Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1972, Blaðsíða 14

un og gömlu jaxlarnir töldu
hvítu kollana í fjölskyldunni á
fingrum sér, og væntu þess, að
þeim fjölgaði með barnabörn-
unum. f>að vantar heldur ekki
í þá ættarhrokann, og það er
ekki vilað fyrir sér að seilast
dálítið aftur í tímann. Þegar ég
var að reyna að gera mig dá-
lítið breiðan með langafa minn,
sem var óðalsbóndi upp með
Rín, og hafði að auki smá nafn
bót, þá skelltu þeir á mig runu
af kóngum, jörlum og ríddur-
um aftan úr fornöld, og sýndu
mér nöfnin á bókum ef ég lét í
ljós vantrú, reyndar bæta sum-
ir við, að hann sé nú ekki allt-
af áreiðanlegur karlleggurinn,
— og eins hafði Svarti dauði
gert fjandans usla í bókfærsl-
unni.
Fyrst í stað hélt ég þetta
vera einn liðinn í kímnigáfu
þeirra eða vissan þátt í þrætu-
bókarlist, en smám saman
skildist mér, að yfirleitt var
farið með satt og rétt mál.
Það eru til svo nákvæmar rit
aðar heimildir um fyrstu ís-
lendingana af norræna stofn-
inum og þeirra ættir, að hver
sem því nennir, getur rakið
ætt sina aftur í svörtustu forn-
öld. Mér var gefin bók, sem
heitir Landnáma. Þótt mér tæk
ist að verða rétt viðræðuhæfur
á íslenzku, gat ég lítið lesið
mér til gagns. En skólabróðir
minn, prófessor í norrænu,
sagði mér, að þéssi bók væri
sér dýrmætust eign næst tvö-
hundruð ára Biblíu, sem hans
fólk hafði átt í Wales. Sjálfur
kvaðst hann ekki valda sínu
embætti ef hann ætti ekki þessa
bók.
En þetta fólk, sem öðrum
þræði lifir á bókmenntum úr
fornöld, það lifir ekki siður í
nútíðinni, eða kannski ætti ég
heldur að segja, lifir í fram-
tíðinni. Það er framtiðin, sem
hugsað er um. Húsin eru byggð
traust og rammgerð með stór-
um gluggum og tvöföldu gleri,
til að nýta sólina en verjast
kuldanum.
Aðkomumaður horfir aðdá-
unaraugum á bláa fjallstinda
og hvíta jökla, og gleymir sér
eins og þegar hann verður
vitni að svo stórkostlegum ham
förum sem Surtseyjargosi, er
nýtt land reis úr sæ, ósnortið,
ógnandi, vítislogum vafið. Ekki
varð ég var við að íslending-
ar væru hrifnir af slíku sjón-
arspili náttúrunnar, kannski
vel minnugir þeirra hörmunga
sem slíkt getur haft í för með
sér. En ég hef séð roskna og
þybbna vegagerðarmenn
standa á öndinni af hrifningu
yfir smávaxinni birkijurt, sem
hafði tekið sér bólfestu í
merktri áætlun vegarins.
Birkiplantan var varlega
stungin upp og færð á örugg-
ari stað, og það er ég viss um,
að meðan vinnuflokkurinn var
þarna að störfum hefur
hún verið vökvuð og að henni
hlúð. Þegar ég fór að kynnast
fólkinu, skildi ég að þetta var
einn þátturinn í trú þess á lífið.
Eins og ein birkiplanta fyll-
ir skóginn, þannig fyllir ein-
staklingurinn þjóðirnar.
Kvöldstund
með Mishima
Framh. af bls. 3
hnefaleik og skylmist með sam
boo sverðum. Og þú — synd-
irðu eins mikið og þú gerðir
áður?“
Tennessee kinkaði kolli.
„Þegar ég er heima, í Key
West, syndi ég daglega í laug-
inni minni. Auðvitað er ekki
gott að koma þessu við á ferða-
lögum og þess sakna ég. Það
var sundlaug í skipinu, en
varla nógu stór til þess að
synda i henni. Og það er eng-
in í hótelinu, en í The Prince
Abasaba í Tokio, þar sem ég
bjó áður, var góð sundlaug. En
ég þoli ekki Tokioloftið.
í Prince Abasaba í Tokio
fannst mér eins og ég væri að
kafna allan tímann. Til þess að
geta sofnað, varð ég að taka
inn lyf. Ég skil ekki, hvernig
þú getur þolað það. Hvernig
ferðu að því?“
„Leyndardómurinn er fólginn
í því að æfa sig,“ sagði Mis-
hima. „Ég háði einvígi einmitt
núna í dag i fimleikahúsinu.
Mér þykir leitt, að ég minnt-
ist ekki á að það stæði til, þeg-
ar við ræddumst við í síman-
um. Þú hefðir áreiðanlega not-
ið þess að sjá það.“ Hann tal-
aði alls ófeiminn, af barnslegri
hégómagirni, og við sögð-
um með sanni, að okkur þætti
miður að hafa misst af því.
Mishima spurði Tennessee,
hvort hann hefði fengið leik-
stjóra að nýja leikritinu sínu.
— „Já, ég fann einn," svaraði
hann, „en við urðum ekki á eitt
sáttir um hlutverkin. Ég vildi
fá Geraldine Page í kvenhlut-
verkið. Það eru aðein-.
tvær persónur, karl og kona.
Nafnið er, eins og ég sagði The
Two-Character Play. En Ger-
aldine sagði, að hún vildi ekki
leika það, nema Rip Torn, eig-
inmaður hennar, léki á móti
sér. Ég samþykkti það, en leik-
stjórinn ekki. Það var gert ráð
fyrir því, að frumsýningin yrði
að vorlagi, en nú veit ég ekki,
hvort af því verður."
Nú kornu þjónarnir með alls
konar góðgæti: krabbar,
sneiddir niður, likari trönum
með annan fótinn ofan í vatn-
inu, og heilir hlaðar af kavíar,
og Mishima gat þess, að kín-
verskir matsveinar í Japan
væru allt aðrir en I Hong Kong
og Taiwan, og hefðu numið þá
list að láta diskana gleðia aug-
að ekki síður en smekkinn. Þá
snerust samræðurnar að bók-
menntum. Tennessee hafði ver-
ið að lesa bók Carlos Bakers
um Hemingway, sem honum
fannst heiliandi: „Guð minn
góður, allar þessar þjáningar,
sem maðurinn hefur orðið að
líða, áður en hann dó!“ hróp-
aði hann. ,,Þú veizt, að hann
var alveg bilaður undir lokin.“
Mishima kinkaði kolli tii sam-
þykkis.
„Hann var sannarlega mik-
iil listamaður," hélt Tennessee
áfram. „Mestur amerískra
listamanna á þessari öld.
Oliver" - og hann leit á mig
brosandi „ertu ekki sammáia
mér. Hann tekur Faulkner
fram yfir hann, og þar eð hann
er prófessor í bókmenntum, þá
getur hann litið á málið frá
ýmsum hliðum. En ég held því
fram, að Hemingway hafi ver-
ið meiri listamaður. Hann skrif
aði aldrei illa, ekki í eítt ein-
asta skipti. Hann leyfði sér það
ekki — og það er meira en sagt
verður um Faulkner."
— „Ágætur listamaður, já,“
tók Mishima undir, „en enginn
Proust, jafnvel ekki Gide.“ Það
var ljóst, samt sem áður, að
hvert sem álit hans var á rit-
um Hemingways, dáðist hann
stórum að lífsmáta mannsins,
sem líktist mjög hans sjálfs.
Mishima hafði oft verið nefnd-
ur Hemingway Japans.
Er nú samræðan hélt áfram,
furðaði ég mig á hinni miklu
þekkingu hans á amerískum
samtíma bókmenntum. Hann
hafði verið að lesa Portnoy’s
Complaint, sem hann talaði um
án hrifningar, og hann lang-
aði að fá álit Tennessee á Paul
Bowles, Saul Bellow, James
Baldwin, William Burroughs,
Norman Mailer, Christopher
Isherwood og James Herlihy.
Suma þessa menn þekkti hann
persónulega. Hann fór lofsam-
legum orðum um fyrstu verk
Capote, en sagðist hafa skömm
á manninum. Mér geðjast ekki
tilgerð hans, myndinni sem
hann dregur upp af sjálfum
sér. Kveifarskapurinn er við-
bjóðslegur. Hann talaði um Rex
Reed sem eins konar Heddu
Hopper bókmenntanna.
Ég sagði Mishima frá smá-
sagnaúrvali, sem ég hafði ný-
lega gefið út og hafði unnið
að, ásamt félaga mínum. Við
höfðum tekið upp nokkrar jap
anskar smásögur eftir Akuta-
gawa, Tavizaki og aðra eldri
höfunda, sem nú voru fallnir
frá. Ég sagði honum, að við
hefðum viljað taka upp sögu
eftir hann: Death in Midsumm-
er, en hefðum neyðzt til að
sleppa henni, sakir þess hve
löng hún var. Mér fannst
hann ekki sem ánægðastur. „Of
léleg, til þess að láta hana
fljóta með,“ bætti hann við
nokkuð þurrlega. Ég flýtti mér
að segja, hve afbragðsgóð mér
þætti önnur saga hans: Three
Miliion Yen. Ilann lifnaði all-
ur við. — „Veiztu það, að þetta
er raunveruleg saga. Ég þekki
þessar persónur mjög vel. Þær
elskuðu hvor aðra heitt og
innilega og það gerði leik
þeirra miklu lífrænni. Efnið
snertir — finnst þér það
ekki?“ Hann langaði að vita,
hvort við hefðum tekið þessa
sögu í safnið, því neitaði ég.
Til allrar ólukku hefði hún
ekki fallið saman við það, sem
við höfðum æt.lað okkur með
útgáfunni. — Við þessi orð
dofnaði aftur yfir honum. Og
ég gat ekki varizt þeirri hugs-
un, hvað heimsfrægir rithöf-
undar geta verið mikil börn.
Niðurlag í næsta blaði.
IJr Rínar-
löndum
Framh. af bls. 8
virðist Rínardalurinn og Rín-
arlönd verða mikið ævintýra-
land. Þar áttu heimkynni stolt-
ar hetjur, er hvergi létu hlut
sinn, kunnu að berjast, vinna
ríki og verja þau, ráðandi mikl
um auði, og hðfðu framúrskar-
andi kunnáttu í smíði biturra
vopna. Þetta urðu einkenni
Rínarlanda næstu aldirnar.
Þau urðu lönd riddaranna og
endurnýjun ævintýra urðu
um þau í ríki sögunnar. Á Is-
landi hefur þessi rómantík orð
ið í sögum um Gjúkunga og
Buðlunga, en Langtum fremur
um Völsunga og Gota. Slík
ævintýri urðu merluð í íslenzk-
um sögum. Þannig stendur ís-
lenzk menning föstum rótum í
fornri arfleifð Rínarlanda, þó
að vínviður og rínsk vin hafi
ekki borizt til Islands fyrr en
löngu síðar.
En menning Rínarlanda átti
eftir að meriast fremur af hern
aði og ríki auðugs og voldugs
konungs. Sá konungur evr-
ópskur, er orðið hefur frægast-
ur í íslenzkum sagnaheimi, er
Karlamaignús keisari. Hann
var fæddur í Ingerheim við
Rín. Hann átti ríki um mestan
hluta Þýzkalands og Frakk-
land allt. Enginn miðaldakon-
ungur hafði jafnmikil áhrif
fyrir kristnina um norðanverða
Evrópu og hann. Hann tók
upp nýja stefnu gagnvart trú-
arbrögðunum. Hann aðlagaði
kristnina trúarbrögðum er
voru fyrir í landinu, og með
þeim hætti breyttist kristin trú
og varð allt önnur í
Þýzkalandi og um Norðurlönd.
Þetta hafði mikil áhrif á Is-
landi, enda tók kristin trú allt
aðra stefnu hér. Er það frægt í
sögu, en mest merlað af heill-
andi sögum um Karlamagnús á
íslenzkri tungu.
Karlamagnús keisari varð
voldugur og mikill þjóðhöfð-
ingi. Við ríkistöku hans og
krýningu í Rómaborg árið 800,
urðu aldahvörf í evrópskri
sögu. Þá hófust miðaldir. Karia-
magnús sat í Achen. Þar var
höfuðborg ríkis hans. Nú er
þar háskólabær. Sjálfsagt er
margt til vitnis um hinn vold-
uga keisara Kariamagnús.
Ég hef séð minnismerki hans
fyrir utan frægustu kirkju
Parísar, Notre Dame kirkjuna.
Auðvitað er það glæst og vold-
ugt og samboðið hinum mikla
þjóðhöfðingja. En þegar ég leit
það, var mér meira í hug minn-
in um hann í ísilenzkri sögu.
Hann varð fyrirferðarmikill í
ritun sagna á Islandi. Ég las
sögurnar um hann og kappa
hans í æsku. Síðan hafa þær
aldrei liðið mér úr minni. Ég
tel hiklaust að sögurnar
um Karlamagnús og kappa
hans, séu runnar frá Oddaverj-
um. Þeir einir höfðingja á ís-
landi voguðu sér að láta heita
nafni hans. En hitt er einnig
mikið, að þýzk menning og saga
á sterkar rætur í skipun Karla-
magnúsar keisara um Norður-
heim. Ef til vil'l eru þær enn
i föstum jarðvegi um Rímar-
lönd og víðar. Svo eru mót
sögunnar stei'k í rökum sínum
og minnum.
En tími Karlamagnúsar
og Karlunga leið undir
lok. Sólarlag þess tíma varð
ekki eins glæst og vænta mátti.
En hvað um það. Rínarlönd og
rínsk menning hélt sínum svip,
sínum rökum í sókn og festu
til þess, er tíminn skóp þeim
í rökum og ætlun sögunnar. Á
12. og 13. öld gerðu austurrísk-
ir ránriddarar árásir á Rínar-
lönd, lögðu þar borgir og vígi
I rústlr, rændu og rupluðu.
Sumar rinskar borgir hafa
aldrei borið sitt barr eftir árás
ir þeirra. En aðrar risu aftur
upp sterkar og glæstar. Ridd-
ararómantik miðalda varð
glæst við Rín og átti endur-
nýjun í frama og glæsileik,
Húnaveldis og ríkis Karia-
magnúsar keisara.
Rínsk svipbrigði og menning
átti og á sterk rök við hreyfing
ar viðskiptalegar um Vest-
ur-Evrópu. Svo varð einnig við
aukið svið vestrænna þjóða á
15. og 16. öld. Rínskir höfð-
ingjar og rínskt fólk, fylkti sér
um hugsjónir aukinna við-
skipta við fjörr lönd og nýjar
stefnur í trúmálum. Endurnýj-
un veldis Rínardals í Evrópu
hefur aldrei orðið jafnmikið og
áhrifaríkt og einmitt eftir að
frelsi viðskipta varð almennt
um gjörvalla Vestur-Evrópu.
3
Á fimmtándu og sex-
tándu öld urðu miklar deilur í
Þýzkalandi út af nýrri stefnu
er þar kom fram í trúmálum og
kennd hefur verið við Lúther,
en réttara er að nefna mótmæl-
endur. Það er ef til vili djarft,
en samt er það rétt, að þessi
stefna á rætur að rekja til
hinnar frjálslyndu stefnu, er
Karlamagnús tók upp á sínum
tíma í ríki sínu tH dýrð-
ar kristinni trú. Frjálslyndi
hans og viðurkenning á sjón-
armiðum þjóðanna í rökum og
uppbyggingu trúarinnar varð
líka í raun í hugsjónum mót-
mælenda á fimmtándu og sex-
tándu öld.
En hitt var mest og er hér
að raun, að styrjaldir urðu á
milli kaþólskra manna og mót-
mælenda. Svíar er þá voru
stórveldi á evrópskan mæli-
kvarða gerðu innrás í Pólland
og Þýzkaland til styrktar við
hina nýju stefnu í trúmálum og
gegn páfadómi. Þeir unnu
hvern sigurinn af öðrum
í rínskum og þýzkum borgum,
komust allt suður í Sviss. 1
rínskum borgum sér enn minj-
ar hernaðar þeirra og eru litt
til prýðis, svo að ekki sé meira
sagt.
En rínskar riddaraborgir
risu upp nýjar og sterkar að
loknum þrjátíuárastriðunum.
Rínskir kaupmenn og landeig-
endur notJærðu sér aukin við-
skipti er voru að vaxa í nið-
urlenzkum borgum. Kaup-
mennska og kaupferðir stór
jukust um Rín. Landeigendur
reyndu að vera vel á verði að
ná tollum af skipum, er um ána
fóru. Þeim varð furðu vel
ágengt um þau efni og unnu
sumar borgir við Rín sér fulla
hefð ti-1 að taka toll af skip-
um, er sigldu eftir ánni með
varning. Svo hélt fram um
stund, að rinskar borgir döfn-
uðu og ríkidómur varð í landi
í Rínardal.
En jafnhliða verzlun og auð-
söfnun um Vestur-Evrópu af
völdum aukinna viðskipta við
hinn fjörru lönd, er fundust á
fimmtándu og sextándu öld,
risu upp i Evrópu voldugir
konungar, er litu girndarauga á
rinsk lönd. Sá sem þar átti
hægust heimatök, var Lúðvík
konungur fjórtándi í Frakk-
landi. Hann gerði árásir
á rínskar borgir og lagði
14 LESBÚK MORGUNBLAÐSINS
3. sept. 1972