Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1967, Blaðsíða 4

Arið 1877 birti „The Times"
samning þann milli stór-
veldanna, sem gerður var á Berlín-
arfundinum, sama daginn og hann
var undirritaður. Aður fyrr var það
ekki fátítt að „The Times“ kæmi
fyrst allra blaða með fréttir af þýð-
ingarmiklum atburðum, en nú var
það orðið fátítt. „Daily Telegraph“
og „Daily News“ voru einkum þau
blöð, sem „The Times“ átti í harð-
astri samkeppni við. Þessi blöð voru
stofnuð á sjötta tug aldarinnar, eftir
að blaðaskatturinn hafði verið af-
numinn. Samkeppnin olli því, að
sala „The Times“ dróst saman, en
sala hinna svonefndu „penny-“blaða
jókst. 1881 var upplagið komið nið-
ur í 55 þúsund eintök.
Arftökum Delanes tókst ekki að
fjölga lesendum blaðsins, önnur blöð
voru ódýrari og þau keypt af stóraukn-
um hópi blaðalesenda, en sá hópur
óx mjög þegar áhrifa skólaskyldunnar
tók að gaeta á Englandi. Mun fleiri
voru nú læsir og skrifandi en áður
hafði verið; þessir nýju lesendur völdu
sér léttara lesefni en „The Times“ hafði
að bjóða. Standard blaðsins var þessu
fólki of hár. Blaðið kom auðvitað ekki
til móts við þetta fólk með því að út-
þynna efnið. Slíkt hefði verið mikil
afturför og algjör svik við erfðavenjur
blaðsins. Blaðið hélt sínu striki og sló
í engu af vöndugleika og miðaði efni
sitt eins og fyrr við menntaðan og gáf-
aðan lesendahóp. Það má þakka það
eftirmönnum Delanes, þeim Thomas
Chenery og George Earl Buckle, að blað-
ið hélt í horfinu. Samkeppnin var hörð
og öðru hverju komu upp sögur um,
að blaðið væri stjrrkt af ríkisstjórninni,
stjórnarandstæðingum eða einhverjum
pólitískum flokki, en slíkar sögur
reyndust alltaf tilhæfulausar.
Odýrari blöðin juku upplög sín
stöðugt; þau voru fyrir allan fjöldann.
aðgengilegri og auðveldari lesning en
„The Times“, sem skrifað var fyrir
„hugsandi menn“.
Árið 1894 lézt John Walter III.
Arthur Fraser Walter tók við af honum,
og um það leyti tóku fjárhagserfiðleik-
ar að há blaðrekstrinum verulega. Hér
kom til harðnandi samkeppni og jafn-
framt ný stjarna á festingu enskrar
blaðamennsku, sem var Alfred Harm-
worth, síðar Northcliffe lávarður, en
hann er oft talinn faðir nútímablaða-
mennsku. Hann tók að gefa út „Daily
Mail“ 1896, og það blað náði þegar gíf-
urlegri útbreiðslu. Northcliffe gjör-
breytti blaðforminu; langar og ítarleg-
ar fréttagreinar og langir leiðarar voru
styttir að mun og nýir efnisflokkar
teknir upp, svo sem sérstakur kvenna-
dálkur, blaðursíða og framhaldssaga.
Northcliffe vissi hvað kom hinum sí-
fjölgandi hálfmenntaða lesendahópi og
miðaði blað sitt við smekk hans og getu.
Hann eignaðist mörg blöð og varð einn
áhrifamesti blaðamaður og blaðeigandi
Englands á sinni tið. Hann var sjálfur
af þeirri tegund manna, sem hann mið-
aði blöð sín við, og blöð hans berg-
máluðu skoðanir fjöldans. Samkvæmt
skoðun hans átti dagblað að vera fyrir

\WJWAWV.

'xSvÍ»>x:Í$í$íÍ:Í:

i,
■■ vc« c-x
mm
Ir.f - í 1
K-r-ÝvS^.'.^wV.v.'.'vwXvýýXvXvXvXjj
>* •v~ ^S-J
>&mr" ;
mmmk
1 pi
I mm. m
a m m
Wmrnmsmmk
wtjNjcjjjiý'jýijtW:
.wi-wm'.w-v
MWAV.<W'X<
Sir William Haley, núverandi ritstjóri „The Times“.
THE
TIMES
SIÐARI HLUTI
EFTIR
SIGLAUG BRYNLEIFSSON
alla, efnið skyldi vera tilreitt á sem stytztan og einfaldastan hátt, og ekki
skyldi gera ráð fyrir því að lesendur þyrftu sjálfir að kryfja efnið til
mergjar; málið varð að vera einfalt og alþýðlegt, og þyngri efni skyldu
tætt upp í auðmeltanlega lesningu.
Þessari stefnu í blaðamennsku var vel tekið af öllum fjöldanum, en þeir,
sem vanizt höfðu vandaðri blaðamennsku, höfðu hina mestu ömun á þessari
nýjung. „Daily Mail“ var kallað „blað fyrir sendla, skrifað af sendlum“.
Og þetta vissi Northcliffe manna bezt; blöð hans voru miðuð við sendlana,
sem voru að vinna sig upp, og þessi ár voru einmitt ár sendlanna. Enskt
þjóðfélag var að breytast; hið fastmótaða stéttaþjóðfélag var tekið að riðlast;
hinir „nýríku" lögðu meira til málann en áður; fornar hefðir höfðu margar
hverjar glatað inntaki sínu vegna breyttra þjóðfélagsaðstæðna.
Jf essir tímar hentuðu vel mönnum af gerð Northcliffes og blöð hans
náðu gífurlegri útbreiðslu, en blöð á borð við „The Times" drógust aftur úr.
Skömmu eftir aldamótin var svo komið, að áhrifa Northcliffes og blaða
hans gætti í æ ríkara mæli og fjárhagserfiðleikar „The Times“ jukust óðum.
„The Times“ var í augum Northcliffes sá kastali, sem hann hlaut að vinna
og varð að vinna. Hann tók nú að gera áætlanir um að kaupa blaðið. Hann
hafði skömmu fyrir aldamótin óskað eftir því, óformlega að vísu, að fá
blaðið keypt, en því var hafnað. 1908 tókst honum að komast yfir tvo
þriðju hlutabréfa í „The Times“, og þar með rættist draumur hans. Ástæð-
urnar til þessa voru fjárhagserfiðleikar blaðsins og ýtni og sambönd North-
cliffes. Blaðið hafði varið óhemju fé til fréttaöflunar; talið er að „The Times“
hafi varið um 50 þúsund pundum til
fréttaöflunar í rússnesk-japanska stríð-
inu; blaðið sendi sérstakt skip mannað
íréttariturum til þess að fylgjast með
gangi stríðsins.
Northcliffe varð að heita því, gegn
því að fá keyptan meirihluta hluta-
bréfanna í blaðinu, að gera engar breyt-
ingar á blaðinu og hafa ekki afskipti
af stefnu þess í stjórnmálum. Þessi
kaup voru illa séð af mörgum, og til að
friða þá kom Northcliffe ekki nálægt
rekstri blaðsins allt fram til þess, að
íyrri heimsstyrjöldin brauzt út. í byrj-
un stríðsins tók hann að móta stefnu
blaðsins, og sumir vilja láta liggja að
því, „að hann hafi átt nokkurn hlut að
því, með afstöðu „The Times", að
skerpa afstöðu Breta og brezku stjórn-
arinnar til stríðsþátttöku", og að „hlut-
leysisstefna hafi átt sterka formælend-
ur bæði meðal viðskiptajöfra í City,
frjálslyndu blaðanna og almennings".
T alið er, að „The Times“ hafi
haft mikil áhrif á friðarsamningana
og þar hafi gætt mjög áhrifa North-
cliffes. Stefna blaðsins um stríðsrekst-
urinn var oft á tíðum andstæð stefnu
rikisstjórnarinnar, og 1915 var ágrein-
ingurinn svo mikill, að í hálft ár var
utanríkisráðuneytið lokað ritstjórum
blaðsins.
Northcliffe hafði reynt að auka sölu
blaðsins 1913 með þvi að lækka verð
þess úr 3 pence í 2 pence, en salan
jókst ekki við þetta. 1914 var verðið
enn lækkað, niður í 1 penny, og við það
jókst salan úr um 50 þúsund eintökum
í um 200 þúsund eintök. Þessi aukning
stafaði að nokkru einnig af áhuga
manna á stríðinu. Með þessum aðgerð-
um komst rekstur blaðsins á fjárhags-
lega tryggan grundvöll og einnig með
ýmsum endurbótum á prentvélakosti
og betri vinnuhagræðingu, sem kostaði
Northcliffe um 100 þúsund pund. Hann
hafði keypt hlutabréfin á 320 þúsund
pund og honum hafði tekizt „að gera
þessa gjaldþrota afturgöngu 19. aldar
að blómstrandi fyrirtæki tuttugustu ald-
ar“, eins og segir í sögu blaðsins.
Blaðið mátti þakka viðskiptaviti North-
cliffes viðreisn sína; „hefði snilli hans
ekki komið til, hefði blaðið lognazt út
af fyrir síðustu aldamót", segir sama
heimild.
Northcliffe ætlaði sér að gera „The
Tirnes" að málpípu sinni, en honum
tókst það aldrei að fullu, og hefði hon-
um tekizt það, þá hefði hann með því
eyðilagt blaðið; sjálfstæði þess hefði þá
verið úr sögunni og vald þess sem vand-
að og öruggt fréttablað hefði að engu
Oi'ðið.
Northcliffe lézt 1922, og sam-
kvæmt kaupsamningnum hafði verið
fest í samningum, að eftir fráfall hans
yrði að bjóða hlutabréf hans í „The
Times" Walter-fjölskyldunni fyrir
ákveðið verð. John Walter IV krafðist
þessa réttar, og ásamt honum var John
Astor aðalkaupandinn. Með þessum
kaupum voru áhrif Northcliffes öll;
blaðið var aftur komið í hendur þeirra,
sem héldu fast við forna hefð þess.
Geoffrey Dawson hafði verið ritstjórl
blaðsins, en sagði af sér 1919 vegna
ágreinings við Northcliffe um brezka
innanlandspólitík; nú var hann ráðinn
aftur að blaðinu. Með þessari ráðningu
var aftur upptekið fullkomið sjálfstæði
ritstjórnarinnar og blaðið verður aftur
Framihald á bls. 6.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
2. apríl 1967