Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1968, Blaðsíða 10

EFTIR MARGRÉTI JÓNSDÓTTUR
Haustið 1926 fór ég til Kaupmanna-
hafnar, þá i annað sinn á ævinni. Ferð-
in var gerð í þeim tilgangi, meðal ann-
ars, að fara í handavinnuskóla. Ég kom
út tveim eða þremur vikum, áður en
skólian tók til starfa. Ég hélt beint af
skipsfjöl heim til danskrar vinkonu
minnar, ríkrar ekkju, sem hafði boðið
mér að búa hjá sér.
Kennslan í skólanum sem ég ætlaði í,
hófst ekki fyrr en klukkan eitt síðdeg-
is. Ég vissi að ég fengi ekki að borga
fyrir mig hjá vinkonu minni, en var
hinsvegar lítið gefin fyrir að liggja
uppá öðrum sem kallað er. Ég var árris-
ul á morgnana í þann tíð. Þessvegna
fór ég að hugleiða hvort ég gæti ekki
unnið mér fyrir fæði og húsnæði með
því að hjálpa einhversstaðar til við
húsverk að morgninum. Þetta gerði ég
líka með það fyrir augum, að spara föð-
ur mínum óþarfa útgjöld. Eg setti því
svofellda auglýsingu í Politiken.: Ung
stúlka óskar eftir fæði og húsnæði gegn
húshjálp fyrri hluta dags.“
Ég fékk hvorki meira né minna en
milli tuttugu o| þrjátíu svör við aug-
lýsingu minni. Eg hafði ekki löngun né
vilja til að hlaupa eftir öllum þessum
tilboðum, en valdi þau úr, sem mér
virtust girnilegust. Eitt þeirra þótti mér
bera af öllum hinum. Það var í alllöngu
sendibréfsformi. En bréf þetta varsamt
þannig vaxið, að ég var í nokkrum vafa
um, hvernig ég ætti að snúast við því.
Ég Skrapp því með það heim til kunn-
ingjakonu minnar, norskrar stúlku, gáf-
aðraj- og varaldarvanari en ég var í
þá daga. Ég las það fyrir henni, og
það hljóðar svona á íslenzku lauslega
þýtt:
Ég sé að þér óskið eftir fæði og hús-
næði, gegn því að hjálpa til við hús-
verk fyrri hluta dags. Það er einmitt
svona stúlka sem mig vanhagar um.
Hérna hjá mér þurfið þér ekkert annað
að gera, en búa til mat handa okkur
tveimur, og svo þurrka yfir gúlfin tvisv-
ar í viku með rökum gólfklút. Ég er
ekkjúmaður, nokkuð við aldur, en alltaf
í mjög góðu skapi, svo þér getið haft
það gott hérna. Og ef að þér hafið
vinnu seint á kvöldin, þá getið þér sof-
ið til klukkan níu. Ég fer ekki á fætur
fyrr en klukkan átta til níu. Ef yður
lízt á þetta, getið þér litið hingað út
og séð heimilið, þá gétur við talað nán-
ar um þetta, sérstaklega ef ég skyldi
hafa hug á því að þér yrðuð hérnahjá
mér í lengri tíma. Ég hefi verið kaup-
maður í nítján ár, og haft búgarð í
Vridslöslille í sex ár. Verið húsvörö-
ur hérna í tíu ár, en hætti því fyrir
þremur árum síðan, af því að það kom
ekki nokkur sólarglæta inn í íbúðina.
Þá valdi ég þessa sem ég hefi núna.
'Hér er sól, birta og loft. Ég á ágæta
stígna saumamaskínu, ef að þér viljið
nota hana. Ég fékk fyrirtaks kven-
mann frá Jótlandi, sem á litla stelpu
átta mánaða gamla. Hún kom þann átt-
unda en þann þrettánda var hún lögð
inn á spítala, og það er nýrnabólga sem
gengur að henni. Læknirinn segir að
það taki þrjá mánuði. Svo lengi get ég
ekki beðið. Mér leiðist svo að vera
einn. Og svo verðum við að flýta okk-
ur að tala um formiðdaginn, af því að
ég verð að þegja allan eftirmiðdaginn.
Ef að þér komið hingað og talið við
mig, þá eigið þér að fara í gegnum
Margrét Jónsdóttir, myndin er
tekin 1926
fremsta húsagarðinn, og þá er það garð
húsið, beint á móti hliðinu, og það er
fyrsti uppgangur í garðhúsið, og uppá
aðra hæð. Það var pípan mín sem datt
og setti þetta svínarí á pappírinn, það
er ekki fallegt ég veit það, þér fyrir-
g.áfið það.
Kærar kveðjur
F. Christensen
Fælledvej 14c Ilth í garðhúsinu.
Svo heldur hann áfram:
Ég hefi svo góðan tíma til að skrifa,
en ekkert að starfa. Ef að þér skylduð
verða hérna hjá mér, getum við haldið
allsherjar ráðstefnu á formiðdögum um
það, hvað við eigum að hafa til miðdags.
Svo fáið þér heitan mat, áður en þér
farið. Það er líka hollara fyrir mig en
að borða seint á kvöldin. Og ef að
þér þurfið að fara á óreglulegum tím-
um, þá innréttum við okkur eftir því.
Ég skal kveikja upp í ofninum á morgn
ana, á meðan þér búið til kaffið. Og
svo erum við búin. Þá skulum við lesa
Berlinginn, hann er kominn inn í for-
stofuna fyrir klukkan sjö á morgnana.
Ég er mjög forvitinn að fá að vita
hvað þér hafizt að á eftirmiðdögum. Og
svo hvað þér eruð gömul. Ég hefi haft
stúlku í átta ár, og aðra í sex ár. Ég
hefi verið ekkjumaður í sextán ár. En
ef að þér skylduð nú ekki vilja koma
til svona gamals fausks, þá þekkið þér
máske einhverja sem vildi slá til. Ég
sit hérna í góðri hlýrri stofu, en get
ekki talað orð við nokkura manneskju.
Það er svo sem hægt að verða þung-
lyndur af svona nokkru.
F.C.
„Finnst þér þetta ekki glæsileg kjör,
sem mér bjóðast þarna?“ spurði ég
kunningjakonu mína, þegar ég hafði lok
ið lestrinum.
' „Jú“, svaraði hún. „Það er ekkert
áhorfsmál, að þú takir þessu. Þetta er
einstakt kostaboð, sem manni býðst
ekki daglega.“
„Komdu nú með mér í kvöld, og llttu
á heimilið," bið ég hana.
„Nei-nei, það geri ég ekki, það fer
lang bezt á því, að þú farir ein. Það er
hvort sem er þú, en ekki ég, ssm átt
að gera út um þetta. En gerðu eitt fyrir
mig! Komdu rakleitt hingað aftur, þeg-
ar þú ert búin að tala við manninn".
Ég hét því.
Mér þótti hún bregðast mér illa, að
vilja ekki skreppa þetta með mér. Það
var hálfgerður uggur í mér við að fara
þetta einsömul, en hjá því varð ekki
komizt, úr því að ég vildi grennslast
nánar eftir hvað í boði væri. Ég kvaddi
svo kunningjakonu mína í bili, þá var
klukkan átta að kvöldi, og lagði af stað
í þenna leiðangur, sem fyrir mér var
einskonar Bjarmalandsför, alla leið ut-
an af Amager og út á Norðurbrú. Ég
tók sporvagn, ók götu eftir götu, þar
til ég kom í nánd við Fælledvejen.
Þar fór ég úr vagninum, leitaði uppi
húsið, og eftir nokkurt hik hringdi ég
dyrabjöllunni. Eftir andartaksstund
opnast hurðin, og fram í gættina kemur
stór og digur rumur með mikla ístru,
skítugur og subbulegur, á að gizka sjö-
tíu til sjötíu og fimm ára að aldri. Ég
kipptist við. Mér fannst ég verða að
dvergvaxinni væflu þarna sem ég stóð
frammi fyrir þessu ferlíki, og óskaði
þess eins að ég sykki niður úr gólfinu.
Ég fékk engu orði upp komið, en rétti
þegjandi að honum bréfið, sem ég hafði
fengið frá honum um morguninn. Hann
lítur á það, og fær mér það svo aftur,
allur uppljómaður, og býður mér að
koma inn. Ég fylgdist á eftir honum,
hrædd og hikandi, inn í litla stofu, mjög
illa upplýsta. Því að sitja í sæmilega
upplýstum vistarverum, er eini lúxus-
inn, sem danskur borgari lætur eftir
sér með samvizkubiti. Hann ýtir til mín
stól og býður mér að setjast. Svo
sezt hann sjálfur á móti mér. Og nú
byrjaði hann að tala. Orðin flæddu út
úr honum. Mér datt í hug stífla sem
tekin er úr fljóti. Hann rausaði um allt
milli himins og jarðar, en þó sérstak-
lega um sjálfan sig, fortíð sína og fram-
tíð, sem mér gat nú reyndar ekki skil-
izt að yrði mjög löng úr þessu. Hversu
mikið hann hefði þjáðst í öllum þess-
um einmanaleik, þegar hann hefði engan
haft til að tala við langtímum saman, og
það skildi ég, þegar ég heyrði hve létt
honum var um mál: Hvað það yrði
skemmtilegt að hafa mig þarna hjá sér
— og skotraði til mín hýru auga um
lieið — ef okkur semdi vel, sem hann
sagðist fastlega vona, því það hefði
alltaf verið gott að komast af við sig.
Eftir langa ræðu stóð hann upp og
gekk að saumamaskínunni. Hann sagði
að þarna sæi ég nú maskínuna, sem
hann hefði getið um í bréfinu til mín,
og tók að útlista ágæti hennar, með
jmörgum vel völdum orðum. Hún
væri nú reyndar ekki alveg ný, konan
sín sálaða hefði átt hana, en hún væri
víst sízt lakari, en þessar maskínur,
sem þeir framleiddu nú til dags. Ég
mætti nota hana eins og hún væri mín
eigin eign. Þyrfti ekki einu sinni að
spyrja um leyfi.
Nú settist hann aftur á móti mér, og
leit á mig ástleitnum augum, votum
gamalmannsaugum, með rauða hvarma,
og talaði viðstöðulaust. Þér megið vera
viss um að yður kemur til með að líða
vel hérna. Þér þurfið ekki að kvíða því.
Þér getið haft allt eins og yður sjálfri
sýnist. Ef að það er eitthvað sérstakt
sem yður langar til að kaupa í matinn
þann og þann daginn, þá skuluð þér
ekkert vera feimnar við að segja mér
frá því. Það skiftir ekki svo miklu máli,
þó að það kosti eitthvað meira. Það er
ekki víst að maður sé eins allslaus og
maður sýnist. Ég var nú kaupmaður í
nítján ár. Ég er viss um, að það fer
vel á með okkur. Svo gætum við skropp
ið í bíó eða leikhús einstöku sinnum.
Ég ier alveg sannfærður um að þetta
gengur ágætlega.
Ég hafði búizt við því á hverristundu
að hann myndi spyrja mig eitthvað um
mína hagi. En svo var ekki. Honum
vlrtlst nðg að vlta afl ég var ung, og
honum leizt auðsjáanlega vel á mig.
Hann stendur aftur upp, og nú geng
ur hann að ofninum, og fer um hann
mörgum lofsamlegum orðum. Hann hefði
aldrei haft jafngóðan kakkelón, þar
sem hann hefði búið, sér veiti líka ekki
af, „Því ég er orðin ósköp kulsækinn
í seinni tíð.“
Þegar hann hafði þannig prísað og
vegsamað flesta hluti, sem í stofunni
voru, settist hann á nýjan leik. Orða-
flaumurinn hélt áfram að renna óstöðv-
andi. Ég var að því komin að gefa
upp alla von um,að mér tækist að koma
að einu orði. Jú, loksins heppnaðist mér
að skjóta inn einni setningu:
„Heyrið þér! Má ég fá að sjá stúlkna-
herbergið?“ Þó að áhugi minn fyrir vist
ráðningunni væri reyndar nokkuð far-
inn að dofna.
Hann lét sem hann heyrði ekki
spurningu mína, og hélt áfram að tala.
Það leið löng stund, áður en mér lán-
aðist að koma aftur að þessari fáorðu
setningu:
„Viljið þér lofa mér að sjá stúlkna
herbergið?" Og um leið setti ég í mig
allan þann kjark sem ég átti til, og
stóð upp af stólnum. Þá tek ég eftir
því, að hann verður dálítið vandræða-
legur á svipinn, eins og hann vissi
varla hvað hann ætti að gera, og muldr
ar fram úr sér stamandi:
„Ja, stú-stúlknaherbergið, stúlknaher-
bergið."
Nú skildi ég, að hann vildi að ég réði
mig til húsverkanna, áður en hann
sýndi mér herbergið.
Hann mjakar sér þó upp úr stólnum,
gengur út úr stofunni, og segir mér að
koma. Ég fór á eftir honum. Hann opn-
ar hurð fyrir endanum á skuggalegum
gangi, og gengur þar inn í einhverja
vistarveru, og ég á eftir. Allt í einu
erum við komin inn í hjónaherbergi
með tveimur samstandandi hjónarúmum,
og náttborði við hvort rúm. Athygli mín
einangraðist svo við opinberun þessara
óvæntu hjónarúma, að ég sá ekkert ann
að í herberginu. Hann hélt alltaf áfram
að tala. Seint og síðar meir gafst mér
færi á að segja: „Þetta getur ekki verið
herbergið." Hann sér skelfingu speglast
í andlitinu á mér, og máski nokkurn
viðbjóð á honum sjálfum og segir:
„Det er ikke moget at være bange
for, nej, nej, det er ikke noget að være
bange for,“ — nei, nei það er engin
ástæða til að vera hrædd við þetta. „Ég
geri þetta bara af því að ég er orðinn
svo kulvís, að ég þarf að hafa hita af
einhverju. Þá fékk ég loksins mátt til
að stynja upp:
„Ætlizt þér til að ég sofi hjá yður?“
Jaá, en sjáið þér! Það er alveg
ástæðulaust fyrir yður að vera hrædd
við þetta. „Ég ligg alveg fram við stokk
í þessu rúmi,“ og bendir á innra rúmið,
, og þér liggið fram við stokk í þessu“
og bendir á fnemra rúmið. „Svo lagið
þér okkur góðan kaffisopa, þegar við
komum á fætur, ég kveiki upp í ofn-
inum og svo lesum við saman Berlinginn
á eftir og snökkum saman um það
hvað við eigum að hafa til miðdags.“
Þá smaug inn í huga minn: Hvernig
á ég að geta hitað hann upp með þessu
móti, ef við eigum að kúra sitt við hvom
stokk, hvort í sínu rúmi? Nú þyrmdi
yfir mig svo miklum viðbjóði, að ég
tók til fótanna, hljóp út úr herberg-
inu, fram ganginn, niður alla stiga, og
skildi allar hurðir opnar á eftir mér.
Þegar ég kom út á götuna, var mér
innanbrjósts, eins og ég hefði frelsazt
af höggstokk á síðasta augnabliki. Ég
hentist inn í fyrsta sporvagn, og ók
beinustu leið út á Amager, eins og ég
hafði lofað. Hvað eftir annað lá mér
við uppköstum á leiðinni, þegar þessi
grái, skitugi og ógeðslegi ístrumagi á
Fælledvej 14c, brauzt inn í hugskot mitt.
Ég lamdi á hurðina hjá kunningja-
konu minni. Hún opnaði dyrnar, kieng-
bogin af hlátri, og spurði með ískramdi
hrekkjutón í röddinni:
„Nú, nú, fór þetta ekki allt saman
vel? Þú ert náttúrlega ráðin?“
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14. jútí 1968