Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1965, Page 5

Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1965, Page 5
Eftir Ernst Philipson H. C. Andersen jóðlega dýrgripi verðum við að vernda — og gerum það lika. Eða svo til! Engum almenni- legum manni mundi detta í hug að fara að spilla höllum okkar eða lista söfnum, hafmeyjunni litlu eða minn ingu skáldprestsins Kaj Muni:s! Eng inn hefur heldur orðið þess var að Holberg, Heiberg, Johannes V- Jen- sen eða önnur skáldnöfn hafi verið misnotuð, en þegar um er að ræða dýrmætasta dýrgrip O'kkar — H.C. Andersen — er eins og menn skeyti hvorki um skömm né heiður. Meira að segja eru ævintýrin hans limlest eða ort upp, titlar afbakaðir — menn fleygja sér kæruleysislega í rúm- ið hans (sem reyndar sýndi sig við það tækifæri að vera alls ekki hans rúm), 6etja andríkan andlitssvip hans upp í auglýsingu gegnt skipshreyfli, undir sameiginlegri yfirskrift: „Great Dan- es“, nota afbakaðar tilvitnanir í ævin- týrin í auglýsingatexta, yrkja upp æv- intýrin, svo að þau eru óþekkjanleg eft- ir, og búa til hryllilega minjagripi og ae'/intýramyndir. Allt heldur ógeðsleg tnisnotkun. Og daemin eru óteljandi. Hér mun aðeins fjallað um þá mis- notkun, sem að viðskiptalífinu veit, þar sem menn hafa notað vinsældir H. C. Andersens á hinn skammarlegasta hátt. ílvað snertir minjagripi og minja- giipabúðir þarf ekki annað en ganga götuna að húsi H.C. Andersens í Od- ense og líta í búðargluggana, þar sem þessi samborgari þeirra er rányrktur, og rreira að segja finnast dæmi þess arna alla leið inn í forsal safnsins, þar seim þessi hryllingur er seldur við búðar- borð. Það er gott að rifja upp það, sem Kjeld Abell skrifaði í hátíðarit Konung- lega leikhússins, 1955: „Hafmeyjan litla í þúsund útgáfum, í öllum stærðum og gerðum, á ösku- bökkum, krukkum og vösum, diskum og veggskjöldum — milljónum veggskjalda í fínasta eyrarsundsbláum lit! Höldum svo áfram með svanina, tökum alla röð- ina, alla skrautútgáfuna — sá hlutur er ekki til, sem ekki er hægt að gjörnýta, á klúta, skrautmuni, lampaskerma, yfir- leitt á allt, sem einhverju verður kom- ið fyrir á, og svo kemur að skáldinu sjálfu: 'skuggamynd hans, vangasvipur, regnhlífin hans, skóhlífarnar hans . . ekk ert sleppur við örlög sín og þess verður væntanlega ekki langt að bíða, að allt okkar litla land verði orðið að geysi- stórri minjagripabúð fyrir hinn mesta allra þess miklu sona .... “ Það hefur þegar verið nefnt, að H.C. Andersen hefur verið notaður í auglýs- ingu um skipshreyfil, sem talinn er á- líka frægur á sínu sviði og skáldið var á sínu: Hvortveggja „Great Danes.“ Þetta var nú hylling iðnaðarins til skáldsins, en landbúnaðurinn lætur heldur ekki sitt eftir liggja: Á landbúnaðarsýning- imni í Kaupmannahöfn í ágústmánuði 1961, kom fram m.a. í auglýsingu í dag- blaði skrípamynd eftir teiknarann Leon (Andersen les ævintýri fyrir börn), með þessum smekklega texta: „Svo endurtekur Andersen eitt ævin- týrið .... og svo förum við að borða. DANSKAN MAT. Auðvitað verða er- lendu gestirnir ykkar að sjá allt, sem hér er merkilegt, en gleymið ekki, að þar á meðal er danskur matur í fremstu röð.“ vf æja, þá á að fara að éta H.C. Andersen ásamt spæleggjum og smurðu brauði! En sagan er ekki öll sögð. Jórt- urleðurs-framleiðandi setti á markaðinn blöðruleður með rissi af andliti Ander- sens í textanum: „Hans Christian And- ersen. Wonderful Copenhagen“. Nei, Danny Kaye og hans nótar hafa sannarlega ekki til einskis lifað! Mein- lausara og ekki laust við fyndni var hitt, þegar við matsveinaprófið árið 1959 var skáldið mótað í trufflur og Andarunginn ljóti í soðhlaup. Þetta eru þó vinsældir í smekk við Napóleons- kökurnar! En illkynjaðri misnotkun í kaup- mennskuskyni er notkun á nafni skálds- ins og ævintýrum þess, í auglýsingum, sem hér verða gefin nokkur sýnishom af (með'breyttum nöfnum þð, í flestum dæmunum). Fyrst er ein frá Odense: „Til hvers að vera að eyða peningum fyrir að sjá hattinn hans Andersens, þegar þið getið séð ókeypis Thor’s s 1 síöasta áramótdboöskav sinum skýröi forseti íslenzka lýöveldisins frá því, aö gerö heföi veriö mikil oq vegleg bóklilaða á Bessastöðum, búin ofanljósum og lofthitun, þang- að sem safna œtti öllum sígildum bókvm, gömlum og nýjum, til að sýna þcer gestum, erlendum og inn- lendum. til sannindamerkis um. aö í þc-ssu landi byggi bókaþjóð. Hafa þing oq rikisstjórn laqt þessu þjóö þrifamáli lið og vcentanlega ríflegt fe. Ég er nú þannig innréttaður, aö mér finnst svona fordild heldur yfirborösleg og nánast brosleg, eink- anleqa meö hliösjón af því. aö við eigura eftir að sanna þaö, bæöi sjálfum ókkur og öörum, aö viö sé- um raunveruleg bókaþjóö. Víst eigum viö gamla bókmennta fjársjóöi og erum enn uö semja bók menntir sem þvi miöur veröa þynn- ri og þvoglulegri meö hverju nýju ári. En þetta gerir okkur ekki aö bókoþjóö umfram aörar þjóöir — nema síöur sé. Mœlikvaröi á bóka þjóö og bðkmennta hlýtur aö vera sá, hvaöa bœkur hún lesi, og tekur hann ekki einungis til innlendra bókmennta, heldur og er- lendra bóka, sem ýmist eru lesnar í þýöing- um eöa á frum- málum. Um þýöingar er- lendra bók- mennta á ís- lenzku er bezt að hafa sem fæst orö — þær eru fyrir neöan viöunan- leat lágmark. Ilins vegar er tiltölu- lega stór hóvur Islendinga svo vel setiur aö vera lœs á eitt eöa fleiri erlend tungumál. Og því má vist slá föstu, aö einstakir Islendingar kaupi ótrúlega mikiö af er- lendum bókum. En eini viö- hlítandi mœlikvaröinn á ástand hverrar þjóöar í þessum efnum eru aö sjálfsögöu hin opinberu bóka- söfn. oq þar erum við komin að kjærna málsins. Þaö er qott og blessaö aö geta sýnt fáfróöum útlendingum, sem koma til Bessastaöa, aö viö höfum sett saman bækur bœöi fyrr og síö- ar. en þegar landsmenn hafa sjálf- ir hug á að komast í bitastæöar erlendar bókmenntir í helztu bóka- söfnum okkar, er jafn líklegt aö þeir qrípi i tómt. Sannleikurinn er sá. aö bókakostur tveqgja megin- bókasafna okkar, Landsbókasafns- ins og Háskólabókasafnsins, er svo bágborinn í mörqum qreinum, aö þaö sœtir fullJcominni furöu. nema mevn hafi jafnframt huqfast aö op inbet ar fjárveitinqar til bóka- lcauya eru blátt áfram hlœqilega nánasarlegar. Bœöi þessi bókasöfn eru þjóöinni til liáborinnar skamm- ar fyrir sákir fátœktar og fuilkom- ins handahófs á liönum áratugum um öflun nauösynlegra bóka. Fróöir menn tiá mér, aö viö Há- skóia íslands veröi frœöi-iökanir ekki stundaöar aö neinu gagni nema í íslenzkum frœöum, vegna lélegs bókakosts Háskólabókasafns ins enda veitti Alþingi ekki einn eyri til bókakaupa í þetta lífsnauö- synlega safn á árunum, 1930-1961. Um Landsbókasafniö er það að seqja aö maöur efast stundum um aö hað tilheyri þessari öld, þegar litiö er yfir spjaldskrá þess. og á þaö jafnt viö um frœðirit og fagur- bókmenntir. Nú er þaö tillaga mín til hins viröulega Alþingis, aö gerö veröi 10 ára áætlun um kaup á erlendum bókum til landsins, og verði árlega variö til slíkra kaupa ekki lœgri uppliæö en sem svarar einum hund- raöasta af niöurgreiðslum á land- búnaðarafurðum. Fengnir veröi sér- fróöir menn til aö kynna sér bóka- þör beqqja safnanna og aera til- lóqur um kauv á bókum í hverri einsiakri bókmenntaqrein. Þetta yröi íslenzkri menningu meiri lyftistöng en 10 arnerísJcar sjór.varysstöðvar. oa Alþingi mundi haf'jL mikinn sóma af framtaki sinu. Ef ríkiö þættist eklci geta lagt út í ibann kostnaö aö byggja myndar- lega yfir þessi bókasöfn eöa a.m.k. viöbœturnar við þau (vegna útgjald- anna á Bessastööum), niœtti kannski leita á náðvr SiUa og Valda eöa Sambandsins. s-a-m. 20. tbl. 1965 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.