Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1976, Blaðsíða 3

Hann ferðaðist lika mikið til I
þess að vitja sjúkra og segir i
ævisögu hans, ,,að trautt héldu
honum veður, sjór eða úrtölur, er
hans var vitjað til veikra“.
Hann dó
snauður af ver-
aldlegum gæðum
Þannig var starfsdagur hans,
þrátt fyrir að hann veiktist af
alvarlegum sjúkdómi á fyrstu
árum sínum í Nesi, og lá því oft
þungt haldinn. Hann dó í Nesi 60
ára að aldri, 8. sept. 1779, og hafði
þá lengi verið sárþjáður og búist
við dauða sínum. Kona hans,
Rannveig Skúladóttir, var þá
aðeins 37 ára gömul og börn
þeirra fimm, er á lífi voru, á
aldrinum þriggja til sextán ára,
en tvö dóu kornung. Hann dó
snauður af veraldlegum gæðum,
en ríkur af reynslu og kærleika til
bágstaddra. Hann hvílir i gamla
kirkjugarðinum í Nesi hjá tveim
börnum sinum og meðal margra
þeirra er hann liknaði. Við andlát
hans voru lærðir læknar í landinu
fjórir nemendur hans.
Sjúkravistun i Nesi féll nær
alveg niður við andlát hans og
læknakennsla þar hafði lifað sitt
mesta blómaskeið að honum
föllnum, þótt eftirmenn hans þar
hefðu alltaf einhverja nemendur.
Þá útskrifaði Jón Sveinsson fyrsti
eftirmaður hans þar ekki með
vissu nema tvo nemendur. En þar
stóð vagga læknismenntunar á Is-
Iandi, og þar fór ætið fram
einhver læknakennsla þau 70 ár
er landlæknir situr þar, eða allt
til ársins 1834. Þangað lágu þvi
spor margra og efnilegra skóla-
pilta, og margir litu þann stað
vonaraugum.
Þar hvila tveir fyrstu landlækn-
arnir, Bjarni Pálsson og Jón
Sveinsson, og einnig Björn Jóns-
son, fyrsti lyfsali landsins.
En þótt vonarneisti hafi kvikn-
að meðal landsmanna við komu
landlæknis að Nesi og síðar með
tilkomu fjórðungslækna, þá
bjuggu íslendingar áfram við
mjög erfið skilyrði ef veikindi bar
að höndum og hélst svo langt
fram eftir siðastliðinni öld. Því
var áfram leitað til þeirra ólærðu
íslendinga, sem hjálp gátu veitt
öðrum fremur.
Flestar sveitir eða næsta ná-
grenni áttu menn eða konur sem
réðu yfir einhverjum hjálparmeð-
ulum, hvort sem likja mætti þvi
við bakfæðingu Magnúsar á
Dysjum eða töng Eymundar í
Dilksnesi og grasakonur og grasa-
læknar voru víða.
Eg minnist þess úr minni fæð-
ingarsveit, að Þórarinn Hálf-
dánarson á Bakka, afi Gunnars
Gunnarssonar skálds, var talinn
mjög góður að hjálpa konum i
barnsnauð og sú ljósmóðir, sem
fór um mig höndum nýfæddan,
var sjálfmenntuð. Þannig náði
læknisdómur leikmanna fram á
20. öld í minni fæðingarsveit.
En hvers vegna rifja ég hér upp
löngu liðna tið, miklu eldri valda-
töku Jörundar hundadagakon-
ungs og jafnvel hörmungum
Skaftárelda og eldmessu séra
Jóns Steingrimssonar. Ástæðan
er sú, að mér hefur verið tiðhugs-
að til frumherja okkar islenskra
lækna, mannvinarins sem lagði
allt í sölurnar til þess að likna
örsnauðum og bágstöddum lönd-
um sínum.
Gott að hafa Nes-
stofu fyrir augum
Fyrir nokkrum dögum sáum við
í sjónvarpinu mynd af Nesstofu,
því húsi, sem Bjarni lét byggja, og
þar sem hann starfaði og háði sitt
dauðastrið. Þetta gamla hús réð
nokkru um staðarval, er ég byggði
á Seltjarnarnesi, og þótt ég væri
varaður við og mér sagt að illbú-
andi væri á Nesinu sökum svipti-
vinda, og maður vissi sjaldnast
hvaðan á sig stæði veðrið, þá
fannst mér útsýnið heillandi og
ekki spillti það, þegar litið er út
um vesturgluggann, að líta þetta
augnayndi, Nesstofuna, þetta
þykkveggjaða og gluggasmáa hús,
með þak i samræmi við veðráttu
landsins, albúið þess að þeyta frá
sér regndropum jafnt sem hagl-
éljum, ekki ósvipað fjallahryggj-
Viðbygging a8 norðanverðu.
um þeim, sem krýna umgjörð
þessa fagra útsýnis. Og þegar
staðið er innan veggja þess, er
það á vitund manns, að þar svifi
andi liðins tíma, og ennþá finnist
ilman þeirra vökva, sem þar hafa
verið samansettir, því að dropar
frá þeim hafa tekið sér bólfestu í
þykkum viðarborðum í gólfum og
veggþyljum, og minna á þann
tíma, sem einu sinni var.
Ég er einn af mörgum, sem hafa
mikinn áhuga á þvi, að Nesstofa
verði varðveitt og færð til sinnar
upphaflegu gerðar. Hún á það
sannarlega skilið, því að vel hefur
hún staðist tímans tönn. Vonir
standa til að ríkissjóður kaupi
húsið á þessu ári. Læknar og lyf-
salar hafa sýnt þessu máli mikinn
áhuga, og einstaklingar hafa
gengið fram fyrir skjöldu og er þá
skemmst að minnast veglegrar
gjafar prófessors Jóns Steffen-
sen, en hann gaf til varðveislu
Nesstofu 2 milljónir á síðastliðnu
ári, þó með þeim skilyrðum, að
þar yrði komið upp stofnun um
sögu læknisfræðinnar i tengslum
við Háskóla íslands.
Hugmyndir hafa komið fram,
sem brátt nálgast veruleikann,
um endurreisn heilbrigðisstofn-
ana í Nesi, og er sú fyrsta meira
en 20 ára gömul. Sigurgeir
Einarsson stórkaupmaður,
Vesturgötu 28, Reykjavík, sem
andaðist þann 11. apríl 1953,
hafði i arfleiðsluskrá sumarið
áður ákveðið að gefa eigur sinar
„til byggingar sjúkrahúss á Sel-
tjarnarnesi, til minningar um
Iæknana Bjarna Pálsson land-
lækni er bjó i Nesi á Seltjarnar-
nesi og tengdason hans, Svein
Pálsson héraðslækni í austurhér-
aði Suðuramtsins," eins og
stendur i skipulagsskrá. Þessi
gjöf er nú sennilega um 20
milljóna virði.
Nú hefur bæjarstjórn Sel-
tjarnarness ákveðið að byggja
læknamiðstöð, hjúkrunarheimili
aldraðra og íbúðir aldraðra i
kaupstaðnum og vonandi verða
þær staðsettar í Nesi. Þegar er
byrjað að teikna þessar byggingar
og leyfi hefur fengist fyrir bygg-
ingu læknamiðstöðvarinnar.
Þvi er það von min, að endur-
reisn Nesstofu og bygging heil-
brigðisstofnana í Nesi megi i
framtiðinni eignast marga stuðn-
ingsmenn, svo að merki þess
manns, sem lagði allt i sölurnar
fyrir göfugt málefni megi sjást i
verkum okkar um langa framtið.
Mynd úr austurglugganum ð læknastofu Bjarna. Á krókinn
fyrir ofan gluggann hengdi Bjarni lampa að leiðarvlsi.
Árni Öla
VERMISTEINN
Sunnudaginn I miðgóu sagði gamla fólkið, að vermisteinninn
kæmi i jörðina og upp frá þvl átti að fara að batna, þvi að þá
fóru svell að fllsast frá jörðu og holast undan fönnum („húsa
frá"). — tsl. Þjóðhættir.
Um miðja góu myrka geima
magni þrunginn geisli fer,
óravíddin himinheima
honum engin tálmun er
—- lífsneistann í lófa ber —
þar sem kólguklakkar sveima
klýfur hann þá sem Ijósið gler.
Vermistein í foldu fæðir
fjörvi magnað geislans raf,
jarðarundrið af sér bræðir
ísa, hjarn og fannakaf;
vaknar allt er áður svaf.
Lyfta kolli hólar.hæðir,
hvað er að verða snjónum af?
Vildi eg að vorið gæti
vermistein í hjörtum glætt.
Þá mun höndin hjálpa fæti
hvar sem verður einstig þrætt;
þá mun ei við hruni hætt.
Þá mun heimsins heiðurssæti
hæsta skipa in frónska ætt.
Hrafn Gunnlaugsson
TVÖ LÍTIL
ÁSTARLJÖÐ
EKKI ÉG
Vindurinn fyllir fang þitt
flaksast í pilsinu
fer oni hálsmálið
ég lulla hinumegin götunnar
læt hendur lafa
læsi nöglum í lófa.
GRANNA ÖSP
Haustið tinir spjarirnar af trjánum.
Tímum saman
sit ég við gluggann
gæli við hugsanir um þig.
Bráðum striplast þau
alsber um garðinn.
Jön frö Pölmholti
MÁVURINN
Hátt gargar mávurinn
við heimaströnd
flýgur hann aldrei
um ókunnug lönd
en leitar að æti
i leifum manns
þar er mestur
maturinn hans.
©