Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1972, Blaðsíða 8

Kústir gumulla kastala »n vínekrur meðfram Rínarfljóti.
Jón Gíslason
ÚR
RÍNAR-
LÖNDUM
1
Ferðamaður á leið eftir Rin
sér margt, sem stingur mjög í
stúf við það, sem er annars
staðar. Á líðandi stund undr-
ar hann mjög, hve mikið sam-
ræmi er í gerð og staðsetningu
kastalanna í hlíðunum meðfram
ánni. I byggingarlist liðandi
stundar í borgum og þorpum,
er æpandi mótsögn milli um-
hverfisins og mannvirkjanna.
En í byggingarlistinni er rikti
á Rínarbökkum, i hiíðum dals-
ins fagra og á eggjum fjalla
hans, er fullt samræmi, ótrú-
legt samræmi milli náttúrunn-
ar og bygginganna.
Kastalarnir. eru víða sam-
grónir iandsiaginu. Það er eins
og þeir hafi orðið til um ieið
og skógurinn óx, um leið og
ávali hæðanna varð til, um leið
og áin fann sér farveg fram um
dalinn. En kastalarnir voru
byggðir á ýmsum timum af
mönnum, sem höfðu mismun-
andi hugmyndir um umhverfið,
en áttu eitt sameiginlegt, að
bygg.ja til að verjast. Á svæð-
inu frá Mainz til Kölnar voru
á miðöidum um 30 tolistöðvar,
er innheimtu tolla af vegfar-
endum um ána. Aliir þessir að-
ilar þurftu að styrkja aðstöðu
sína, og hafa sínar varnir, —
en fremst öllu geta náð tökum
á vegfarendum um ána, svo að
þeir prreidrtu tolla eins og kraf-
izt var.
Furstar og smákonungar við
Rín, urðu að byggia kastaia
sína trausta og haldgóða. Þeir
urðu að velja þeim heppilega
staði til sóknar og varn-
ar. Borgirnar þurftu lika að
vera á þeim stöðum, er lítið
bar á þeim, svo að þær d.vld-
ust heppilega fyrir vegfarend-
um árinnar. Til þess að
svo gæti orðið, varð að vera
taisverð reynsla fyrir hendi.
Einnig þurfti að taka tililit til
þeirra, er kynnu að gera árás
á borgirnar af landi. Það var
því mikiil vandi að velja borg-
arstæði.
Víða meðfram Rín er
hægt að sjá kastala, sem eru
sérstakiega vel valdir til varn-
ar, jafnt fyrir umferð á ánni og
af iandi. Það er skemmtilegt að
virða fyrir sér þessar aðstæð-
ur. Þær eru í sjón skýrar og
glöggar, þó að sumar borgirn-
ar, sem bezt var valinn staður,
séu nú rústir einar. En það er
sökum þess, að á seinni öldum
komu til sögunnar vopn, sem
hinar fornu borgir Rínar stóð-
ust ekki.
Borgirnar þurftu að vera
traustar, byggðar úr haldgóðu
efni. Steinninn var hér kjör-
inn til byggingar. Hann
var meðferðilegur, hægt að
kl.iúfa hann í mátulega
stór stykki. Steinn var
kjörnasta efni til borgargerð-
ar. Honum grandaði ekki eld-
ur, og hann var traustur og
halds'óður að flestu leyti, jafnt
til viðhaids og endurnýjunar.
Steinninn í fjöllum og hæðum
umhverfis Rín er kjörið bygg-
ingarefni. Hann er gott
að fleyga í hepnilega stóra
biuta tii hleðslu. Hann er líka
auðunninn tiltölulega til að
grafa í hann tryggar geymslur
og leyniherbergi undir aðal-
bviriTingunum. Það voru oft
mikil mannvirki, gerð af miklu
huvviti og voru hin mestu völ-
undarsmíð.
En það þurfti kunnáttu og
leikni að byggja trausta og
haldgóða horg, sem stóðst hin-
ar vel undirbúnu árásir vænt-
anlegra óvina. Borgarsmið-
ir þurftu að vera kunnáttu-
menn í byggingargerð, reyndir
og miklir skipuleggjendur.
Þeir þurftu fyrirfram að forma
borgina, koma öllu sem heppi-
legast fyrir, jafnt til daglegra
starfa og til hernaðar. Það var
vandasamt verk að vera góður
borgarsmiður. Enda voru þeir
eftirsóttir, eins og frægt er i
íslenzkum sögum, ekki sízt
þeim, sem tengdar eru löndum
Rínar eða Germana.
Rikir höfðingjar er áttu
landsvæði meðfram Rin og
nutu tekna •af tollum af flutn-
ingum á ánni, urðu að sjá sér
út góða og trausta borgarsmiði
til að byggja borgir sínar, sem
urðu aðsetursstaður þeirra og
gegndu hinu tvíþætta hlut-
verki, vörnum og innheimtu
tolla. Borgarsmiðir urðu
að hafa í þjónustu sinni slynga
kunnáttumenn til margs konar
handverka, steinhöggvara, múr
ara, trésmiði, járnsmiði og
marga fleiri, er ég kann ekki
að nefna nöfnum. Þessir menn
urðu þjálfaðir og traustir iðn-
aðarmenn og lögðu grunninn
að iðnaðar- og handverks-
mannastéttum Evrópu. Þannig
varð borgarsmíði um Evrópu á
miðöldum þýðingarmikil fyrir
komandi tíma, þegar atvinnu-
hættir og skipulag allt í mann-
lea,um skintum hafði breytzt og
tekið nýja rás í þjóðfélögum
iðnbyltingar og stéttaskipting-
ar.
Borgirnar við Rín eru ailar
listasmíði. Gerð þeirra fellur
sérstaklega vel i landsjag-
ið. Þær eru eins og hnitmiðað-
ar i það. Auðvitað er þetta
ekki tilviljun heldur byggt
á fuilri reynsilu margra kyn-
slóða. Það var mikil nauðsyn
að byggja borgirnar þar sem
þær voru vel staðsettar, til að
dyljast, en fyrst og fremst bar
sem þær voru vel settar t'l
varnar. Bleikrauður múr-
steinninn i borgarveggjum og
turnum, er samigróinn lit lands-
ins, skóginum, merluðum í sól-
skini, en fyrst og fremist
á hausti, þegar móbrúnn litur
leggst yfir skóginn og gefur
honum sama lit og múrnum í
borgunum.
Bleikbrúnn múrsteinn Rínar
landa, fellur einmitt sérkenni-
lega vel inn i landslagið. Hann
er í borgum og vígjum á hæð-
um og i hlíðum, og jafnvel úti
í eyjum í ánni, samgróinn land-
inu, eins og bezt verður á kos-
ið. Glöggur vegfarandi um ána
á líðiandi stund, finnur þetta og
nemur hina fjörru róman-
tik riddaraaldar, þegar vold-
ugir og miklir riddarar réðu
ríkjum í köstuiunum, ráðandi
ánni, ráðandi hinni hvörfu
menningu að sunnan, skapandi
fasta og haldgóða menningU
landanna um norðanverða
Evrópu. Ávöxtur af hugsjón-
um þeirra og st-arfi er eilífur
í löndum norðursins.
2
Rín er sagnaríkust fljóta
Evrópu. Þar hefu.r sagan verið
í raun margvislegra strauma
menningar og viðs-kipta. Ut)i
aldirnar hefur saga fólksins
við Rín verið að mestu saga
þjóðanna í vestanverðri
Evrópu. Þar hefur frá öldum
óræðis verið háð barátta milli
þjóðflokka, ættsveita og þjóð-
rikja. Af fo.rnleifum, er hægt
að ráða, að iöngu fyrir ritaða
sögu, börðust ólíkir þjóðflokk-
ar um Rín. Sigurvegarinn
varð arftaki landsins, en hinn
sigraði teitaði út að hafin-u og
yfir það, ti'l eyjanna. Sú saga
er í raun óminnis og óljósra at-
vika lítt ti.l sa-gna, en á þó í
minnum og leyndardómum viss
ar staðreyndir, ljósa-r og glögg-
ar. Þær munu liggja í kyrr-
þey að þessu sinni.
Þegar Júlíus Sesar hafði lagt
undir sig Gallíu, það er
Frakkland, komst hann norðu.r
yfir Rín. Hún varð að vísu mik
il-1 þröskul-dur á vegi han-s, en
hann sigraði hana. H-ann fann
engin ráð ti-1 þes-s fyrst í stað.
En eftir lan-ga íh-u-gun og heila-
brot, fann hann leið til að kom-
ast norður yfir Rín. Hann lét
byggja brú á ána. Þessi brú
var mikið mannvirki, og þykir
enn þann dag í dag eitt af
mestu meistaraverkum mann
vits í verklegum framkvæmd-
um. Til er mynd af brúnni og
lýsir hún vel, hverni-g hún var.
Sesar vann sigur á ánni Rin,
eh í löndum Germana, u,rðu
hon-um ekki greiðir sigrar.
Hon-um varð lítil-1 akkur að þvi
að kljá-st við hina hraustu her-
menn Germaníu. Ættsveita-
þjóðfélag þeirra reyndist Róm-
verjum ekki auðvelt að vinna.
En hitt m-u-n hinn volduga
Sesar ekki hafa grunað, að með
kynnum s-in-um af Germönnum,
hafði hann komizt til landa
þeirrar þjóðar, er átti eftir að
skilja á miili bols og höfuðs á
hin-u mikla ríki han-s.
Með árás Atilla Húnakon-
un-gs á Evrópu, varð mikill
þrýstin-gur af fólki ti-1 nörðurs
og út að h-afinu. Á þeim tíma
Framh. á bls. 14
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. sept. 1972