Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1967, Blaðsíða 9

Séra Haraid Hope.
i Stavangrl, af því hann hugði biskup geyma gull
Sigurðar slembis. Hér kom Sigurður sá, þegar hann
hafði drepið Harald gilla. Hér geisaði styrjöldin fram
og aftur milli Sverris og Birkibeina annars vegar og
Magnúsiar Erlingssonar hins vegar. Frá Hólminum
lagði Hákon Hákonarson í sína síðustu ferð 1263. Frá
Orkneyjum kom hann aftur á líkbörum og var lagð-
ur til hinztu hvíldar að Kristskirkju.
En á friðartímum stafaði tign og þrifum frá Hólm-
Inum, þjóðinni til vegsauka og giptu. Kristskirkja var
sá helgidómur, þar sem hinar fimm fyrstu konungs-
krýningar í sögu Noregs fóru fram. Að Hólminum
beindust augu manna á hátíðum og á stórum stund-
um, oft í sorg, oftar í gleði. í garði Kristskirkju voru
1 Óláfskirkja á bQkkum 11 Sandbrú 21 Steínkirkja
2 Naust konun&s 12 Máriukirkja 22 Marteinskirkja
»3 Predikaraklaustr 13 Láfranzkirkja 23 Hallvarðskirkja
4 Byskups^arðr 14 Pétrskirkja 24 Auta-atmennin£r
5 Litla Kristskirkja 15 Máriukirkju-almennin^r 25 Krosskirkja
6 Stóra Kristskirkja- 16 Búa-almenninér- 26 Óláfskjrkja i Váfcsbotni
7 Konungshallir 17 Breiði-almenningr 27 Allra heilagra kirkja-
8 Postolakirkja. 18 Lan&strasti efra 28 Nunnusetr
9 Gras^arðr konun^s 19 Nikoláskirkja 29 Jóanskirkja (kiaMst'r)
10 Veisan*, 20 Nikoláskirkju~álmenmn£r 30 Munklifi
BJQRGVIN um I200
haldin fjölmenn þing. Á stórhátíðum kirkjunnar, svo
sem á Sunnefumessu, gengu klerkar fyrir fólkinu
í hátíðlegri skrúðgöngu til kirkjunnar. Hér kom erki-
biskup til ráðstefnu með biskupum og fyrirmönnum
kirkjunnar úr öllum biskupsdsemum ríkisins. Stund-
um voru erlendir kirkjuhöfðingjar viðstaddir. Af 33
kirkjuráðstefnum, sem haldnar voru fyrir Norður-
lönd frá 1139—1436, voru 19 haldnar á Hólminum.
Eins og Hólmurinn var aðsetur konunga og kirkju-
fursta, fengu þeir og legstað þar að lífi loknu.
Að Litlu Kristskirkju, í Sunnefugarði, var Harald-
ur gilli grafinn 1136 og Sigurður munnur 1155.
í Kristskirkjugarði eða í Kristskirkju sjálfri voru
greftraðir m. a.: Magnús Erlingsson, Sverrir Sigurðar-
son, Hákon Sverrisson, Hákon Hákonarson. Oft eru
heimildir það glöggar, að auðvelt er að finna, hvar
þessar konungagrafir voru.
Auk konunganna voru flestallir biskupar, 29 alls,
sem sátu í Björgvin fram að siðbót, greftraðir hér.
Þá hvíla hér og Erlendur Færeyjabiskup og íslenzku
biskuparnir Árni Þorláksson (d. 1298) og Grímur
Skútuson (d. 1321).
Þótt Hákon konungur 5. settist að í Osló um 1303,
stóð forn ljómi áfram af Hólminum. Biskupinn var
þar áfram. Ómur klukknanna frá turnunum fimm
kiallaði fólk til helgra hátíða á fornhelgum grunnL
Sárin, sem Hólmurinn gamli hafði hlotið í tímanna
rás, voru gróin. Stórhýsin fögru, sem konungar höfðu
reist á tignartímum Noregs, voru augnayndi og hugar-
lyfting. Þar stóð Kristskirkjan mikla og veglega. Þar
var Litla Kristskirkj a, Kanúkagarður, klaustrið með
sinni kirkju, biskupsgarður með kirkju, skóla og
spítala, Postulakirkja með prófastsgaxði reisulegum,
Hákonarhöll og aðrar hallir veglegar og turn Magn-
úsar lagabætis. Allt bar þetta vitni um það, hvers
Norðmenn eru um komnir, þegar þeir fá að starfa
í friði.
So blömde várt land i ljos og fred ....
Men atter seig natt pá landet ned
med trældom og tunge tider.
S vo sem Hólmurinn hafði risið og fríkkað á
blómatíma Noregs, eins hrapallega varð öll vegsemd
hans að engu.
Útlendingar náðu haldi á Björgvin, fyrst þýzkir,
síðan danskir. Sakir sambandsins við Danmörku þoldi
Noregur búsifjar af óvinum Dana.
Hörmulegt afhroð galt Björgvin af völdum þýzkra
sjóræningja, Vítalíebræðra. Þeir komu hvað eftir
annað, 1427 og 28 með stóran flota og rændu þá flestu
fémætu í bænum. Fólkinu var misþyrmt, Kristskirkja
og biskupsgarður voru rúin öllu verðmætu, bóka- og
skjalasafn biskups var tekið, klæði hans, silfur allt
og munir. Biskupinn, Aslákur Bolt, komst í enska
skútu, sem lá í höfninni ,og slapp. Ræningjarnir tóku
og alla skreið, sem norðurfarar höfðu í þeim svifum
flutt til bæjarins og kom ekki önnur greiðsla fyrir en
barsmíð og áverkar.
S ömu ræningjar komu árið eftir, en þá höfðu
hraustustu menn fylkisins snúizt til varnar. En við
ofurefli var að etja, flotinn stór og vel vopnum
búinn. Um 300 Norðmenn voru brytjaðir niður. Ræn-
ingjarnir létu greipar sópa um hvert hús og fluttu
brott feikn af skinnum, smjöri, silfurmunum, fatnaði
og peningum. Því næst lögðu þeir eld í kóngsgarðinn
og biskupsgarðinn og brenndu mestan hluta bæjar-
ins. Hamborg auðgaðist en það leið heil öld áður
en Björgvin náði sér aftur.
111 voru hermdarverk þýzkra ránsmanna. En verri
voru áhrif Dana í meira en 400 ár. Þeir ollu svo djúp-
um áverkum, fyrst og fremst á sálarlífi þjóðar vorr-
ar, að hún er ógróin enn í dag. Vafamál er, að þar
verði nokkurn tíma um bætt að fullu.
Yfirráð Dana leiddu fyrst til óáranar í landsfólk-
inu. Og þegar hinn andlegi þróttur var brotinn á
bak aftur var auðvelt að eyðileggja menningarminj-
ar vorar.
F ramferði dönsku lénsherranna Vinsents Lunge
frá 1523 og Esge Bilde frá 1529 ber með sér, að völd
þeirra miðuðu að því að buga norskan sjálfstæðis-
viljia og breyta hugsun og háttum þjóðarinnar á þann
veg, að hún vissd ekki annað en að hún væri dönsk
og skyldi skríða sem þý fyrir dönsku valdi. Ef þetta
átti að takast, varð að útmá allar minningar frá
blómatíma Noregs.
Nú hófst langt og dimmt hörmunatímabil í sögu
Noregs. Lögleysur, rán, fjárkúgim, svik og lögbrot
einkenndu stjórnarfarið, sem hafði það markmið eitt
að svæla sem mest fé í hendur lénsherrans og Dana-
kóngs. Allur Noregur leið undir þessu. En eyðilegg-
ingin er skýrust á Kólminum í Björgvin, sem í munni
danskra varð Bergen.
Árið 1528 lét Vinsens Lunge kveikja í klaustri pré-
dikarabræðra, en áður hafði hann rænt þeim dýrgrip-
um, sem þar voru.
Arið 1530 fær Esge Bilde boð frá konungi um
að rífa Postulakirkju. Vinsens Lunge var búinn að
rupla úr henni öllum hennar fágætu munum, enda
hafði Danakonungur heimtað þá í sinn sjóð. Enn-
fremur krafðist hann þess, að hinir listilega tilhöggnu
steinar í þessari undurfögru kirkju væru sendir til
Danmerkur, svo að konungur gæti notað þá í höll sína
í Gottorp. Esge Bilde fékk þann stein, sem hann þurfti
í hús sitt á Hallandi. Konungur fékk mestan hlutann.
Árið 1531 bauð Esge Bilde bændum biskupsdæmis-
ins, að viðlögðum afarkostum, að koma til Bergen
og brjóta niður Kristskirkju í kvaðarvinnu. Þeir urðu
að hlýða. Um leið var Litla Kristskirkja brotin, enn-
fremur biskupsgarðurinn og kirkjan þar, kórsbræðra-
garðurinn, hallir og hús, svo og það sem eftir var af
klaustrinu brennda.
Svo vendilega var að unnið, að ai öllum þessum
byggingum stendur ekki steinn yfir steini.
Gleggst sýndu Danir, hvert þeir stefndu með
stjórn sinni, þegar þeir létu jafna grafir biskupa og
konunga við jörðu, grófu þær upp og köstuðu bein-
uaum fyrir hunda og hrafna.
H vaða rök höfðu Danir til slíkra illvirkja?
Engin. Rökin, sem þeir báru fram fyrir því að brjóta
náður Kristskirkju miklu, voru þau, að hún væri of
$\)eM5.(w£
Vvuv\
Uppdráttur af Hólminum.
nærri konungsvirkinu og að óvinir gætu varizt þar.
Það var yfirvarp eitt. Þá var enginn ófriður í landi.
Einu rökin voru þau, að heiður, skart og sála Noregs
átti að troðast undir fætur herraþjóðarinnair frá Dan-
mörku.
Hinar miklu tekjur af hundruðum jarða, sem
Kristskirkja og hinar kirkjumar áttu, runnu til Esge
Bilde og Danakóngs.
Öld eftir öld lá Hólmurinn rúinn og eyddur. Hin
helgu hús voru rænd og rifin og kiirkjugarðarnir
vanhelgaðir. Eina byggingin, sem eftir stendur frá
fornum tímum, er Hákonarhöllin og turn Magnúsar
lagabætis. Hin fagra höll var þegar í tíð Vinsents
Lunge notuð sem korn- og saltskemma. Síðar var
hún hermannaskáli og framundir þessa öld betrunar-
hús.
Þessi glæsta bygging, þar sem konungar og annað
stórmenni kom áður saman til þess að ráða ráðum
sínum til heilla fyrir Noreg, fúnaði og féll og var
skammarlega leikin af framandi valdsmönnum, —
svo illa leikin, að lengi vissi enginn, hvaða mannvirki
þetta var.
Vestmannafélagið á heiðurinn af því að hafa endur-
reist höllina í virðingar skyni við feðraarf og þjóð-
minningar. Því verki lauk 1898.
Önnur byggingin frá fyrri tíð er turninn, sem
Magnús lagabætir reisti. En ekki fær turn-inn að bera
hans nafn. Rósenkrans hinn danski heldur þeim
heiðri.
Meira má segja um vanhelgunina:
Úr fagurhöggnum steinum úr kirkjumúrum gerðu
Danir sorpræsi frá Hákonarhöll í sjó!
Fram á þessa öld var fjós generálsins á grunni Post-
ulakirkju hjá Hákonarhöll. Undir fjósgólfinu fundust
margar líkkistur.
Fram undir 1930 stóð hesthús og svínahús með
tilheyrandi taðhaugum þar sem kór og altari Kris-ts-
kirkju hafði verið. Þegar landssýningin var í Bergen
Framhald á bls. 15
21. maí 1967
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 9