Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1967, Blaðsíða 11

FYRIR nokkrum dögum var ég þar
staddur sem rætt var um bók-
menntir og bar meðal annars á
góma ýmsa þá skáldsagnáhöjunda,
sem um þessar mundir ber hæst á
Norðurlöndum. Það vakti í senn at-
hygli mína og undrun, að nokkrir
þeirra manna,
sem þarna
voru staddir,
og teljast all-
vel menntaðir
á okkar mæli-
■ kvarða, kunnu
engin skil á
mörgum
I jremstu skáld
sagnahöjund-
um nágranna-
landanna. Við
nánari ejtirgrennslan komst ég að
raun um að þetta var ekki eins-
dæmi. Margir þeir norrænna skáld-
sagnahöjunda, sem í einn eða tvo
ra
áratugi haja verið vel þekktir og
mikið umrœddir í sínu heimalandi
og utan þess, eru öllum þorra
manna hérlendis ekki einu sinni
kunnir að najni til.
Hér er um mikla og áberandi ajt-
urjör að rœða jrá því sem var jyrir
nokkrum áratugum, enda er það
mála sannast, að eldri höjundar á
Norðurlöndum eru allri alþýðu
manna hérlendis vel kunnir. Kem-
ur þar einkum til greina, að á
meðan œðri menntun öll var sótt
út úr landinu og þá einkum til
Kaupmannahajnar, hlutu íslenzk-
ir námsmenn að verða helztu Norð-
urlandáhöjundum verulega hand-
gengnir aj dvöl sinni í Kaupmanna-
höjn. Er hingað heim var komið
jundu þessir sömu menn hjá sér
ríka hvöt til að koma verkum þess-
ara manna á jramjœri við lands-
menn sína og að því höjum við
búið síðan.
Það var íslendingum mikið
jagnaðarejni á sínum tíma, er æðri
menntun jluttist inn í landið og við
höjum verið stoltir aj því að vera
ekki ejtirbátar annarra þjóða á
sviði menntunar og vísinda. En lítil
þjóð er lengi að búa svo í haginn
að jafnist á við þær þjóðir sem
haja meira jé handa á milli og meiri
mannajla. Og enda þótt við skörum
jram úr á sumum sviðum, höjum
við á öðrum dregizt ajtur úr og þá
ekki sízt með tilliti til þess, sem
rakið var hér að ojan. Háskóli okk-
ar er í megindráttum sniðinn eftir
Háskólanum í Kaupmannáhöfn, en
menningarandblœrinn, sem leikur
um þá stofnun, hefur orðið viðskila
þegar flutt var yfir hafið. Það skipt-
ir stúdentinn miklu máli í hvernig
menningarumhverfi skólinn, sem
hann nemur við, er staðsettur.
Hér hefði þurft að leggja áherzlu
á ýmislegt, sem tengir íslenzkt
menningarlíj evrópskum húman-
isma, sem margir Hafnarstúdent-
anna gömlu bjuggu svo vel að. Og
á síðustu árum hefur þokað stór-
lega til úrbóta í þessum efnum við
Háskóla Islands, er aukin hefur
verið kennsla í Norðurlandamálum
og bókmenntum Norðurlanda. Enn
virðist þó nokkuð á vanta, að ár-
angurs þessarar kennslu gœti ál-
mennt manna á meðál. Þar má þó
trúlega senn vœnta úrbóta, er á-
hrija þeirra, sem nú nema við Há-
skólann, jer verulega að gæta í
menningarlíjinu. Kemur þá von-
andi til þess, að nöfn helztu rithöf-
unda og skálda á Norðurlöndum
verða jlestum sœmilega menntuð-
um mönnum tiltæk.
íslenzk menning er ekki einangr-
að fyrirbrigði og þá hejur hana
borið hœst, er hún var í beztum og
öruggustum tengslum við menning-
arsvið nágrannalandanna.
Jón Hnefill Aðálsteinsson.
„Mér fannst
lítið til koma að
leika
Hamlet“
Talað við Ulf Palme,
leikstjóra við Kon-
unglega leikhúsið í
Stokkhólmi.
FYRIR skömmu fréttum við. að
Ulf Palme, leikstjóri við Konung-
lega leikhúsið í Stokkhólmi, væri
staddur hér á landi. Beiðni um við-
tal tók hann af vingjarnlegri alúð,
og einn daginn sóttum við hann
heim á Hótel Loftleiðir. Talið barst
fyrst að núverandi viðfangsefnum
Konunglega leikhússins:
~ Sem stendur eru 12 leikrit í
sýningu á stóra og litla sviðinu.
Af einstökum leikritum má nefna
Vígsluna eftir Gambrovich; enn-
frernur Beðið eftir Godot; Kirsu-
berjagarðinn eftir Tsékhov.
Mikla athygli hefur vakið sýning
á leikriti eftir Tage Danielsson og
Hasse Alfredsson, sem nefnist: Ó,
þetta er indæll friður. Þetta leik-
rit var fyrst sviðsett á Litla svið-
inu, en aðsókn varð svo mikil, að
nú hefur það verið flutt yfir á
Stóra sviðið. Þá er verið að sýna
Afmælisveizluna etftir Pinter oig
Kjúklingur og rauðvín í Haga eftir
sænskan höfund, Mats Udén. Það
leikrit minnir dálítið á Bellman.
Þau leikrit, sem ég hef sviðsett
hjá Konunglega leikhúsinu í vet-
ur, eru María Stúart eftir Schiller,
sem hefur gengið síðan 1 septem-
ber, og svo leikrit eftir Lars Fors-
sell, sem hann kallar: Sock! Bang!
Swisch! Smaok! Vroom! Þetta köll-
um við barnaleikrit, en annað leik-
rit eftir Forssell er einnig á sviðinu
nú. Það heitir: Stúlkan í Montreal.
— Hver eru næstu viðfangsefni
þín sem leikstjóra?
— Ég er að undirbúa þrjú leik-
rit, en ég veit ekki hvert þeirra
kemst fyrst á sviðið. Þetta eru
Dauðadansinn eftir Strindberg, Lie-
belei eftir Schnitzler eða Cimbale
eftir Ragnar Gierow. Það er undir
ýrnsu komið, hvert þessara þriggja
leikrita verður tekið fyrst til sýn-
ingar.
— Hvaða leikrit hefur gengið lengst
í Konunglega leikhúsinu í seinni
tíð?
— Fröken Júlía hefur slegið öll
met. Það leikrit var frumsýnt árið
1949, en síðasta sýningin var ekki
fyrr en þrettán árum siðar, eða
1962. Sú sýning var á Broadway, en
við fórum í leikför til Ameríku
með leikritið.
— Hvað um leikstarfsemi utan
Konunglega leikhússins?
— Ég hef tekið dálítinn þátt í
kvikmyndagerð, t.d. í mynd, sem
Jan Troel gerði um bók eftir Ey-
vind Johrnson. Har har du ditt liv.
Þá hef ég einnig unnið að kvik-
mynd undir stjórn Bo Viderbergs
og nú á næstunni mun ég annast
kvikmyndun á verki eftir Jens Aug-
ust Schade sem heitir: Mánniskor
möts och ljuiv musik uppstár i
deras hjártan. Þá vinn ég einnig
við kvikmyndun Glas læknis eftir
Hjalmar Söderbergv en þeirri
kvikmyndatöku stjórnar Mai Zett-
erling. Auk þessa hef ég oft verið
leikstjóri útvarpsletkrita. Það er
nauðsynlegt að hafa allar klær úti
til að drýgja tekjurnar. Síðustu
árin hef ég nær eingöngu starfað
sem leikstjóri. Ég er hættur að
leika. Mér fannst nóg komið þegar
ég hafði verið á sviðinu í aldar-
fjórðung.
— Hvert er eftirminnilegasta
hlutverk þitt?
— Það er erfitt að svara þessu
svona óviðbúið. Satt að segja hætt-
ir mér til að gleyma þeim hlut-
verkum sem ég hef leikið. Ég verð
að hugsa mig um, ef ég á að rifja
það upp. En ég held þó, að Jean í
Fröken Júlíu sé áhugaverðasta hlut
verk, sem ég hef leikið. Einnig er
mér minnisstætt hlutverkið sem ég
fór með í leikriti O’Neills: Löng
dagleið til kvölds, en þar lék ég
James. Einnig kemur mér í hug
Eiríkur fjórtándi í leikriti Strind-
bergs. Og presturinn í Rosmers-
holm, leikriti Ibsens. Ibsen er mjög
áhugaverður. Hann náði tökum á
sálarfræðinni sjötíu árum áður en
hún varð almennt kunn. Það er
alltaf jafnathyglisvert að kynna sér
persónur hans. Já, og svo hef ég
leikið Hamlet, þvií hafði ég næst-
um gleymt.
— Ég hélt að enginn gleymdi
því, ef hann hefði leikið Hamlet.
— Hamlet er draumahlutverk
sumra leikara. En ég segi fyrir
mig að mér fannst lítið til koma
að leika þetta hlutverk. Það er
svo laust 1 reipunum. Það er ný
manngerð sem kemur inn á sviðið
í hvert skipti. Stundum er talað
um að Shakespeare hafi ekki rit-
að öll leikritin sem honum eru
eignuð. Ég mundi segja, að hann
væri ekki einn um að hafa skapað
Hamlet.
----Er mikil gróska í sænskri leik-
ritun?
— Nei, það er nú öðru nær. Mér
virðast sænsk skúld varla hafa nokk-
urn áhuga á því að skrifa leikrit.
Lars Forssell hefur skrifað leikrit,
m.a. þessi tvö, sem ég minntist á
áðan, en annans er mjög mikil
deyfð yfir leikritun. Vilhelm Mo-
berg skrifar ekki leikrit lengur og
Sara Lidman hefur einnig lagt
leikritagerð á hilluna. Sænsk skáld
starfa mörg hver við dagblöðin og
þau skrifa kvikmyndahandrit, en
ekki leikrit.
— Hvernig er aðsókn að sænsk-
um leikhúsum?
—- í Stokkhólmi eru öll leikhús
fullsetin um þessar mundir. Að-
sókn að leikhúsum var dáMtið
dræm fyrst eftir að sjónvarpið tók
til starfa, en nú er fólk farið að
þreytast á sjónvarpinu. Þess má
einnig geta, að hljóðvarpið sænska
er tuttugu sinnum betra en það
var eftir að sjónvarpið kom. Það
varð að taka sig á til að verða
ekki undir í samkeppninni. Sama
er raunar að segja um leikhúsin.
Þau urðu að herða sig vegna sam-
keppninnar við sjónvarpið. Þetta er
heillbrigt og þessi samkeppni hefur
orðið öllum til góðs.
— Mig langar að lokum að spyrja
þig um bækur þínar, Pappersdrak-
en og Fara för fara.
— Nafnið á ljóðabókinni, Flug-
drekinn, höfðar til ljóðanna. Mann-
kynið dreymir drauma, sem svífa
hátt. En þeir verða að finna tengi-
lið til jarðar. Annars njótum við
þeirra ekki. Flugdrekinn hefur
band, sem tengir hann því sem er
niðri í jörðinni. Nei, ég kann ekkert
ljóðanna. Bókin er löngu uppseld
og ég bý ekki einu sinni svo vel
að eiga eintak. Ef mig langar til
að lesa í henni, verð ég að fá
hana lánaða hjá einhverjum vina
minna. — Hin bókin, Fara för fara,
er ferðalýsingar og fjallar um þær
hættur, í nokkuð óeiginlegum skiln-
ingi, sem geta verið því samfara
að fara í ferðalag.
Ulf Palme var ekki einn á ferð
hér á landi. Unnusta hans, Ursula
Richter, sem starfar í dagskrárdeild
sænska hljóðvarpsins, var með hon-
um. Réttara væri þó kannski að
segja, að hann hefði komið með
henni, því að það var Ursula Richt-
er, sem átti erindi til íslands að
þessu sinni. Hún var send af dag-
skrárdeild sænska hljóðvarpsins til
að safna dagskrárefni um það
hvernig íslendingar skemmti sér.
Við spurðum hvers vegna hún hefði
leitað hingað í þessum erindum.
—- Sænska hljóðvarpið leggur á-
herzlu á að hafa efnisval fjölbreytt
og gott. Fólk er sent út um öll
lönd til að safna í útvarpsþætti.
Það er farið til Berlínar, London,
Varsjár og Lúxemborgar. Ég átti
að fara til Parísar, en það vildi ég
ekki, því að ég er orðin leið á París.
Þá stakk einhver upp á því, að
ég færi til Reykjavíkur, og það
fannst mér miklu skemmtilegra. Ég
hef verið kvefuð og hef því ekki
enn getað kynnt mér skemmtanir
íslendinga og ég þekkti ekki mik-
ið til íslands áður en ég kom. En
það er hald manna 1 Svíþjóð, að
það sé mjög skemmtilegt að eiga
heima í Reykjavfk.
— Og hvað halda Svíar að ís-
lendingar skemmti sér við?
— Mannl er sagt, að hér séu
sagðar sögur í ríkari mæli en annars
staðar. Nei, ekki bara íslendinga-
sögur. Það er sagt, að alltaf sé
verið að búa til sögur, sem svo eru
sagðar. Og svo hef ég heyrt, að
hér sé sungið mikið.
j.h.a.
Framhald af bls. 3
í Tíkingu við Brigitte Bard'ot gat Van-
essa minnt á gáfaðan gíraffa. Auk þess
virtist hún fráhrindandi og ósvipuð
því að vera kvikmyndastjarna á mynd-
om þar sem lögregluþjónarnir voru
að draga hana út af Trafalgar Square.
á gerðist það, að kvikmynda-
tframleiðandi, Karel Reisz að nafni, á-
kvað að gera myndina Morgan, sem
var um mann, sem hélt að hann væri
górilla. David Warner, sem leikur
Hamlet hjá Konunglega Shakespear-
félaginu fékk hlutverk mannsins og Van
■essa lék konu hans, sem skilur við
hann. Kvikmyndavélarnar fóru í gang,
þær beindust að hinu mikla og fall-
ega hári hennar og berum öxlum. Þær
ibeindust að henni þegar hún baðaði
isig og þegar hún elskaði, að ekki sé
minnzt á þegar hún stundaði kjöriðju
sína, að leika. Um leið ok myndin
var sýnd var Vanessa Redgrave orðin
stjarna.
V anessa giftist Tony Richard-
son leikstjóra árið 1962. Þ-au eiga heima
í stóru þægilegu húsi í Hammersmith,
i gömlu hverfi í grennd- við London.
ÍÞar búa bau með tveimur litlum dætr-
um sínum. Garðurinn þeirra er vax-
inn þéttum skógi, sem minnir á frum-
skóga og þar hefur Riöhardson kom-
■ið sér upp miklu safni lifandi fugla.
'Dæturnar tvær, Natasha þriggja ára
Og Joely tveggja, hafa fóstru, en Van-
essa leggur áherzlu á að eiga með þeim
etund á degi hverjum. Og þetta tekst
henni oft þrátt fyrir annasama daga.
ÍMestum hluta dagsins eyðir hún í
kvikmyndaverinu, því að nú hefur
hún að mestu lagt til hliðar þátttöku
isína í mótmælaaðgerðum á Trafalgar
Square.
Um miðnætti er Vanessa venju-
lega komin heim til sin og hefur hring-
að sig í sófann með bók í hönd. Hún
les mikið bækur um efnahagsmál,
sljórnmtál eða sögu. Einnig segir hún,
að matreiðslubókin sé eftirlætislestrar-
efni: „Ég hef yndi af að lesa mat-
reiðslubækur, t.d. bókina um graslauk-
ana. Þar sé ég, að Rómverjar borðuðu
graslauk til þess að halda við rödd-
dnni, því að þeir töluðu alltaf svo mik-
dð“.
2. apríl 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11