenda
vorið 1824 og fluttist þá Natan með þeim,
en brátt þar eftir (1825) fiuttist hann að
lllugastööum og byrjaði búskap þar, en
Rósa varð eftir á Vatnsenda.
Natan var óvenjulega fjöllyndur í
kvennamálum og minnir hann aö því leiti á
hinn þekkta ítalska ævintýramann Casa-
nova (1725—1798). — Sennilega hefur
samband hans við Rósu varað lengst af
öllum samböndum hans við konur og
verið einlægast, því ekki er annað vitað en
að þau hafi verið hvort öðru trú á meðan
þaó entist.
En svona fór það, að nokkru eftir aö
Natan flutti að lllugastöðum (1826—27)
komst hann í samband við stúlku að nafni
Agnesi og fóru ýmsar sögur af því og
skrifaöi Rósa honum áminningarbréf, en
hann brást reiöur viö og ritaði henni
storkunarbréf til aö „bíta hana af sér.“ —
Rósu féll þetta afar þungt þar sem hún
haföi búist við fullum trúnaði hans í sinn
garð, en honum hefur að öllum líkindum
fundist aö hann væri orðinn of háður
Rósu, og viljað vera laus og liöugur.
Ljóða-bréf það sem Rósa skrifar honum
til andsvars er mjög fróðlegt um það
sálarástand, sem Rósa var í meðal annars
áður en hún kynntist Natan og um
samband þeirra og vil ég þar til nefna
þessar vísur:
Oft ég hugði: Er pað sá,
er allar burtdreif hryggðirnar,
lífsávexti þtna Þá,
Þoigóð, friðstillt, ánægð bar?
Mönnum framar — man ég Það,
mér í nauðum hjálpað gast,
en ógjört betra í allan stað,
endan fyrst aö svona bast.
Æru, fjör og ekta-trú,
allt veðsetti ég fyrir pig,
af einni tröppu á aðra Þú,
ófarsældar leiddir mig.
Allt ég matti einskisvert
ef eignast mætti trúskap pinn
pannig sagði: Þú mér ert
það sem dugir, vinur minnl
Ó, hve sæla ég áleit mig —
enginn mun því trúandi
Þá fékk ég líða fyrir pig
forsmán vina, en hinna spje.
Þetta sýnir mjög skýrt, hve djúpa og
hreina tilfinningu Rósa hefur borið til
Natans og hún skorar á hann að reyna
hvort þeirra sé í rauninni sterkara og
segir:
Hefur tíðum hrósað Þú
hreysti þinni að vinna mig
okkar skulum orku nú
oftar, reyna lífs um stig. —
Frh. á bls 6
©