Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1967, Blaðsíða 6

Síðnstu
vevk
Peter ífeiss
í Stokkhótmi
Eftir Frederie Fleisher
að var vonbrigðatónn í
skrifum flestra sænskra
gagnrýnenda um frumsýninguna í
Stokkhólmi á „Söng lúsítönsku grýl-
unnar“ eftir Peter Weiss, hinn um-
deilda sænska höfund, sem skrifar
verk sín á þýzku.
Weiss lét sjálfur hafa það eftir
sér í dagblöðum, að hann teldi með-
ferðina, sem leikrit hans sætti hjá
gagnrýnendum, „hneykslanlega“ og
„afturhaldssinnaða“ Honum fannst
„engin orð ná yfir að fordæma
þröngsýni þeirra og fávizku, eins og
vert væri“.
Nokkrum dögum síðar skrifaði Olof
Lagercrantz, aðalritstjóri Dagens Ny-
heter — stærsta dagblaðs Svíþjóðar —
og kunnur gagnrýnandi og skáld, að
hann hefði ekki „skemimt sér“ svona
vel í leikhúsi „í háa herrans tíð“. Hann
hrósaði Weiss fyrir að sameina alvar-
lega samtímaádeilu og markvissa hót-
fyndni.
L eikrit Weiss hefur síðan eignazt
allmarga aðdáendur meðal vinstrisinn-
aðra hópa manna. Oft hefur verið stofn-
að til umræðna eftir sýningar, og at-
hyglin hefur í auknum mæli beinzt að
pólitískum boðskap þess, en listræna
matið horfið í skuggann.
Þessi söngleikur, sem svo er nefndur
— hann ber nokkurn svip af óratóríu —
er harðvítug árás á Portúgala fyrir
ómannúðlega meðferð þeirra á hinum
dökku íbúum Angola og Mozambique.
Að sögn Weiss stuðla hvítir menn i
Evrópu og Bandaríkjunum að því að
viðhalda þjóðarkúguninni í Angola.
Þeir eru fúsir til að sjá Portúgölum fyr-
ir fjármagni og vopnum — gegnum
NATO — til þess að halda uppi reglu
með hrottaskap og valdbeitingu, gegn
því að hljóta sjálfir fjárhagslegan
ávinning. Af öðrum skotmörkum, sem
Weiss beinir ádeiluskeytum sinum að,
má nefna kaþólsku kirkjuna.
Pólitísk sannfæring Weiss er mun
meira áberandi í „Söng lúsítönsku grýl-
unnar“ en fyrri verkum hans. Hin illu
öfl kapítalismans eru eitt af ihöfuðvið-
fangsefnum þessa 49 ára gamla höfund-
ar, sem hefur nú verið búsettur í Sví-
þjóð í meira en aldarfjórðung. Weiss
trúir þvi, sem sannfærður marxisti, að
sósíalismi sé eina þjóðfélagskerfið, sem
á framtíð fyrir sér. Harðstjórn er önnur
aðaluppspretta hins illa. Þó að Weiss sé
í einkaviðtölum andvígur ýmsu í stjórn-
arfyrirkomulagi kommúnistaríkja, hef-
ur hann eingöngu beint opinberri gagn-
rýni sinni að andkommúnískum ríkj-
um. Hann bindur vonir sínar við þróun
til aukins frjálsræðis í heimi kommún-
ismans.
L úsítanska grýlan, Portúgal, ein-
ræðisríki, sem á nýlendur í Afríku, er
Weiss táknmynd hins illa í „borgara-
legu“ þjóðfélagi. Grýlan segir: „Aftur
og aftur hefur sagan leitt það í ljós, að
mannlegar verur eru ekki færar um að
sjá um sig sjálfar .... Þær þarfnast for-
sjár yfirvalds, sem verndar þær gegn
því að verða fórnarlömb eigin sérgæð-
ingsháttar og efnishyggju .... Rétt
eins og við erum andstæðingar syndik-
alisma, frjálshyggju, þingræðis, sósíal-
isma og bolsévisma í öllum myndum,
erum við líka á móti lýðræði. Skoðun
okkar er, að völdin eigi að vera í hönd-
um fárra útvalinna“.
Söngleikurinn er í mörgum stuttum
atTÍðum; það er brugðið upp myndum,
og er þar greinilega um áhrif frá
Brecht að ræða, en Peter Weiss er mik-
ill aðdáandi hans. Rauði þráðurinn, sem
gengur í gegn og tengir þau saman, er
ofinn úr ranglæti, valdbeitingu, íhalds-
semi, varmennsku, ruddaskap og illum
öflum kapítalismans.
f sviðsetningunni segist Weiss hafa
viljað bregða út af „hinni hefðbundnu,
viðurkenndu aðferð, þar sem höfundur
og stjórnandi koma fram með fullunnið
verk handa leikurunum til þess að æfa
til sýningar“. Sýningin á „Söng lúsí-
tönsku grýlunnar”, sem samið var án
nokkurra sviðsleiðbeininga, þróaðist i
samstarfi leikaranna sjö, tónskáldsins,
búninga- og leikmyndateiknarans
(eiginkonu Weiss), leikstjórans og
Weiss sjálfs.
L eikararnir sjö skipta milli hlut-
verka sitt á hvað, eru ýmist kúgaðir afr-
ískir negrar, sem sæta 'hinni verstu
meðferð, eða hvítir Evrópumenn og
Framhald á bls. 13.
Ljóðið um sálina
Eftir Gunnar Dal
Veit ég hvar forðum kóngsins kóralhóll
á kletti reist í þyrniskógi stóð,
— í djúpri þögn hið dýra konungsljóð,
þótt dökkum skógargreinum hyldist öll.
Um sali hennar mjúkri birtu brá
á bláa spegla — og endurkastað var.
Sem ómæli og eilífð ríktu þar
engin takmörk greindust neins staðar.
Og yfir henni kristalhvelfing lá.
En koldimm nóttin gisti þennan skóg
og inni í þessum sölum sálin bjó.
Mannlegt eðli hinn myrki skógur hét
og margt og háreist vits og skilnings tré
þar gnæfði stolt en huldi hennar vé
og höllina í skuggann falla lét.
Margt rökkurblóm um skógarbotninn skreið
og skuggagróður bleikur fallinn lá
í flækjum hennar hallarþrepum á.
Þar höggormstungur léku til og frá.
Við dyrnar þyrping svartra svipa beið.
En sálin stóð við hallardyrnar vörð
og horfði döpru auga á dimma jörð.
í þúsund speglum leit hún sjálfa sig.
Loks sagði hún við mig: „Skógurinn ert þú“.
Svo hratt hún niður sinni hallarbrú
og henti kyndli sínum inn í mig.
Um kristalþök og kóralvegpi rann
kvnngiregn sem drypi af viðum blóð.
En undir þaki sínu sálin stóð
og sá til himíns. meðan ægisglóð
í felldum villiviði mínum brann,
oe viHulaufin trömlu féllu dauð.
En þá varð liljan hvít og rósin rauð.
Frá Stokkhólmssýningunni á „Söng lúsítönsku grýlunnar", sem Etienne Glaser
stjórnaSi. Meðal leikenda eru Björn Gustafson, Lena Brundin, Yvonne Lunde-
qvist, Monica Nielsen og Isa Quensel.
6 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
21. maí 1967