Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1968, Blaðsíða 7

Haldið þér ekki, að Islendingar
hefðu sérstaka þörf fyrir
þessa bók ?
spyr Alf Crostöl rithöfundur og
sérfrœðingur í ölbruggun
Alf Grostöl
Það vakti athygli hérl-endis, þegar
nokkrir karlmenn af Norðurlöndum
voru hingað komnir vegna fundar
norrænna kvenréttindafélaga, sem
haldinn var á Þingvöllum í síðasta
mánuði. Einn þessara karlmanna var
Alf Grostöl frá Árósum, en Grostöl
hefur fleira til síns ágætis en vera
skráður meðlimur danska kvenrétt-
indafélagsins. Hann er einnig skáld-
sagnahöfundiur, bókaútgefandi og
sérfræðingur í heimabruggun öis.
— Ég hef orðið var við, að ís-
lendingum þykir undarlegt, að karl-
ar skuli eiga aðild að kvenréttinda-
félagi, segir Grostöl og brosir, hjá
okkur þykir þetta sjálfsagt, en þá
verðum við líka að hafa í huga, að
kvenréttindafélög Danmerkur og
Noregs voru stofnuð af karlmönrium.
Kvenréttindafélag Danmerkur hélt
nýlega hátíðlegt aldarafmæli sitt og
hét sá Dreyer, sem var aðalhvatamað
ur að stofnun þess. Flestir karlmenn
irnir, sem enu í félaginu, hafa gengið
í það til að styðja konur sínar í við-
leitni þeirra og áhugamálum — ég
held, að ungir, ógiftir karlmenn séu
ekki ýkjamargir í félaginu enn sem
komið er. Einn karlmaður hefur set-
ið í stjórn í danska kvenréttindafé-
laginu, en hann varð að fafa frá fyr-
ir tveim árum, þegar hann vildi, að
félagið stuðlaði að sérstökum fóstur-
eyðingarferðum til Póllands, þar
gem fóstureyðingar eru löglegar. Fé-
lagið taldi sig ekki geta átt aðild
að slíkri starfsemi. Kona mín, Eva
Hammer Hansen, sem er líka rithöf-
íundur var nýlega kjörin fonmaður
danska kvenréttindaféiagsins, og okk
ur fannst tilvalið, að ég drifi mig með
til íslands, þótt ég sitji fundinn að-
eins sem áheyrnarfulltrúi.
Talið berst að ritstörfum þeirra
hjóna beggja og útgáfustarfsemi. Eva
Hammer Hansen hefur skrifað fjöl-
margar skáldsögur og nú síða'st kom
út skáldsagan Camelot. Um þá bók
var raunar fjallað hér í Lesbók ekki
alls fyrir löngu.
— í Danmörku var sagan túlkuð
sem framlag til kvenréttindabarátt-
unnar, segir Grostöl, en það er al-
ger rangtúlkun. Yrkisefnið er sótt
í miðaldir og sýnir riddarann Artúr
í heldur kaldhæðnislegu ljósi og
býst ég við að það hafi valdið þess-
ari rangtúlkun. En meginviðfangsefn
ið eða temað eru endalok menningar-
skeiðs, hrörnun siðmenningar. Það
er viðfangsefni sem kona mín hefur
fjallað um áður, m.a. í skáldsögunni
Skandal í Troja, sem byggir á sög-
unni um Helenu og París. Sú bók
hefur verið þýdd á ein 13-14 tungu-
mál, m.a. á þýzku, ensku, hdLLenzku
auk Norðurlandamálanna. Eldri
bækur koriu minnar, sem voru löngu
uppseldar höfum við nú að nýju gef-
ið út hjá okkar eigin útgáfufyrir-
tæki. Útgáfa okkar heitir Grevas
Forlag og við stofnuðum það fyrir
tveimur árum eiginlega í mótmæla-
skyni við hina almennu stefnu bóka-
útgáfu sem nú ríkir í Danmörku. Það
er erfitt að fá bókaútgefendur í Dan-
mörku til að líta við öðru en því sem
heyrir hinum svomefnda „módem-
isma“ til. En „móderisminn" í öðrum
löndum t.d. í Frakklandi og Þýzka
landi er sprottinn af nauðsyn. Þar
á það sínar eðlilegu orsakir, að höf-
undar verða hálfvegis að dulbúa
efnivið sinn, en það er engin ástæða
fyrir danskan höfund að nota sömu
aðferð þótt söguhetjan eigi erfitt með
að koma dóttur nágrannans til við
sig. Það er ekki vel séð i Danmörku
um þessar mundir, að höfundar skrifi
umbúðalaust um- það sem máli skipt-
ir, og afleiðingin verður sú, að höf-
undar lenda út í formdýrkun án
þess að hafa neitt mikilvægt fram
að færa. Það var till að mótmæla
þessari stefnu, að við stofnuðum út-
gáfufyrirtæki okkar og það hefur
komið í ljós, að þörfin var fyrir það.
— Og yðar eiginn ritferil?
— Eg var orðinn 35 ára, þegar
fyrsta bók mín kom út. Ég vann að
henni á stríðsárunum og hún kom út
í Svíþjóð árið 1947. Á símum
tíma fékk hún ekki að
koma út í Danmiörku en við höf-
um nú gefið hana út á dönsku. Ingen-
ting sket heitir hún. Hún fjallax um
stjórnmálalega og siðfiarðilega á-
byrgð ríkisstjórnarinnar á afstöðu
sinni á hernámsárunum og ábyrgð
hennar gagnvart almenningi, en það
er viðfangsefni sem hefur verið van-
rækt í bókmenntum eftirstríðsáranna.
Á fyrstu árum eftir stríð urðu út-
gáfufyrirtæki að skuldbinda sig til
að gefa ekki út slíkar bækur og
þess vegna varð bók mín að koma
út í Svíþjóð. Nú ier það helzt Pan-
duro auk mín, sem fjallar um þessi
efni, en ég álít, að það sé okkur
nauðsyn að brjóta þessi mál til
mergjar. Enn hefur slíkt uppgjör ver
ið vanrækt í dönskum bókmenntum
og stöndum við þar langt að baki
norskum rithöfundum. En slíkt upp-
gjör á sér auðvitað dýpri rætur í
sögunni og síðari bækur mínar eru
sögulegar skáldsögur sem fjalla um
þýðingarmikil tímabil í danskri sögu.
Það er þríleikur, Bondefreden og
Præstevalget en síðasta bindið
Kongeteltet kemur út nú í haust.
Bókin um ölið á sér allt annan að-
draganda, og léttari. Áxið 1953
hvatti þáverandi fjármálaráðherra,
Torkil Kristensen, almenning til að
stuðla að auknum útflutningi danskr
ar framleiðslu og ég hugsaði með
mér, að færi ég að brugga mitt öl
sjálfur, gætu þeir flutt út þann
skammt, sem ég væri vanur að
kaupa. Ég vissi ekki fyrri til en ég
var orðinn svo mikill sérfræðingur
í öli, að ég vann á einu og sama
kvöldinu 10.000 krónur í sjónvarps-
keppni fyrir að vita allt um öl. Al-
m'snningur fékk svo mikinn áhuga,
að ég var hvattur til að skrifa þessa
bók. Þetta eru ekki bara uppskrift-
ir, hcldur einnig huganir eða safn
ritgerða um sögu bruggunar og þann
sess sem ölið hefur skipað. í lífi
manna frá fyrstu tíð. Haldið þér
ekki, að fslendingar hefðu sérstaka
þörf fyrir þessa bók?
Sv. J.
BÓKMENNTIR
Framh. af bls. 3
menn sögðu að hann hefði verið:
„Merde pour la poésie". Hann var hinn
algjöri níhílisti.
Uppreisn hans gegn þjóðfélaginu
hefst í ljóðum hans og hann trúði því
að ljóðið væri galdur og skáldið galdra-
maður og spámaður. Hann taldi nauð-
synlegt að skáldið yrði sjáandi og til
þess að það mætti takast varð það að
rugla starf skilningarvitanna um lengri
tíma. Þetta var visst form meinlæta-
hínaðar. Tilgangurinn var að finna upp-
spretturnar í sjálfum sér, hið eiginlega
sjálf og þá yrði leyndardómnum upp-
lokið. Þar væri sproti galdramannsins,
álagaskáldsins. f munni álagaskáldsins
yrðu orðin máttug til þess að bneyta
heiminum. Sköpunarþrá hans veitti
honum engan frið og loks tókst honum
að afneita jafnvel henni. Uppreisn hans
var algjör og hann varð mestur sjáandi
sinnar tíðar, þessvegna höfða ljóð hans
tii nútímans. Uppreisn hans gegn þjóð-
félaginu og öllum siðum þess og mati
var hátindurinn á andfélagslegri af-
stöðu skáldanna á 19. öld og tal hans
um „sjáandann11 og „mátt orðsins“
arfleifð frá rómantíkerunum. Með þess-
um skoðunum á orði og skáldinu sem
sjáanda, var hringnum lokað, skáldið
hafði aftur haslað sér völl sem spá-
maðurinn, þulurinn, sem sagði fram
máttug orðin í árdaga. Ljóðið var gald-
ur og nú skyldi hið ævaforna hlut-
verk skáldsins sem spámanns hefjast að
nýju. Rimbaud áleit, að gæfi skáldið sig
listinni, fórnaði henni meðvitund og
veru, þá myndi hann ná hinum ókunnu
heimum og höndla eld Prómeþeifs. Hann
fleygði sér út í haf skáldskaparins
„dans le Poéme, De la Mer“, og lætur
reka. í þessu hafi vildi hann drukkna:
O que ma quille éclate! O que j’aille
á la mer!
Og kjölurinn brast, hann samsamaðist
hafinu. í þessu kvæði sést glöggt að í
kvæði verður meira sagt, heldur en í
prósa. „Bateau ivre“ er hlaðið táknum,
merkingum og hljómum, hann er sjálf-
ur báturinn og hafið er skáldskapunnn,
jafn endalaus og hafið.
Lífernismáti Rimbauds var jafn bylt-
ingarkenndur og skáldskapur hans.
Hann brenndi allar brýr að baki sér og
sökkti sér niður í ólifnað og óeðli svo
mjög að annálsvert þótti jafnvel í þeim
hverfum Parísar, þar menn voru ýmsu
vanir. FÍakk Rimbauds og Verlaines
endaði með ósköpum og skömmu síðar
sagði Rimbaud skilið við allan skáld-
skap. Allur svallferill hans var sjálf-
skapað víti, hann var ekki fórnardýr
neikvæðra hvata sinna, hann vildi og
leitaði spillingarinnar. Uppreisn ungra
manna nú á dögum og fjarlægð nútíma
skálda frá siðareglum og þjóðfélagi
líktist óánægjukvaki og nuddi, sé það
borið saman við uppreisn Rimbauds.
„IUuminations" eru ekki ljóð um sýnir
og minningar um sýnir heldur sýnirn-
ar sjálfar og tilgangurinn er að sjá hið
ósýnilega, leitin og fundur heimsins bak
við. Verlaine er talinn til sýmbólist-
anna, en verk hans .einkennast einnig
af anga impressionismans og þegar kem-
ur fram undir aldamótin blandast þess-
ar þrjár stefnur meira og minna sam-
an, sýmbólismi, impressionismi og ný-
rómantík, þótt sú síðastnefnda sé eink-
um bundin Þýzkalandi ásamt nýklassík.
Inipressionismi
Impressionisminn í málaralist hefst á
síðasta hluta 19. aldar og sú stefna
verður fyrirboði samnefndar stefnu í
skáldskap undir aldamótin. Einstakl
ingshyggja, sensúalismi, hverfulleiki,
glit líðandi stundar eru aðall þessarar
stefnu. Sýmbólisminn leitaði sannleik-
ans handan heimsins, heimurinn varð
þeim hugmynd, skynjun hugmynda, sem
var tengd æðri veruleika, sem var ei-
lífur. Impressionisminn var stefna
verðandinnar og tjáning einstaklings-
ins á líðandinni. Tími .nítjándu aldar
var að leysast upp. Nietzsche, Freud,
Bergson og sögukenningar Hegels og
Marxs höfðu haft sín áhrif. Allt varð
afstætt og engin ver-andi lengur .Depl-
arnir í málverkum impressionistanna
samsvara andartakskennd ljóðsins, lyr-
ikkin hæfist trega líðandi stundar, sem
aldrei kemur aftur. Um alla Evrópu
verður þessi stíll ríkjandi. Hverfular
skynjanir, andartök, stemmningar og
svipmyndir. Kenndir, óljósar trega-
blandnar minningar um eitthvað, sem
glataðist fyrir fullt og allt. Skáldin
lýsa næmlsika sínum og áhrifum þessa
hausts andrúmslofts. Ljóðin verða svip-
uð myndum impressionistanna, heildar-
formið leysist upp í skynjun depla. Ljóð
ið verður skissa, útlínur, hljómlist.
Spenna rómantíkurinnar hefur slaknað,
einnig trúin á ljóðið og sannleika tákn-
anna, sensualismi hversdagsins tek-
ur við af upphöfnum sensualisma sým-
bólismans. Menn taka við áhrifum dag-
anna og njóta þéirra og trega
'þau, bíða örlaganna. „Ennui“ er ein-
kenni þessara bókmennta. Hvergi kem-
ur kjarni impressionismans tærar fram
heldur en hjá Chekhov. Einmanaleiki
mannsins og vanmáttur nær hæst í smá-
sögum hans. Þessi skáld eru kyrrstæð,
þ.e. utanaðkomandi áhrif, sýnir, at-
burðir og tilbrigði náttúrunnar og mann
legs lífs, allt umhverfi þeirra verkar á
skynjunina og þeir tjá þetta í myndum
ljóða sinna, án eigin hugrenninga. Þeir
reyna að lifa sig inn í og samlagast því
efni, sem verður þeim tilefni ljóða og
tjá það á þann hátt að kjarni ljóðsins
tjái einungis efnið eða hlutinn og les-
andinn lifi hlutinn í orðum og tjáningu
skáldsins. Skáldið var móttakari, það
skynjaði umhverfið og lét allt fara í
gegn um sig.
Mikið af tærustu lyrik evrópskra
bókmennta síðustu fimmtíu sextíu árin
má rekja til impressionismans. Lyrik er
alltaf tregablandin og treginn og
þreytan einkenna þau impressionista
skáld, sem ná hæst um og eftir alda-
mótin. Hugo von Hofmannsthal, D’Ann-
Framh. á bls. 13
14. júlí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7