Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1976, Blaðsíða 11

Karl Marx var rúm tuttugu ár
að semja „Auðmagnið". Ritið afl-
aði höfundinum heimsfrægðar,
en þá var hann allur. Honum lá
ekki alltaf vel orð til verks síns;
kallaði hann það stundum „skíta-
skruddu“ og öðrum álika gælu-
nöfnum. Hann hafði við orð, að
það mundi vart gefa meira í aðra
hönd en sem næmi „verði þeirra
vindlinga, sem ég reykti meðan ég
var að skrifa það“. Reyndist hann
sannspár i því efni.
Marx hugðist frelsa öreigan
með heimspekikenningum sínun
En hann nefndi þá oft óblíðir
nöfnum, kallaði þá „asna“ ot
„vinnuhyski", og hann var yfir-
leitt sömu skoðunar og Engels,
vinur hans: „Múgur demókrata,
þeir rauðu og jafnvel kommúnist-
arnir verða aldrei hændir að
okkur.“
Marx rækti algenga, borgara-
lega siði I flestum greinum, og
hann reyndi af fremsta megni að
leyna örbirgð fjölskyldunnar
fyrir öðrum.
Hann var Gyðingur að uppruna
og átti ætt að rekja til margra
hálærðra og mikilsVirtra rabbía.
Samt var hann altekinn Gyðinga-
hatri.
Hann var siðapostuli mikill og
kvæntur mjög siðavandri konu af
aðalsættum. Það henti hann þó að
eiga barn með bústýru sinni.
Hann afneitaði barninu og var
það loks gefið ökumanni nokkr-
um og f jölskyldu hans.
Hann ritaði fyrir komandi heim
þeirra, sem leysa átti undan oki
siðspilltrar yfirstéttar. En jafn-
framt skrifaði hann Engels, vini
sinum, í gamansömum tóni um
kvennafar kunningja þeirra
beggja og benti honum á að lesa
sér til skemmtunar gamansögur
franskra höfunda um þau efni.
Hann kallaði trúarbrögð bá-
biljur og vildi um fram allt af-
nema þau, en jafnframt hneigðist
hann að smáborgaralegum vís-
indum hauskúpufræðinnar; i
þeim fræðum var haft fyrir satt
að meta mætti andríki manna af
höfuðlagi þeirra. Þýzki sósíalista-
leiðtoginn Karl Kiebknecht sagði
síðar um Marx: „Hann rannsakaði
mig með fingrunum; renndi þeim
af mikilli leikni um höfuð mitt.“
Marx var alla tíð mjög upp á
aðra kominn í f jármálum og lá við
borð að kalla mætti hann fjár-
plógsmann. En þeir, sem lánuðu
honum eða gáfu fé, þurftu ekki að
vænta þakklætis til lengdar. Þeir
Marx og Ferdinand Freiligrath,
skáld, voru t.d. miklir vinir
meðan báðir litu stjórnmál sömu
augum og skáldið hjálpaði upp á
peningasakirnar hjá vini sínum.
En þegar það hætti varð vináttan
endaslepp. Þá varð skáldið „fitu-
keppur, er semur rómantíska
skítaþvælu" og hafði til að bera
„skilning á við kjölturakka“.
Marx hugðist frelsa mannkynið.
Fá stórmenni hafa þó haft jafn-
einlæga fyrirlitningu á alþýðu
manna og hann — en hann viður-
kenndi það líka hreinskilnislega.
Hatur hins vanmetna manns
brann í honum, hatur snillings,
sem hrekst fyrir tómlæti manna
út í myrkur og örbirgð. Hann
fyrirleit bæði einstaklinga og
fjöldann allan og reit oft um
hyski og mannhrök.
Efnahagsmál sá hann í víðu
samhengi og spáði fyrir um fram-
vindu þeirra. Hann var lesnastur
þeirrar tíðar manna í hagfræði.
En aldrei kom sú þekking honum
að neinum notum i einkalífi, fjár-
hagurinn var alltaf bágur og f jöl-
skyldan dró lengst af fram lífið
með lánum.
Smám saman hlóðst á hann
Lítt
kunn-
ir bœttir úr
lífi Karls Marx
2. hiUtÍ effir ROLF WINTER
Saxneskir bændur og borgarar með svart-rauð-gula fðna
réðust 5. aprll 1848 á Waldenburg-höll við Zwickau og
brenndu hana til grunna. Áhrif frá uppreisninni I Berlln og V(n
breiddust út um allt Þýzkaland.
eftir
ómegð. Var sjaldnast til vagga
handa börnunum, er þau
fæddust, og jafnvel ekki líkkista,
þegar verst lét. Marx missti
fjögur börn í gröfina á sjö árum.
Varð konu hans einhverju sinni
að orði: „Eitt, að minnsta kosti,
hefði getað lifað hefðum við haft
efni á því að koma þvi i heilsu-
samlegt sjávarloft.“ Nú var Marx
annt um fjölskyldu sína. En hann
fann til takmarkaðrar ábyrgðar á
efnalegri velferð hennar.
Eitt sinn skrifaði hann á þessa
leið: „Konan mín segir við mig
daglega, að heitasta ósk sín sé sú,
að hún væri komin undir græna
torfu með börnunum." Slikt
hrærði Marx ekki til meðaumk-
unar, honum gramdist það aðeins.
Var konunni ekki ljóst, að hann
var snillingur, sem skilnings-
lausir menn vanmátu, og af því
stöfuðu allar hörmungar fjöl-
skyldunnar?
Nú hvílir hann í Highgate-
kirkjugarðinum i London, og
prýða blómsveigar gröfina. Sendi-
nefndir koma hvaðanæva úr
heiminum og feta stígana i gamal-
grónum garðinum fullar lotn-
ingar. Þetta er helgistaður komm-
únista, hingað sækja þeir drottin
sinn heim. Hjartnæm ávörp eru
flutt á ótal þjóðtungum, og heit-
strengingar hljóma. „. . . ósigr-
andi í honum .../... hans eilífi
sannleikur ... / ... áfram í
anda hans.“ Hvaða andi er nú
það?
Karl Marx má kynna á tvo vefju
til dæmis: annars vegar útlægan
hugsjónamann, heimsþekktan af
ritum sínum, höfund „sögulegrar
efnishyggju" og spámann sannrar
mannúðar, dýrling rúmlega
milljarðs manna, þeirra, er búa
við kommúniska stjórn. Hins
vegar má líka kalla hann mein-
gallaðan snilling. Hann hét Karl
Marx fullu nafni. Hann fæddist
hinn 5. maí árið 1818 í Briicker-
gasse 644 í bæ, sem Trier nefnist.
Foreldrar hans voru Heinrieh
Marx, lögfræðingur í áfrýjunar-
rétti, og Henriette, kona hans,
fædd Presborck.
Trierbær hafði fallið undir
prússneska lögsögu árið 1815. Það
var fátæklegur staður. Þar var að
jafnaði matarskortur, og hörgul-
sjúkdómar íandlægir. Kartöflu-
gras var eftirsótt til matar og
brauð úr frosnum kartöflum og
viðarmjöli þótti herramanns-
matur. Berklar voru útbreiddir.
Stjórnvöldin voru „Þýzka sam-
bandið", er stýrt var frá Austur-
riki, og „Sambandsþingið" í
Frankfurt. Hvorugt lagði sig fram
um ráðstafanir gegn neyðinni,
sem ríkti i Trier. I járn- og stál-
smiðjum, glersmiðjum og tóbaks-
verksmiðjum í nágrenninu unnu
börn, jafnvel átta ára gömul, allt
að 14 klst. í dagvinnu og oft næt-
urvinnu að auki. Götuvændi jókst
stöðugt og stafaði það mest af
einskærri fátækt. Kvörtuðu
prússnesku yfirvöldin í Trier um
þetta. Úlfar fóru i hópum um
skógana. Árið 1817 voru skotnir
liðlega 150 úlfar í lögsagnarum-
dæmi Trier.
Þeir máttu prísa sig sæla, sem
bjuggu við nokkurt fjárhagslegt
öryggi. Karl Marx var i þeirra
hópi. Faðir hans (sem hét áður
Herrschel, en tók sér nafnið Hein-
rich árið 1817, er hann skipti um
trú og gerðist lútherskur) var
ekki ríkur, en vel stæður samt.
Atti fjölskyldan lítið en þokkalegt
hús. Þar réö ríkjum móðir Karls,
Henriette, sem var af hollenzkum
Gyðingaættumj* hún skipaði
vinnuhjúum fyrir verkum og
stjórnaði daglegu heimilishaldi.
Árið 1819 var Karl ársgamall. Það
ár dó Mauritz David, bróðir hans,
þriggja ára. Sophie, systir Karis,
var tveim árum eldri en hann og
eftirlæti foreldra sinna. Kúgaði
hún yngri systkini sín sex flestum
stundum, en sættist ávallt við
Karl., því honum var lagið að segja
henni skemmtilegar sögur.
Árið 1824 lét Heinrich Marx
skíra börn sín til Lútherstrúar.
Honum þótti það ráðlegra vegna
þess, að Gyðingahatur fór víða í
vöxt um þær mundir.
Karl Marx innritaðist I Fried-
rich-Wilhelmsmenntaskólann tólf
ára gamall. Hann reyndist hvorki
framúrskarandi né slæmur nem-
andi; hann skar sig ekki úr hópn-
um að öðru leyti en þvi, að hann
átti það til að hæðast að félögum
sínum og gera þá skopiega. Hann
virtist engan áhuga hafa á stjórn-
málum, og ekkert bólaði enn á
hugmyndum um kjarabætur al-
þýðu, sem alltaf þoldi sömu neyð-
ina. Árið 1827 höfðu 1100 manns
orðið að flýja lögsagnarumdæmi
Trier og nema land i Brasilíu.
Oft áður höfðu komið fram á
sjónarsviðið menn, sem hvöttu til
baráttu gegn neyðinni, „sósial-
istar", sem voru Iöngu kunnir
jafnvel í Trier. Árið 1825 hafði
Ludwig Gall, stjórnarritari, gefið
út bók slna „Hvað getur
bjargað?" Þar reit hann m.a.: „Að
undanskildum fáeinum, sem sjá
greinilega, að hagur þeirra og
fjöldans fer saman, hugsar hver
aðeins um sig eða starfar í mesta
lagi fyrir eigin 'stétt . . . Allar
ráðstafanir miða að því að auðga
hina auðugu enn frekar — alþýð-
an á enga formælendur. Hvergi
hólar á tillögum til að draga úr
neyð þeirra, sem byggja afkomu
sina á nærri verðlausu vinnu-
framlagi." Úrræði Galis voru fé-
lagssamtök alþýðu.
Ástríki drottinn og nem-
andinn Marx
Karl Marx þekkti ekki volæði af
eigin raun. Og hann gerðist ekki
blysberi uppreisnar í æsku eins
og Lenín síðar. Árið 1835 lauk
hann stúdentsprófi með hefð-
bundnum og hljóðlausum hætti
og varð áttundi í röðinni i sinni
deild. Hann reit lokaprófsgrein
um „Sameining trúaðra í Kristi"
og byggði hana í aðalatriðum á
ritningarstaðnum Jóh. 15, 1—14.
Ennfremur „Hugleiðingar um
starfsval“. Orðalagið var dálítið
tilgerðarlegt, en honum var létt
um framsetningu, var hagur á
mál. Kennarar gátu þess hins veg-
ar í umsögn um ritgerðirnar, að
höfundur legðist ekki djúpt.
I ritgerðinni um Jóh. 15, 1—14
lýsir Marx afstöðu safnaðar til
guðs af talsverðum fjálgleik: „I
sameiningunni í Kristi bein-
um vér um fram allt augliti voru
í ást til drottins, vottum honum í
dýpstu auðmýkt þakklæti vort og
krjúpum á kné til dýrðar honum,"
segir þar. 1 ritgerðinni um starfs-
valið stendur m.a.: „... ef við
veljum okkur starf, sem við
stundum að mestu fyrir mann-
kynið beygir okið oss ekki, heldur
verður það aðeins fórn fyrir aðra.
Við njótum þá ekki aðeins lítil-
fjörlegrar, einstaklingsbundinnar
gleði, því hamingja vor veitist
milljónum manna; verk vor dafna
í kyrrþey en þróast stöðugt og
göfugir menn munu vökva ösku
vora heitum þakkartárum“.
„Sæmilegt,“ ritaði Wyttenberg
skólastjóri undir ritgerðina. Marx
var 17 ára, er hann samdi þessa
ritgerð og vantar þar sannarlega
ekkert á hugsjónalega viðkvæmni
og samhjálparhneigð. Hefur loka-
prófsnemendum eflaust verið
ljóst, hvað Wyttenberg skóla-
stjóra likaði. Hann var framfara-
sinnaður frjálshyggjumaður og
hafði alltaf áminnt nemendur
sína um skynsamlega viðsýni.
Það er ekki óliklegt, að Wytten-
berg hafi fyrstur manna beint at-
hygli Marx að endurskoðun þjóð-
félagshugmynda. Uppeldis-
fræðingur þessi sat í miðju setu-
liðskerfi þar sem allt snerist um
það að hylla æðsta prestinn,
Friedrich Wilhelm 3., með
stöðugri viðhöfn, enda þótt dag-
legur veruleiki í Trier væri hinn
Framhald á næstu sfðu