Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1967, Blaðsíða 9

hversu alvarlega Bretar taka konungdóminn. Flestir
nú á dögum virðast telja að kóngur eigi að vera
menntaður, en sumum finnst samt, að hann megi
ekki vera of lærður og það sé reyndar hættulegt, hann
eigi hvort eð er ekki að ráða neinu.
peir mmnast þess, að Elizabeth II var heldur slök
í fræðunum, þegar hún kom til ríkis, og blaðamað-
urinn Iain Hamilton hefur látið eftirfarandi athuga-
semd falla:
— Hún sat hest með ágætum, enda höfum við orð
Bens Jonsons fyrir því, að það sé eina íþróttin, sem
prinsar og konunglegt fól'k geti lært með góðum
árangri.
Að því er Karl prins snertir væri það rangt að
hvetja hann til að verða „venjulegur yfirstéttarungl-
ingur sem nyti lífsins með fasteignasöium, auglýsinga-
mönnum, tízkuljósmyndurum, skrípamálurum, klæð-
skerum, vantrúuðum prestum, klámmyndasölum. fé-
lagsfræðingum og öðrum slíkum hetjum dagsins í
dag.“
Stærsta viðfangsefni hinnar brezku konungsfjöl-
sk”’du í dag er það vandamál að vera ekki „venjuleg-
ur" en samt ekki um of fjarlægur eða utanveltu, og
gera hvorttveggja, að lækka múrinn milli konungs-
tignarinnar og þegnanna, en „rjúfa þó ekki leynd-
in”“ eins og Harold Nicholson orðai það.
Konungar Skandinavíu hafa sniðgengið þetta
vandamál algerlega með því að leitast við það eitt að
vera venjulegir menn. Það þyrpist ekkert fólk um
hinn 84 ára gamla Svíakonung, Gustaf Adólf, þegar
hann gengur um götur Stokkhólms.
Vegfarandi sem mætir honum tekur kurteislega of-
an hattinn og hneigir sig lítið eitt, og konungurinn
svarar með því að taka ofan líka og kinka kurteislega
kolli á móti. Við ríkisráðsveizlu er annar hver þeirra
þjóna, sem standa fyrir aftan stóla gestanna, leigður
til starfans í það og það sinnið. Svíþjóð er þess kon-
ar konungsríki, þar sem formaður Kommúnistaflokks-
ins klæðist í kjól og hvítt og tekur með ánægju þátt í
borðhaldi hjá kónginum, þrátt fyrir þá staðreynd að
hann sé eini stjórnmálaleiðtogi landsins, sem hefur
lý ’ því yfir að hann sé andvígur konungdæmi.
"-etar og Skandinavar gætu samt efalaust lagt
n' ur konungdæmi í löndum sínum án þess að
þjóðarvitundin biði við það hnekki, en öðru máli
gegnir um Belga. Þar er viðhorfið annað. Engin þjóð
í Evrópu þarf eins á kóngi sínum að halda. Hið
raunverulega vald hans er aðeins siðterðilegt og ráð-
gpfandi, en Baudouin sinnir skyldum sínum af al-
vöruþrungnum krafti. Það er ekki langt síðan Baud-
ouin skipti á hornspangargleraugum sínum fyrir
linsur, svo að hann væri ekki eins þungbúinn í
út’ ti.
- rauninni er hann eini Belginn, allir aðrir eru
aT”'"ðtveggja Vallónar eða Flandrar, sem berjast af
minnsta tilefni út af málstreitu sinni, hollenzkunni í
norðurhlutanum og frönskunni í suðurhlutanum. Sam-
bandshreyfingin gæti jafnvel orðið til að rjúfa þjóð-
ina í tvo hluta. Eini maðurinn, sem er fær um að
brúa þetta bil, eins og hann reyndar gerir í dag — er
k'~”’mgurinn.
Öll kóngahús álfunnar eiga í örðugleikum með að
útv ;ga nægjanlegt blátt blóð og útvega kóngabörn-
unum hæfilega félaga. Dætur Júlíönu Hollandsdrottn-
Ingar hafa vakið m'ikla skelfingu í Hollandi með því
að fylgja eðishvöt sinni og hafa tilhneigingu til að
binda trúss sitt við menn, sem frá stjórnmálalegu
s’ "prmiði eru óhæfir fyrir þær. Kóngafjölskyldurn-
ar blanda blóði innbyrðis eins og þær geta. Danska
drottningin er til dæmis sænsk að uppruna, gríska
drottningin dönsk, sænska konungsfjölskyldan af
frönskum uppruna, enska konungsfjölskyldan af
þýzkum uppruna. Það hefur lengi verið álitið gott að
blanda þannig blóði. Viktoría drottning sagði: „Prins
ætti ekki að vera alinn upp við hleypidóma og kredd-
ur 'íns eigin lands.“
Torg konungur V batt þó enda á þennan hugsunar-
hátt. Þegar H. G. Wells réðst á brezka kóngahúsið
og kallaði það sljótt og út'lent fólk, þá þrumaði Georg
kóngur: „Það getur vel verið að ég sé sljór, en út-
lendingur er ég ekki.“
Hröð handtök.
Fyrir fáum árum virtist sem konungdæmi í Austur-
lö 'tim nær væru dauðadæmd, en þau hatfa rétt
við og heldur sótt á, og mest vegna dugmikilla og
vinnusamra ungra konunga, en einnig vegna þess að
hinum arabíska sósíalisma mistókst að gera nóg fyrir
fólkið í Arabíska sambandslýðveldinu, írak og Jemen,
þar sem konungunum var hrundiQ af stóli. íranskon-
ungi, Mohammed Reza Pahlevi, hefur lánazt að halda
velli með því að verða vinsæll umbótasinni, sem
gekk af landeigendastéttinni dauðri, en hún var
helzti þrándur í götu viðreisnar í landinu. Jafnvel í
Saudi-Arabíu, þar sem fólkið er mjög fastheldið
við forna siði, hafa miklar breytingar orðið á kon-
ungdóminum. Eftir að hinum eyðslusama Saud kon-
ungi var rutt af veldisstóli, hefur Feisal konungur,
sem er meinlætasamur og mjög ákveðinn, reynt eftir
fremsta megni að breyta þessu steinaldarþjóðfélagi til
nútímahátta, eftir því sem aðstæður hafa leyft.
Arabískur konungdómur býr enn yfir allskonar
valdtáknum og venjum, sem hvergi þekkjast annars-
staðar. í Marokkó gera siðvenjur ráð fyrir að ráð-
herra kyssi hægri hönd konungs, en jafnframt gerir
siðabókin ráð fyrir að konungurinn kippi að sér hend-
inni áður en snerting hefur átt sér stað, og hefur þá
jafnframt myndast sú venja, að það, hversu snöggt
kóngur kippi að sér hendinni, gefi til kynna, hve
mikils metinn viðkomandi maður sé við hirðina.
Þessi siður er hvað sem öðru líðui einfaldari en
mörg þeirra merkja um náð eða ónáð, sem tíðkast
við hinar kommúnísku hirðir eða jafnvel í bústöð-
um lýðveldisforseta. Á síðastliðnu ári leysti Hassan
konungur upp þjóðþingið og hefur stjórnað með eigin
hendi síðan. Gagnrýnendur hans tauta um gjörræði
hans og eyðslusamt líferni, en hann hefur meðal ann-
ars til umráða tíu hallir, heilan flugflota og sæg af
bílum, þar á meðal nokkra strætisvagna með blæjum,
sem hann ætlar konunum í kvennabúrinu. En jafn-
vel þeir sem gagnrýna hann viðurkenna, að hann sé
dýrkaður af þegnum sínum og vinni meira en nokkur
stjórnmá!amað’-r. Það er öruggt, að kóngar, sem
ekkert hafa fyrir stafni, eru mjög valtir í sessinum.
í hinni óróasömu Asíu getur konungsdýrkunin ver-
ið trúarlegt sýningaratriði eða raunverulegt rótgróið
afl, og allt þar á milli. Konungdómurinn er samein-
andi afl og að auki svoldið til að ræða um, jafnvel í
Malajsíu, þar sem nýr kóngur er valinn fimmta hvert
ár, eða í Laos, þar sem konungurinn situr á tróni
sínum umkomulaus, en eigandi þó glaða daga og haf-
inn yfir stríð og stjórnarstörf.
Stundum hefur það orðið jafn mikið
kappsmál að gera kónginn höfði styttri
eins og að koma honum í hásætið.
1 Thaílandi er konungdæmið mjög mikilvægt. Bhu-
mibol Aduljadej virðist næstum vera guðleg vera í
augum hinna búddísku þegna sinna, og þetta staðfest-
ir sú venja, að íólkið verður að nálgast hann á fjór-
um fótum. Samt er hann mjög framfarasinnaður kóng-
ur og notar hina fornu siði og venjur til þess að ýta
fólki sínu áfram. Stjórnarfarslega séð á hann ekki að
vera annað en „toppfígúra", sem sinnir aðeins siðum
og kreddum, en raunin er sú að á bak við tjöldin held-
ur hann stjórnartaumunum í hendi sér og er valda-
mesti maður landsins og engin stjórnarskipti gætu
átt sér stað nema hann kinkaði kolli til samþykkis.
Sameiningartáknið.
Þeir, sem gagnrýna konungdóminn nú á dögum,
segja að hann sé ekki aðeins sögulega úreltur heldur
einnig mjög kostnaðarsamur. Enda þótt Hiróhító
Japanskeisari lýsti því yfir 1946, að hann væri dauð-
legur, þá hefur hann fastan styrk, sem nemur 3 millj.
dollara á ári, og til viðbótar aðrar 3 milljónir úr vasa
skattborgaranna til þess að greiða með kostnað við
hið keisaralega heimilishald, en það heimili telur
reyndar 1200 liðsforingja. Innan hinna keisaralegu
múra í Tókíó er verið að byggja hallarkorn fyrir
38 milljónir dollara, og það hefur nýlega verið bætt
við Nissan-glæsivagni, sem kostaði 27 þús. dollara, í
hinn keisaralega bílaflota, sem telur þrjá Rolls Royce
bíla, einn Daimler, einn Cadillac, og einn Mercedes
Benz. Æskulýður borganna, sem fátt virðir, dregur
mjög í efa réttmæti þess, að ala hina keisara-
legu fjölskyldu, en eldra fólkið tárast enn, ef það
sér hina tjáningarlausu ásjónu hins fyrrum guðlega
keisara.
Elizabeth Englandsdrottning hefur til nauðþurfta
sinna 1 milljón 330 þús. sterlingspund yfir árið og að
auki hafa aðrir fjölskyldumeðlimir 500 þús. sterlings-
pund. Og svo má nefna sex hallir, hina konunglegu
skemmtisnekkju, sex flugvélar af mismunandi gerð-
um, konunglegu lestina, einkasímann, einkapóstkerfið,
og þessi kostnaður allur myndi leggja sig sem næst
því á 250 milljónir ísl. króna. Það er engum vafa
undirorpið að forseti lýðveldis þyrfti ekki svona
mikið til sín, en aftur á móti er það víst, að lágkúru-
legur uppgjafastjórnmálamaður getur ekki sinnt
eins vel skyldum þjóðhöfðingja og kóngur eða drottn-
ing, sem eru alin upp til þessa starfa. Og svo eru nú
__þeir skrautgjarrar’ af forsetunum, eins og de Gaulle
er og Sukarno var, ekki svo ódýrir í rekstri beldur.
Glæsileiki og siðvenjur eru nauðsynlegar líka, og
konungur er eini þjóðhöfðinginn, sem getur aðskilið
valdið og dýrðina. Þetta sparar stjórninni mikmn
tíma; hún getur látið vél sína mala jafnt og snurðu-
laust á bak við konunghollustuna, skrúðgöngurnar og
leiðindin við þjóðhöfðingjaheimsóknir og veizluhöld
af því tagi. Auk þess er þessi skipting einskonar ör-
yggisventill gegn stjórnmálalegLiin taeKÍfíenssir.num.
Það virðist eíns og konungdæmi nútímans minnki þá
þenslu, sem oft verður vart í Ivðveldum. Félagsfræð-
ingarnir Edward Shils og Michael Young segja i
The Sociological Review, að þetta fyrirkomulag á skip-
an þjóðhöfðingja aðskilji með góðum árangri ást og
hatur með þegnunum. „Þegar ástinni er beint að
persónu, sem er ástarinnar verð, þá dregur það einnig
úr hatri um leið, og þannig veldur konungur, sem
situr samkvæmt stjórnarskrá, því, að deilur falla
heldur niður með stjórnmálaflokkunum, og dregur
jafnframt úr hatri þegnanna og þeirra sem stjórnað
er á þeim sem stjórna“.
Framhald á bls. 13
2. apríl 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9