Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1970, Blaðsíða 11

Lögberg
Frh. af bls. 3.
seinni tímum, og Lögréttan síð-
an verið höfð þar, eins og
munnmælin benda á, að Lög-
berg hefur stundum verið kall-
að Lögréttuspöng á seinni tím-
um. Stærðin á tóttinni er lík
því, sem Lögréttan var á síð-
ustu tímum fyrir vestan ána
niður undir hleðslunni á gjá-
barminum, því að hún sést þar
giöggt innan í gamalli búð
miðri, sem I munnmælum er
eignuð Þorgeiri Ljósvetninga-
goða, þar var Lögréttan síðast
um 1800, er alþingi lagðist
niður.“
Að lokum segir Sigurður Vig
fússon um þessar fornleifar á
milli gjánna: „Engum getur dul
izt, að mannvirki þetta eða
hringur eða upphækkun hefur
upphaflega verið gert í ein-
hverjum vissum tilgangi, þar
sem bilið er látið vera allt þeim
megin, sem öruggara er að
ganga, rétt eins og það hafi
verið augnamiðið, en að austan
nær hringurinn út á blábrún,
enda sýnist hafa hrunið úr hon
um í gjána? Þetta eru aðalein-
kenni þessa mannvirkis."
Ég hef talið nauðsynlegt að
tilfæra hér ítarlega lýsingu
Sigurðar Vigfússonar á upp-
greftinum á mannvirkinu á
milli gjánna. Verður að víkja
að þessu síðar i rökfærslu þess-
ara greina, þegar hugað er að
gagnrökunum fyrir því, að Lög-
berg hafi verið á þessum stað.
Á dögum Sigurðar Vigfús-
sonar voru ekki allir fræði-
menn á einu máli um það, að
Lögberg hefði verið á milli
gjánna. Þá var einnig uppi sú
skoðun, að það hefði verið á
eystri barmi Almannagjár. I
skýrslu Sigurðar segir: „Mánu-
daginn 7. júní . . . lét ég byrja á
hleðslunni eða mannvirkinu á
gjábakkanum lægra norður frá
Snorrabúð, þ.e. á þeim stað,
sem Dr. Guðbrandur Vigfús-
son og Dr. Kálund ætla Lög-
berg verið hafa, og lét ég rann
saka þann stað mjög nákvæm-
lega.“ Er skýrsla um þá rann-
sókn einnig í Árbók Fornleifa-
félagsins. Lýsir Sigurður fyrst
mannvirkinu, sem er 57 fet frá
brún gjábarmsins, en síðan seg-
ir um fornleifagröftinn:
„Fyrst lét ég grafa skurð
rúmlega þriggja álna breiðan
gegnum allt þetta mannvirki frá
brún gjábarmsins þvert niður,
og lét hreinsa moldina ræki-
lega úr skurðinum, alveg niður
í berg, svo að sérhver laut og
bergskora kom greinilega í
ljós.
Neðst í þessum skurði kom í
ljós mikil og breið grjóthleðsla,
sem þó er töluvert úr lagi geng
in. f miðju mannvirkinu rak ég
mig á lítinn, stuttan grjótbálk,
sem þó hafði ekki áframhald á
neinn veg. Að öðru leyti var
mannvirkið allt af moldu. f þvi
miðju fann ég glerbrot, eins og
úr bumbunni á lítilli könnu.
Síðan lét ég grafa annan
skurð í gagnstæða átt um mitt
mannvirkið. í norðurarmi þess
skurðar var allt af moldu gjört.
í suðux-hlutanum kom ég niður
á öskudrefjar, er siðan urðu að
miklu öskulagi niður við berg-
ið. í berginu var þar skora eða
glufa allstór, er full var með
ösku. Öskulagið var beinlínis
neðst vlð sjálft bergið, en öll
moldin, hálf önnur alin á
þykkt, lá þar ofan á. Niður úr
bergglufunni var gjóta niður í
bergið og hrundi niður í hana
mikið af öskunni; hún sýndist
hafa verið höfð undir eldstæði
sem öskustó; í ösku þessari
voru viðarkol og beinaska."
Um mannvirkið segir Sig-
urður:
„Mannvirki þetta er auðsjá-
anlega hlaupið meira eða minna
fram niður eftir berginu, sem
er snarbratt ofan frá gjábarmi
og alveg niður á jafnsléttu eða
niður að búðatóttum. En það er
auðsætt, að á þessum stað hef-
ur ekki verið gott að standa,
þar sem bæði er brattur halli,
gjótur og katlar. Ég verð
að leyfa mér að bæta því við,
segir Sigurður, að þessi staður
er undarlega valinn handa
höfðingjum hins forna alþing-
is, ef þar hefði verið Lögberg,
því að Grágás gerir ráð fyi'ir
þvi, að goðarnir séu oft að
Lögbergi. Þess ber líka að
geta, að hafi tilheyrendur stað-
ið í Almannagjá, þá var þeim,
er næstir stóðu berginu, lítt
auðið að sjá lögsögumanninn
eða þann, sem talaði, nema
hann stæði á blábergbrúninni,
en hve lítið sem hann færði sig
frá sjálfum gjábarminum, hlaut
hann meira eða minna að
hverfa þeim að sýn, eins og
gefur að skilja, þar sem ræða
er um allbrattan halia með
ójöfnum; af því leiðir og, að
menn mundu óglöggra heyra
mál hans. Hins vegar ber og að
gæta þess, að stæði lögsögu-
maðurinn uppi á blábergbrún-
inni, var það jafnvel hættulegt
fyrir hann, þvi að honum gat
verið búið við falli niður í
gjána, ef hann t.d. gleymdi við
tölu sína að hafa á sér hina
sterkustu aðgæzlu."
Að lokum segir Sigurður:
„Af öllu þessu er það tvímæla-
laust, að mannvirkið í heild
sinni er yngra en eldstæðið,
því að eins og sagt var, askan
er neðst, og hið þykka moldar-
lag ofan á. Ef nokkurs mætti
nú geta til um þetta efni, sýn-
ist öskustó þessi vera gamalt
eldstæði frá Snorrabúð, því að
mannvii’kið eða upphækkunin
á gjábarminum er aðeins 60
fetum norður frá hliðveggnum
á Snorrabúð.
En um mannvirkið liggur
ekki allfjarri að ætla, að það
kynni að vera búðax’virki Orms
Svínfellings, sem Sturlunga-
saga talar um á tveimur stöð-
urn, og hvergi á nokkrum öðr-
um stað sést neinn vottur fyrir
á Þingvelli.“
Næstu daga rannsakaði Sig-
urður Vigfússon fleiri staði á
Þingvöllum og fór þar um ná-
grennið rannsóknarferðir. I
skýrslu hans segir:
„Sunnudaginn 20. júní lauk
ég við dagbók mína, og glöggv-
aði mig á ýmsu, miðaði sólina,
er ég stóð á miðju Lögbergi,
og varð það einnig, að þegar
sólina bar yfir Nónþúfuna, þar
sem vestri barmurinn á Al-
mannagjá fyi’st byi'jar að hefja
sig upp fyrir auganu frá hinu
forna Lögbergi til að sjá, var
klukkan 2.10 eftir miðdegi;
kygg ég, segir Sigui’ður, að
þetta tákni hið sama sem Grá-
gás segir í 28. kafla Konungs-
bókar, en þar stendur: „Dómar
skulu fara út þann dag, er
menn kveða á, ok eigi síðar en
sól kemur á Gjábakka hinn
hærra frá Lögbergi úr lögsögu
mannsi’úmi að sjá.“ Sigurður
heldur áfram: „En þegar sólin
gekk lengra inn eftir gjá-
bakkanum og hana ber yfir,
þar sem enn i dag er kall-
aður Gjáhamar, og gjábarm-
urinn sýnist einna hæstur
frá hinu forna Lögbergi, þá
var klukkan 3.4, eftir miðdegi,
eða fjórar mínútur yfir þrjú.
Þetta hygg ég, segir Sigurður,
vera sama og segir í Grágás,
24. kafla Konungsbókar: „Vér
skulum fara til Lögbergs á morg
un, og færa dóma út til ruðn-
inga svo ið síðasta, að sól sé á
gjáhamri inum vestra úr lög-
sögumannsrúmi að sjá frá Lög-
bergi.“ Sigurður bætir við:
„Gjáhamar er örnefni, sem heit
ir svo enn, og hef ég vissar
sagnir af, að hann hefur verið
kallaður svo, síðan á seinni
hluta 18. aldar. Þetta getur þó
munað nokkrum mínútum, þar
sem ekki er allhægt að miða
sólina svo alveg sé rétt, þar
sem hún er svo hátt á lofti, en
sjóndeildarhringurinn eigi
hár.“
1 neðanmálsgrein víkur Sig-
urður Vigfússon að þvi, að
deildar meiningar séu um það,
hvernig skilja beri þau orð
Grágásar, að sól sé á Gjáhamri
hinum vestra úr lögsögumanns-
rúmi til að sjá á Lögbergi, og
svo hitt: „Eigi síðar en sól kem
ur á gjábakka hinn hærra úr
lögsögumanns rúmi að sjá frá
Lögbergi," og líka um það,
hvað sé meint með Gjáhamri,
hvort það sé sama og Gjábakki.
Um það sé og spurning, hvort
Grágás meini á þessum stöðum
skin sólarinnar framan á gjá-
barminn um morguninn
snemma, eða hvort hér sé meint
dagsmark, þar sem sólina ber
yfir.
Síðar segir Sigurður:
„Ég vil leyfa mér að taka
það fram, að ég er öldungis
þvert á móti skoðun Guð-
brands og Kálunds það er kem
ur til Lögbergsins, og eins um
það, að Byrgisbúð hafi staðið á
Lögbergi hinu forna, og hefur
það ljóslega komið fram af
rannsókninni á Þingvelli, að
Byrgisbúð hefur þar aldrei
verið.
Ég skal einungis geta þess
hér, heldur Sigurður áfram, að
hefði Lögberg ekki verið á
milli gjánna, þá sjá allir að
þar hefði verið hið ágætasta
búðarstæði. Hinar fornu búðar-
tóttir á Þingvelli sýna, ef vel
er að gætt, að notað hefur ver-
ið allt það svæði, sem tiltök
voru að nota, sem eðlilegt var,
þar sem slíkur mannfjöldi var
saman kominn. Af öllu því, er
mælir með hinu forna Lögbergi,
er þetta nú reyndar hið
minnsta, en þetta eitt nægir þó
til að sýna það, að menn hafa
haldið þessum stað auðum í
fornöld, og af því leiðir, að
hann hefur verið notaður til
einhvers annars, og til hvers
annars hefði þá verið eðlilegra
að nota hann en Lögbergsstarf-
ans. Það er næsta ólíklegt, að
vorum góðu Sturlungum hefði
eigi komið til hugar að nota
hraunrimann milli gjánna til
einhvers ef þar hefði eigi ver-
ið Lögberg. Þar var eitthvert
hið bezta aðhald á allar hliðar,
en höfðingjar gengu á þing með
vopnaða herflokka svo hundr-
uðum skipti, og byggðu virki
og varnir á þinginu sér til
tryggingar. Þetta er ljóst af
mörgum stöðum í Sturlungu. Á
Lögbergi mátti hafa margar
búðir og auk þess var það
einn hinn fegursti staður á
þingi, og nær það því engri átt,
að þessi staður hafi eigi verið
notaður fyrir fleiri búðir en
Byrgisbúð, þar sem búðarleif-
arnar sýna, eins og áður er
drepið á, að menn hafa svo að
segja notað hvern stað, sem
tækilegur var fyrir búðar-
stæði.“
Eins og áður var getið telur
Sigurður Vigfússon þó í ljósi
fornleifarannsóknar sinnar á
Spönginni útilokað, að Byrgis-
búð hafi staðið þar. Hins veg-
ar leiðir hann rök að því, að
hún hafi staðið norðar. Eru
þau á þessa leið: .
„Ég skal og taka það fram
hér, að gjáin öll heitir Flosa-
gjá eftir það er gjárnar koma
. saman fyrir norðan Lögbergs-
sporðinn nyrði’a og fram að
haftinu, þar sem virkisleifarn-
ar sjást, hjá Byrgisbúðarrim-
anum, og allt norður í hraun
þar fyrir framan, svo langt sem
hún nær. Það er misskilning-
ur, að einungis heiti Flosagjá
fyrir vestan Lögberg; gjáin
mun draga nafn af Flosa, síðan
hann tjaldaði Byrgisbúð þar
uppfrá og hefur svo fengið
sama nafn allt suður eftir;
vera má, að í fornöld hafi heit-
ið Flosagjá beggja megin við
Lögberg, en Nikulásargjá köll-
uð, síðan hann drukknaði þar,
eftir því sem sagt er, 1742. Ég
vil hér geta þess í eitt skipti
fyrir öll, að ég kalla hrauni’im-
ann, þar sem ég hef sett Byrgis-
búð, Byrgisbúðarrima."
Þá hef ég fært fram helztu
rök Sigurðar Vigfússonar fyr-
ir því, að Lögberg hafi til forna
verið á Spönginni milli Flosa-
gjár og Nikulásargjár. Verður
því ekki móti mælt, að hann
virðist færa sterk rök fyr-
ir máli sínu. Með fornleifa-
rannsókn telur hann sig hafa
fært sönnur á, að Byrgisbúð
hafi ekki verið á þessum stað
og verður því ekki hnekkt,
nema ítarlegri fornleifagröftur
eða aðrar ótvíræðar sannanir
taki þar af öll tvímæli. Þá
koma athuganir hans á orðum
Grágásar vel heim við Lögberg
á Spönginni. Einnig sú stað-
reynd, að á þeim stað skuli
ekki hafa verið búðir til
forna.
En eins og rakið var i upp-
hafi, hefur öllum þessum rök-
um Sigurðar Vigfússonar verið
vikið til hliðar og við-
urkennt sem vísindaleg stað-
reynd, að Lögberg hafi verið á
eystri bakka Almannagjár og
hvergi annars staðar. 1 síðai’i
grein verða færð fram þau rök,
sem kollvörpuðu skoðun Sig-
urðar Vigfússonar.
í eftirfiarainidi spili faimn saigntefi vimn
iinigslieiiiðiima á Skieimimtileigian og óvæntan
hátt.
Saginir giemigiu þaimnig;
Norður
1 Laiuf
1 Grand
3 Hjörtu
Norður
A Á-9
V 6-3-2
+ Á-K-D
* 7-6-5-4-2
V estur
A G-8-7
V 9-7-Ö-4
♦ 8
* Á-K-G-liO-3
Su'ður
A D-2
V Á-K-D-G-8
* G-7-6-5
* D-9
Veistur léit í byrjuin út lauifia ás, HÍðan
lauifia kóng og því xiæist laiuf a gosia, sem
sagnihiaifi tnoimpiaði. Nú tóik siaigmtefi ás
og kómig í troimpi og koxn þá í ljós, að
veistur hafði upphafleigia átt f jögur tromp.
Útlitið var ekfci igiotit hjá saigmhafa.
Talkii hamm trompin af aindstæðimignum,
þá er haimn isjálfiur orðimm tromplaus og
á þá efclki inmkiomiu til að tafca slag á
tígiui gosann, eftir að hamin hefur tekið
slaigi á ás, kónig og drottmingu í borði.
Bklki þýðír að láta út sipaðia 9, því þá
diiepuir aiustiuir með kónigi og siíðain íalla
ás og drottning í spaða í samia slaig.
Saignihafi fianin þó vimmimigsieiðinia.
Hann visisi þegar, að austur átti aðeims
spaða oig tígtui eftir oig því hagaði hann
úiispiliniu siamkvæmt því.
Hann hafði þagar tekið ás og kómig í
troimpi og n/æist tóik hann silaigi á drottn-
inigu oig goisia og í gosainm kiastaði hamn
spaða ás úr borði! Næist tók hiamn siaigi
á ás, toónig oig dirioittniiinigiu í tígli og lét
síðan út spaða 9. Aiuistur diiap mieð kórugii,
ein nú var saimia hvað hainin lét út, hann
átti aðeims efitir spaða og tígul, sagmhafi
fær alltaf tvo isiíðiuistu slagiiniu og vinnur
spilið á sfceimimitilieigain hátt.
Suður
1 Hjarta
3 Tíglar
4 Hjörtu
Austur
A K-.10-6-5-4-3
V 10
♦ 10-9-4-3-2
* 8
20. sept. 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H