Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1977, Blaðsíða 2

Lárus Helgason yfirlæknir
Kannanir sýna, að mest er leitað til geðlækna úr þéttbýlisstööum, mest
f Reykjavfk og minna eftir því sem fbúatalan lækkar. Minnsta tfðni er
hjá fótki í bændastétt.
SPJALL UM
GEÐHEILSU
Þuríður J.
/
Arnadóttir
ræðir við
LÁRUS
HELGASON*
yfirlækni
á Klepp-
spítalanum
Kieppspftalinn. Kannski er einhver, sem ekki hefur tekið eftir þvf ennþá, hvað
þessi spftali er fallegt hús.
Geðrænt heilsufar er ekki síður
undirstaða mannlegs velfarnaðar en
hið líkamlega, hvort heldur miðað er
við einstaklinginn eða þjóðfélagið í
heild. Þess vegna lét ég freistast til að
leita fræðslu um hvernig ástatt er í
þeim efnum, ef ske kynni að með því
upplýstist einhver athyglisverður
þáttur í jafnstöðumálum kvenna og
karla.
í eftirfarandi spjalli, er ég átti við
Lárus Helgason, einn af yfirlæknum
Kleppsspítala, lætur hann í Ijós álit
sitt, byggt á rannsóknum og starfs-
reynslu við geðræn vandamál hér-
lendis um mörg undanfarin ár. Ekki
verður framhjá því gengið, að nokk-
urs misræmis hlýtur að gæta í sjónar-
miðum hans sem vísindamanns og
mínum sem lítt upplýsts leikmanns í
þessum efnum.
í Ijósi þess er að framan segir,
verður því að taka viljann fyrir verkið,
þótt vart verði meira en tæpt á fræði-
legum orðræðum yfirlæknisins um
þær spurningar er mér liggja hjarta
næst, og ekki sé árangurinn llklegur
til að leysa neinn vanda heldur í besta
lagi, að vekja athygli á mannlegum
vandamálum af þessum toga.
Flestir kannast við orðið „móður-
sýki ', þótt það hafi á síðustu árum
vikið fyrir hinu títtnefnda orði „tauga-
veiklun". Hvorugt gefur þó rökræna
skilgreiningu á sjúkleika. Hins vegar
er ekki úr vegi að rekja uppruna
íslenska orðsins „móðursýki", sem
augljóslega táknar ! bókstaflegri
merkingu „kvennasýki". Merkingar
þess er að leita, eins og mörgum er
vafalaust kunnugt, í læknisfræðileg-
um hugmyndum sjálfs Hippocrates-
ar, sem nefndur er faðir læknisfræð-
innar. En á hans dögum töldu grískir
læknar viss sjúkdómseinkenni
kvenna, svo sem yfirliðaköst, ásamt
öðrum og miklu alvarlegri einkenn-
um, orsakast af því að móðurlíf
kvenna léki lausum hala og ferðaðist
um llkama þeirra og ylli þessum
vandræðum. Þannig er gríska orðið
„hystera" eða móðurlíf tilkomið sem
einskonar safnheiti á vissum greinum
geðveiki. Sú skilgreining, að sálin
ætti heima í móðurlífinu og þess-
vegna sækti geðveiki einkum á kon-
ur, hélt velli allt fram á 1 9. öld.
Þetta er nú liðin tíð og nýjar hug-
myndir og niðurstöður hafa birst í
sjónmáli; sjúkdómar af þessu tagi
hafa fengið skýrari form og greinst í
hinar ýmsu greinar, er sumar reynast
tíðari hjá körlum en aðrar hjá konum.
En hvað er að segja um skýringar
á teugaveiklun, sem nú nálgast að
vera tfskusjúkdómur?
Lárus Helgason segir, að éinkenni
taugaveiklunar séu oftast svo alvarleg
og þjáningarfull, að þau muni líklega
aldrei verða tískusjúkdómur. Skipta
má andlegum vandkvæðum í tvennt,
— annars vegar eru einkenni tauga-
veiklunar (neuroses). Einstaklingar
með þessi einkenni hafa meira eð
minna óskerta rænu og ræða á gagn-
kvæmum rökréttum grundvelli um
einkenni sín, helstu orsakir og afleið-
ingar þeirra og leiðir til úrbóta. Þeir
eru almennt I góðum tilfinninga-
tengslum við umhverfið og óska oft-
ast nær sjálfir eftir aðstoð. Hins vegar
eru einkenni alvarlegrar geðveiki
(psychoses). Sjúklingar með slík ein-
kenni gera sér almennt ekki grein
fyrir þvi, að þeir séu sjúkir. Þeir lifa I
Imynduðum heimi með annarlegar
hugmyndir sem oftast valda þeim
þjáningum og leiða til árekstra við
umhverfið. Svo gagnteknir eru þeiraf
hugmyndum sínum, hversu annar-
legar sem þær eru, að þær verða
þeim sem raunveruleiki. Þar sem þeir
almennt koma ekki auga á sína
heilsufarslegu geðbresti er ekki fyrir
áhugi á þvl að fá meðhöndlun eða að
vinna að úrlausnum til bóta. Með-
höndlun sem læknar veita á slíkum
tilfellum er fólgin I þvl að draga svo
mikið úr einkennum þessum að sjúk-
lingarnir fái heilbrigðari sjónarmið og
að möguleiki skapist fyrir samvinnu á
frekari leiðum til úrbóta. Þetta tekst
nú mjög oft. Af fjölmörgum ranghug-
myndum ber mest á ofsóknarkennd-
um.
Hikar fólk ekki lengur við að leita
geðlæknis?
Fólki reynist oft erfitt að ákveða
hvort það þurfi að leita til geðlæknis
eða ekki. Vafalaust leita færri til
þeirra en þyrftu og kemur þar margt
til. Stundum er skoðað sem uppgjöf
að viðurkenna vanmátt sinn I því að
geta unnið á einkennum sínum eða
leyst úr þeim vanda sem kann að
vera I tengslum við þau. Rannsókn
sem ég hef nýlega lokið sýnir, að um
1200 íslendingar leituðu I fyrsta
skipti til geðlækna sitthvort árið 1 966
og 1967. Ekki er ástæða til að ætla
að þeim hafi fækkað síðan. Prófessor
Tómas Helgason hefur I mjög þekktri
rannsókn sýnt fram á hversu margir
íslendingar eru taldir líða af geðræn-
um truflunum. Samanburður á rann-
sókn hans og rannsókn minni sýnir,
að um 25—30% þeirra sem liða af
taugaveiklun og 55—60% þeirra er
líða af alvarlegri geðsjúkdómum leita
til geðlækna.
Heyrst hefur að konum hætti
fremur en körlum til geðrænna
truflana, jafnvel að þar séu 2 á móti
1, er leita læknis?
Líklega er konum fremur hætta
búin, en erfitt er að fullyrða sllkt.
Einstaklingar með geðrænar truflanir
geta fengið aðstoð á margvíslegan
hátt og rannsókn hefur ekki verið
gerðá öllum þeim möguleikum.
Einstaklingarnir geta lagst inn á
geðsjúkrahús, en vegna mikils skorts
á sjúkrahúsrými hefur ekki verið unnt
að veita slíka aðstoð nema sárafáum
þeirra sem hafa þurft á henni að
halda.
Mun fleiri hafa notið aðstoðar geð-
lækna utan geðsjúkrahúsa. Rannsókn
mín sýnir, að 1 af hverjum 6 sjúkling-
um sem leituðu til geðlækna lögðust
inn á geðsjúkrahús. Rannsóknin
sýndi einnig, að verulegur fjöldi
þeirra sem leituðu til geðlækna voru
illa haldnir af einkennum sínum, auk
þess sem lífsafkoma þeirra var skert
og verulegrar röskunar gætti á félags-
legum aðstæðum.
Mjög margir leita einungis til heim-
ilislækna sinna eða annarra lækna.
Geðrænar truflanir ná ekki eingöngu
til einkenna, s.s. meltingartruflana og
truflana á blóðrásarkerfi. Engar ítar-
legar rannsóknir liggja fyrir hérlendis
á tlðni þessara sjúkdómseinkenna,
reyndar oft erfitt að meta hvenær um
er að ræða einkenni orsökuð af geð-
rænum truflunum eða af öðrum or-
sökum.
Margir fá einnig aðstoð hjá félags-
málastofnunum, prestum, félagsráð-
gjöfum, sálfræðingum, lögreglu, auk
margvíslegra samtaka s.s. AA og líkn-
arfélaga svo nokkuð sé nefnt. Rann-
sókn sem næði yfir alla þá einstak-
linga sem fá aðstoð frá öllum áður-
greindum aðilum mundi gefa nokkuð