Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1964, Síða 14
lega soðið upp úr. Ég varg þess til dæm-
is aldrei var að listamenn fyrirlitu hverj
ir aðra eins og hér, jafnvel þótt alþýðan
standi írskum listamönnum langtum
framar, svo ekki verður saman jafnað
að ég held.
D 1
JL7ick var, eins og ég drap á áðan,
vísað á bug af heimspekinni, og ég fann
á honum að honum sárnaði það, því hann
hafði unun af því að hugsa um tilveruna,
fyrst og fremst af því tilveran var hon-
um óviðjafnanlegt undur. Satt að segja
get ég ekki annað en brosað er ég minn-
ist nokkurra kvölda þegar við drukkum
saman á krám og eftir lokunartíma
þeirra fluttum við okkur inn á eitthvert
kaffihús til að ræða málin yfir viskí og
te, og heimspekilaga undrið hafði kvikn-
að í huga hans. Dick átti til að að klappa
á borð og biðja menn að 'hlusta nú á sig.
Þannig stóð á eitt sinn er ég og lista-
maður einn vorum búnir að ræða nokkra
stund um skáldskap. En allt í einu gefum
við okkur að Dick. Nú, það kom honum
ef til vill á óvart að við skyldum allt
í einu bíða eftir hinum stórkostlegu nið-
urstöðum. Hann var þó sjálfsagt margbú
inn að finna lausnina. En nú fer hann að
undirbúa í löngum aðdraganda hina ein-
stæðu uppgötvun, spinnur óg spinnur
svo utan um ein'hverja hugmynd að hann
kemst hátt upp úr öllum veröldum, og
loksins þegar hann kemur að hinum stór
kostlega heimspekilega botni er hann
týndur. Slíkur sem hann er, ef hann er
eitthvað: steindauður á borðinu fyrir
framan okkur — og ég fer að hlæja.
(Hann heitur og svo ákafur að hann gríp
ur andann á lofti, augu hans biðjandi:
Fjandans óheppni, veistu að mér tókst að
finna lausnina á frábæran hátt, en að-
eins kom því ekki út úr mér). Ég hló.
Ekki vegna þess að hann var ónýtur
heimspekinigur, það skipti engu máli,
heldur vegna þess að hann var eins og
hugfangið barn sem villist í skógi (ég 'hló
í raun og veru að því snilldarlega; ,ég á
það til), en hér var skógurinn hráefnið
og Dick þurfti ekki annað en að segja
þetta er skógur. En hann hafði ekkert
taumhald á sér, ætlar að fanga allan
skóginn en ramviliist í honum!
Auðvitað dettur mér ekki í hug að
dærna heimspekinginn Dick út frá
þessu, enda vorum við þéttingsdrukknir.
En þetta sýnir dálítinn svip af áfjálgi ír-
ans; og mér finnst ekki nema raunalegt
til þess að hugsa að nokkur opinber
heimspekingur skyldi dirfa sig að því
að blása á hann. En þessi skipti hans við
skólann verða táknræn í huga mér um
stöðu andans í dag. Mér finnst eins og
hann standi í forsvari fyrir upplýsing-
una, en Dick hinnar gömlu síungu írsku
þjóðar sem í dag á á hættu að verða mis-
skilin á sama hátt, af einhverri betrum-
bótunarhvöt, svæfð og drepin í upp-
fræðslu - gáfnasnauðrar skynsemi. Sann-
leikurinn um skynsemina, þá skynsemi
sem alla þykist fræða og öllum bjarga
hér, er mjög raunalegur, svo ég ekki
segi niðurlægjandi: hún er einatt að
drepa gáfuna sem aldrei hefur í sér dug
til að bjanga sér á veraldarinnar vísu og
ekkert er nema gáfa, hjálparlaus, hötuð
og ein gegn þessum fanti, sem alla hefur
með sér og jafnan er að bjarga sér, brölt
andi upp í stóla og hásæti.
Þessi skólaða heimspeki kann að hafa
íyrir sér útmældar formúlur og hún
kann að vera viss um að Dick sé ekki
viðræðuhæfur. En til fjandans með alla
heimspeki ef Dick fær að lifa eins og
hann er með öllum sínum stóru kostum
og stóru göilum, hugsaði ég.
Dick var miklu meira en heimspeking-
ur. Hann er hluti af írskri þjóð. Hann var
ekki trúaðri á bókina en svo að hann tók
hana af mér, einum hinna þjóðlausu um-
renninga, og fleygði henni í göturenn-
una.
Andskotans vitleysa, Steinar, ef þér er
í raun og veru alvaira að verða að manni,
að lesa þessa tilgangslau.su kontórista!
Til fjandans með þetta rusl. Svona, inn á
krá. Ég skal tala við þig. Og ég vissi að
Dick, þrátt fyrir alla hans auðsjáanlegu
þverbresti, var einhver mesti maður sem
Óg hafði kynnst.
^Íeimspeki hans margnefnd var
ekki augljós þegar hann ætlaði að út-
skýra hana, því þá var hann undir á'hrif-
um bókarinnar, nógu mikið til þess að
víravirki bóklegu uppbyggingarinnar,
sem hann hafði aðeins nasasjón af, tók
að ramba og rugga þar til allt hrapaði
í mask. En samt hefur engin heimspeki
haft jafndjúp áhrif á mig og hans eigin
heimspeki .011 má hún felast í tveimur
þremur setningum, en hann talaði þær
ekki á þeim stundum þegar heimspeki
bar á góma, heldur allsendis eins og af
tilviljun, á götu úti.
Steinar, express yourself, sagði hann
þegar ég reyndi einhvern tíma að halda
mér saman. One has to be spontaneous,
live spontaneously. Here and now! Now!
now! now! sagði hann og steytti hnef-
ana.
Á þessari hugsun hef ég svo að seigja
lifað síðan. Ég veit að þetta er eina ráð-
ið til að skapa gleðina og andann sem
ég talaði um áðan, hinn óviðjafnanlega
skáldheim, en sá heimur verður ekki til
með einstaklingum heldur þjóðum. Ein-
staklingur, sem reynir að ná lagi meðal
.laglausra verður jafnan fölsk pípa.
Upp með ástríðurnar, enda er það öllu
sjálfsagðara úr því við erum komin í
fagnaðinn, dansandi og syngjandi upp
um hæstu fjöll!
Og hversu veglegt er það ekki og
kynngimagnandi ef maður lærði og
manni tækist að lifa í hverri andrá!
Hversu öllu brýnna það er: allt skal
verða að gerast nú, ekkert sé til nema
nú og hér. Að öðrum kosti þyki maður
hvorki alandi né ferjandi.
Til hyers eigum vig að hverfa, séum
við þurrbrjósta og orðfá og leiðinleg
í hópi manna eins og við íslendingar er-
um, ef ekki þess að reyna að ná ein-
hverjum tón, læra að verða að lífi gædd-
um mönnum? Að læra að verða fær um
að lifa ávallt hér og ávallt nú er ekki
aðeins spurning um brunn lífsþyrstu
fólki; það er spurning um elexír, öld
drukkna af skáldskap!
Auðvitag stangast þessar hugmynd
ir heiftarlega við hugmyndir flestra skáld
fugla, sem samkvæmt einum og öðrum
píslarvottum ljóðrænnar armæðu hafa
leitast við að sökkva á kaf í lífspyttinn á
eigin kontórum, fullsaddir á þeirri slysni
sem lífið var, og taka helstefnuna (og
þeim er vorkunn þótt þeir hafi orðið
fyrir áhrifum af þjóðfélaigi sem alla hluti
er farið að kaupa og búa til, jafnvel
hinn innra mann, enda stendur hér allt
með miklu meiri blóma sem er túlkað
en skapað: skólinn, síðasta neyðarúrræði
allra úrkynjana, styrkir þá í brölti þeirra
við að reyna að gera sig að einhverju
fremur en éngu). Og þeir gemsa á hverri
krá .Þeir halda jafnvel að þeir vaxi í
augurn mínum eftir að þeir hafa reynt
að sannfæra mig um að þeir kunni að
fyrirlíta — og samkvæmt viðurkenndri
smekkvísi, listrænni! En í eitt skipti fyrir
öll segi ég hverjum demón, að hann þarf
ekki að leggja slíkt ómak á sig frammi
fyrir mér. Ég trúi meira að segja illa,
eða 'hef litla trú á, að skáld sem eru að-
eins einstaklingar fái borið sitt barr. Þeir
mega vera landeyður, en þeir verða ald-
rei skáld, ekki þá nema í meðallagi, á
sama hátt og öll skáld í dag eru miðlungs
skáld, á sama 'hátt og skólinn og skyn-
semin á afar hægt með að skapa skáld
af þessari miðlungsgráðu, hundruðum
saman, og þau skrifa öll nákvæmlega
jafn vel: þau skipta engu máli. Ég vík
tií Pauls la Cours um bezta svarið: „í
andleysi fæðast demónar. Þegar engin
spurning-og ekkert svar heyrist. And-
leysi og tilfinninigaleysi eru heimkynni
þeirra.“
Steinar, express yourself. Og það var
engu líkara en í þessum orðum eða á
bak við þau lifði ástúð bróður eða kær-
asta vinar: Kæri vinur, úr því þú átt
bágt — eigum við þá ekki að ráða fiðl-
ara og slá upp dansleik!
au Lúlú og Dick ræktu kaþólska
trú nokkuð í meðallagi vel, gæti ég trú-
að. Þau fóru um hverja helgi í kirkju.
Að sjálfsögðu bar kirkjuna oft í tal okk-
ar. Ég sagði þeim eins og var, að við
hefðum skapað beztu skáldverk okkar
í kaþólsku ,og satt væri það, lútherska
kirkjan á íslandi væri aumlegt hluta-
félag, enda á hausnum og allir fyrir
löngu gengnir af trúnni. Ég var nokkuð
hlutlaus í fyrstu þótt ég væri dálítið
tortrygginn til trúmála. Ég sagði þeim
frá spillingu kaþólsku kirkjunnar á mið-
öldum, sem ég hafði líklega heyrt um
í annarri útgáfu en þau. Ég gerði það
fyrst og fremst til að hleypa hita í sam-
ræðurnar sem sjálfsagt þótti. En þött svo
virtist sem margt af því sem ég sagði
hefði haft nokkur áhrif á stundinni hafði
það engin varanleg áhrif.
Heldurðu að ég væri slíkur vesalingur
ef ég gengi úr kaþólsku á annað borð að
ég færi að biðja lútherska að hleypa mér
inn? sagði Dick. Ja, það yrði nú meiri
upphafningin að fara þá að álpast þessa
bæjarleið, hefja sig af burstinni heima
en slapplaga lækka fluginn, rétt eins og
vængirnir væru fiðraðir blikki, og koma
skríðandi í hlað þeirra og sláandi járna-
ruslinu í skrokk sinn!
Og það var rétt. Hvað ætti Dick svo
sem að gera með að rýna í þann hræri-
graut sem Bi'blían er? Auðvitað mundi
hann tapa engu fyrr en gleðinni (Sjá þá
égætu bók Söngvar frá Suðureyjum eftir
Hermann Pálsson; en þar minnist hann
á gleðileysi lúthersku eyjanna, trúarof-
stæki — en lífsgleði á hinum kaþólsku).
Því hvernig gæti öll sú undarlega og
okkur fjarlæga prédikunarárátta Biblí-
unnar annað en þrælkað fremur en hitt?
Þú mátt, þú mátt ekki, skalt, skalt ekki!
í þessari siðfræðikompu verður hver ein-
asti maður drullugur. Meira en það, því
það að vera óhreinn má afbera á ýmsa
•lund. En hver sá maður sem speglar sig
í þessari bók, er fangi.
Lát okkur fá þrjú glös af írskri tónlist
takk!
Mér þætti ekki ólíklegt, kæru vinir,
að ég mundi skríða milli kránna ein-
hvern sunnudagsmongun ef ég gerðist íri,
frá bjórkrá yfir í kirkju og frá kirkju
til bjórkrár, eins og þið. Nei, líklega ekki
sækja kirkjur, en látið ykkur ekki til
hugar koma að ég yrði svo forhertur að
ég færi að prédika lúthersku. Það væri
glæpur við það ljóð sem þið eruð. Jafn
drepleiðinlegt og ef ég setti rafmagnshá-
talara í samband við sög oig tæki að
skerpa með ryðgaðri gaddaþjöl í miðri
Dublínborg.
Hverfi ég aftur til draumsins með-
an ég má. Það verður engin hugsun frjó
nema í draumi. Það er að standa á Iða-
velli með fullt horn í hendi — og hörp-
ur og Ijóð bíða okkar í grasinu ef við
erum ekki á stundinni ag slá galdur! En
hvernig svo sem á stendur erum við
föigur. Krúsarlögurinn bálar innra. Ef
ekki í orðsins fyllstu merking þá er líf
vort eilíft fyllirí. Við erum álfar, af líf-
inu sjálfu drukkin, og lífið er söngur.
Gleði okkar er heilagur eldur sem kynd-
ir upp og lýsir lífinu. Landamæri allra
vonarkvía hafa þanist út af átökum okk-
ar og sli-tnað við bumbur og básún! Þá
fyrst erum við orðin að mönnum.
Á Iðavelli!
Þótt ég hafi óbeit á bjartsýnismönnum,
segi ég: Ef til vill er komið að leysingu?
Ef til vill líður ekki á löngu þar til flóð-
stíflurnar bresta og djúpið gýs fram? Ef
til vill verður hafinu, sem hefur verið
að rjúka yfir ströndina ár eftir ár, að
ætlun sinni? Til þessa hefur það ekki
gengið upp á ströndina, heldur af óbeit-
arblandinni miskunn við okkur sefað
máttugan harminn 1 brjósíl nvrS þvl að
lemja hamrana við dyr okkar. Aðeins
grunurinn vakir: Brátt muni voldugur
andi þess ekki lengur aðeins slá gráum
hærunum yfir landið heldur hvolfast yfir
það, hinn tröllaukni andi, og sópa burt
óþverranum og rotnuninni, lemstra og
lúskra, dýfa skækjunni svo duglega I
fárið að yfir ljúki, án þess um nokkur
igrið verði að ræða, nema fyrir okkur,
hin örfáu sem enn erum fögur, nú með
lútur okkar, dansandi og tryllt á hæstu
fjöllum!
Að minnsta kosti hlýtur hafið að vaka,
endalaus fjalldjúpur söngurinn, það sem
aldrei staðnar. Það getur ekki verið svo
miskunnarlaust að skilja okkur eftir
strípuð og volandi á ströndinni!
E g get ekki annað en brosaö að
því, hve Dick var mikill lítill maður. Ég
get ekki annað en brosag að hugsa til
þess hve hann var smár og mikill maður
í veiklyndi.
Hve marga daga og vikur ætlaði Dick
að leysa út gleraugu og tennur sem fyrir
löngu var búið að smíða. Hve margar vik
urnar vorum við að. lifa lífinu án þesa
Dick myndi eftir að leysa þær út. Ó,
þetta tann- og gleraugnavandamál varð
að mörgum kát'broslegum stundum.
Og aldrei hef ég verið hamingjusamari,
jafnvel þótt ég yrði svo fátækur að ég
neyddist til ag stela úr herberginu mínu
að 7 Josephine Avenue í febrúar, kodd-
um og teppum, og færi með það til veð-
lánara til að fá út á það peninga, olíu-
ofnihn hennar Lúlú, sem líklega er þar
enn, og pennann minn, allt sem veðlán-
arinn tók á annað borð.
Við töluðum saman á barnum um loft-
kastala og skýjaborgir í lengri tíma,
gleymdum okkur gersamlega þar til
klukkuna vantar ekki nema nokkrar mín
útur í brottferðina. Engu munaði að ég
missti af ferjunni. Við út með þag sama,
orðlaus og döpur, stöðvum bíl og ökum
niður árbakkann. Öðru hverju er verið
að skjóta fram setningum, en það er eins
og búi tregi árs og daga undir þeim.
Nú er stundin runnin upp!
Ég stend uppi á þiljum og veifa þeim.
Ég stend þar þegar skipið siglir frá
bakkanum og mæni til þeirra, og lengi
eftir að þau hafa gengið inn í skýlið og
eitthvað út á götur og inn í borg. Og síð-
an horfi ég á lága ströndina, frland, með
an til þess sést. Kinnar mínar flóa í tár-
um, augu mín eru full af sársauka. Betra
það gerðist ekki meðan þau sáu til. Og
ég stend þarna einn á háþiljum, drukk-
inn og dapur.
■ Nei, þarna er maður að horfa á strönd
ina, og hann er dapur. Ég gef mig á tal
við hann. Hann er á leið tilAmeríku með
viðkomu á Englandi. Hvað ég héldi um
Ameríku, að búa þar? Ég segist halda að
Ameríka sé ágæt, þótt mér fyndist nokk-
uð öfugsnúið að írar færu úr landi í at-
vinnuleit en enskir og þýskir milljóna-
mæringar væru fluttir inn til að reisa á
frlandi maskínuveldi í alls konar mynd
og breyta fólkinu úr Mózörtum í til-
finningalausa rudda.
Má ég ekki bjóða þér í glas niðri á
bar? spurði ég, og við fórum niður á bar
þar sem landar hans voru að drekka,
segja sögur og syngja.
Skrítið ef ég á ekki framar að blanda
geði við íra, eftir þennan dag. 1111
Ótrúlegt.
Hvert er förinni heitið? Hvert er ég
í raun og veru að fara? Er það ekki
glæpsamlegt að fara saknandi frá kærri
strönd eitthvað út í suddalegan busk-
ann? Hvert er förinni heitið?
Ég er á leið til norðursins I kuldann,
huigsaði ég. Til að deyja. Ég er á leið til
lands þar sem húsin eru hlý, en þar sem
tilfinningarnar frjósa og mem koma
ekki upp orði.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSIþJS
26. tölublað 1964