Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1966, Page 15

pessa kenningu hrapallega. Sem dæmi
um þess háttar misskilning vil ég nefna
Halldór Kiljan Laxness. Hann ritar um
þessi mál í Skáldatíma (hls. 53-54). Vel
hefur hann verið verseraður í Freud,
því auk þess sem hann skrifar í ein-
hverjum af ritgerðum sínum, að hann
hafi lesið allan Freud spjaldanna á milli
oft og mörgum sinnum, segir hann í
Skáldatíma: „Ég veit ekki hvernig á
þvi stóð, en það hefur sjálfsagt verið
tískan, að ég kúreraði á mig Freud all-
ar götur frá því 1924 og framyfir 1930“.
En síðar í sama kafila kemur svo ádrep-
an. sem ætla mætti, að væri byggð á
traustum grunni eftir öllum lestrinum
að dæma. Kiljan segir svo: „Tökum til
dæmis kenníng Freuds um súblímasjón,
meinlætakendar siðfræðigrillur sem eru
sameign gyðíngatrúar og kaþólsku.
I>essi kenníng segir að hægt sé, og tel-
ur mikilsvert, að menn umbreyti með
bindindi kynferðisihvöt sinni í andleg
afrek sem komi fram í ást til guðs, list-
sköpun, þjóðhetjustarfsemi og hug-
sjónamensku alskonar. Á þessu stag-
aðist Freud alla sína ævi. En það er
ekki til í öllum Freud neitt sem bend-
ir í þá átt að hann hafi dregið þenn-
an lærdóm af hlullægri rannsókn á
nokkrum lifándi manni, karli eða konu,
því síður fundið visitöíu um kynferði-
lega hegðun súblímeraðs fólks eða með
hverjum tilburðum og aðferðum súbli-
masjón fari fram“.
E g þykist vita, að Laxness hafi
leitað mikið að því í Freud, hvernig
fara ætti að því að súblímera, þegar
hann hér áður fyrr taldi kynbindindi
nauðsyn listamanni. En það tjóar ekki
að ásaka Freud fyrir það, þó að Laxness
fengi ekki viðeigandi leiðbeiningar.
Enda hefði Laxness getað sparað sér
leitina, og líklega ekki þurft að vera
reiður Freud til ellidaga fyrir súblíma-
sjónskenninguna, ef honum hefði ekki
séðst yfir eftirfarandi málsgrein, sem
gefur að líta í einni af ritgerðum Freuds
og komið hafði út í mörgum útgáfum,
þegar Laxness hóf hinn mikla lestrar-
kúr árið 1924. Málsgreinin er svona í
lauslegri þýðingu: „Ungum mönnum er
varhugavert að lifa algjöru einlífi úr
því að þeir eru orðnir tvítugir. Þó að
það þurfi ekki endilega að leiða til
taugaveiklunar, veldur það ýmsum öðr-
um óþægindum. Reyndar er sagt, að
glíman við þessa voldugu eðlishvöt
stæli skapgerðina og beini henni frekar
að siðferðilegum og fagurfræðilegum
efnum, og vera má, að svo sé um fáeina
einstaklinga, sem frábærlega vel eru
gerðir. Einnig má segja, að sú hin mikla
slípun skapgerðarinnar, sem nútíminn
krefst, yrði vart möguleg, án þess að
menn settu sér töluverðar kynferðileg-
ar hömlur. En um allan fjöldann gild-
ir það, að glíman við girndirnar tekur
á taugarnar og rænir menn sálarorku,
einmitt þegar hinn ungi maður þarfnast
þess mest að geta notað alla krafta sína
til þess að tryggja sér hæfilegan sess í
þjóðfélaginu. Hlutfallið milli þeirrar
göfgunar, sem möguleg er, og þess kyn-
lífs, sem maðurinn þarfnast, er vita-
skuld nokkuð einstaklingsbundið og fer
einnig nokkuð eftir því, hvaða störf
menn stunda. Varla er hugsanlegt, að
listamaður geti lifað meinlætalífi, en
ekki er fátítt, að ungir fræðimenn séu
hreinlífir. Þeir síðarnefndu eiga oft
betra með að einbeita sér að fræðum
sínum, ef þeir lifa einlífi, en kynferðis-
reynsla hefur aftur á móti efalaust örv-
andi áhrif á listræn afrek listamannsins.
En yfirleitt hefur mér ekki virzt, að
kynbindindi gerði menn að dugmiklum
og sjálfstæðum athafnamönnum eða að
frumlegum hugsuðum og umbótamönn-
um, miklu fremur held ég, að það stuðli
að þvi, að menn verði hjartahrein dus-
ilmenni, sem hverfa i fjöldann og feta
nauðugir viljugir á eftir þeim, sem
sterkari eru“ (5).
Heimildir:
1. Dracoulides, N.N.: Profil i>sychana-
lytic de Charles Baudelaire, Psyché,
Paris, 8: 461-485.
2. Kohut, H.: „Death in Venice“ by
Tliomas Mann: A Story about the
Disintegration of Artistic Sublimation,
Psan. Quart. 26: 206-228.
3. Rank, O.: Der Kiinstler. Vienna &
Leipzig, 1907.
4. Laxness, H.K.: Skáldatími, Helga-
fell, 1963.
5. Freud, S.: Die Kulturelle Sexual-
moral und die Modernc Nervösitát,
Gesamm. Werke VII bd.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 10.
yður kærlega fyrir staðgóðan máls'verð.“
Síðan reis hann þunglega á fætur með
starandi augnaráð og lagði af stað til
eldhússins. Þjónn sneri honum við eins
og skopparakringlu og beindi honum að
dyrunum. Gamli-Heiðursmaðurinn taldi
vandlega fram $1.30 í silfurpeningum
og þrjá smápeninga að auki handa þjón-
inum.
eir skildu við dyrnar eins og
venja þeirra var á hverju ári, Gamli-
Maðurinn hélt í suður, Pési í norður.
Þegar Pési var kominn í hvarf fyrir
horn, sneri hann við og stóð kyrr í
fi mínútu. Síðan var eins og hann
blési út tötra sína, líkt og ugla, sem
hristir á sér fjaðrirnar, og skall á gang-
stéttina eins og rotaður uxi.
Þegar sjúkrabíllinn kom, formæltu
þeir í hljóði undan þunga hans, lækn-
irinn og ökumaðurinn. Þeir fundu ekki
af honurn neina áfengislykt, sem rétt-
lætt gæti flutning á lögreglustöðina, svo
Pésa, með kvöldverðina tvo, var ekið
í sjúkraihúsið. Þar lögðu þeir hann í
rúm og hófu leit að sjaldgæfum sjúk-
dómum, í von um að fá að krukka í
hann með hnífunum.
Og sjá! Klukkustund seinna kom ann-
ar sjúkrabíll með Gamla-Heiðursmann-
inn. Og þeir lögðu hann í annað rúm
upp á botlangabólgu, því hann virtist
hafa efni á því.
En áður en langt um leið mætti einn
ungi læknirinn ungu hjúkrunarkonunni,
sem honum leizit svo vel á, og fór að
tala við hana um sjúklingana.
„Viðfelldni gamli herramaðurinn
þarna fyrir handan,“ sagði hann, „eng-
inn skyldi ætla að hann hefði nærri
orðið hungurdauðanum að bráð. Ættar-
stolt, líklega. Hann sagði mér, að hann
hefði ekki smakkað matarbita í þrjá
daga.“
Torfey Steinsdóttir þýddi.
HAGALAGÐAR
Skóli stjórnvitringsins
Svo heíur merkur sagnaritari ensk-
ur sagt, að sagan væri skóli stjórn-
vitringsins og er það sannmæli. All-
ir sannir stjórnvitringar taka lær-
dóm af sögunni, vísvitandi eða óaf-
vitandi. Framtíðin verður að byggja
á fortíðinni, en til að geta byggt á
fortíðinni, svo vel sé, verða menn
að þekkja hana. Allar lífslindir þjóð-
anna eiga upptök sín í sögunni, all-
ar hreyfingar, allar öldur, allar hvat-
ir og allar gátur, sem ella væru ó-
ráðnar, hún vísar leið út úr mörgum
ógöngum og brúar margar torfærur
á vegi stjórnvitringsins.
(Jón Aðils: Dagrenning).
30. janúar 1966
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15