Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1962, Blaðsíða 8

IVAW.V.V.V/iVí.w.v.j-.^-.j
.

■
IIIIPiiS

Þetta var fyrir hálfri öld: I desember árið 1911 varð leiðangur norska land-
könnuðarins Roalds Amundsens fyrstur að ná til suðurheimskautsins. Þetta var
mikið afrek og næstum ofurmannlegt. Förin tók marga mánuði.

mmSáá

Á því herrans ári 19G2: Ein af flutnin gaflugvelum Bandankjaflotans, Lock-
heed C-130, er afhlaðin á suðurpólnum. Þessi flugvél lendir á skíðum og er
ein af mörgum slíkum, sem. notaðar eru til að flytja vistir og annan varning
til bandarísku rannsóknarstöðvarinnar á pólnum. Heimskautafararnir mega
muna tímana tvenna.
Frá hundasleðum
- til flugvéla
Á 50 árum hefur flest breytzt
við Suðurpólinn nema kuldinn
I kvöld verður sýnd kvik-
mynd á Suðurpólnum og svo-
lítið af ljósinu endurkastast
yfir á skjöld úr svörtum mar-
mara, sem er til minja um sig
ur og sorgarleik fyrir 50 árum.
Það var hér í nágrenninu
snemma á árinu 1912, að Robert
Falcon Scott skrifaði þessi
frægu orð:
„Guð minn góður. Þetta er
hræðilegur staður“.
Hann og félagar hans fjórir voru
nýkomnir til pólsins efitir miklar þrek-
raunir til þess eins að koma að svörtu
yfirgefnu tjaldi með norska fánanum.
Þetta sýndi ensku landkönmuðunum, að
Roald Amuntlsen hafði orðið á undan
þeim.
Fyrsta áfallið hafði komið fyrir þá
nokkrum dögum áður, þegar þeir voru
sðeins nokkrar mílur frá takmarkinu.
„.... fiundum .... svart filagg bundið
við sleðameið," skrifaði Scott í bækur
sínar. „í nógrenninu voru leifa-r af án-
ingarstað, sleðaför og skíðaför um allt
og gx-einileg merki eftir hundsfætur,
marga hunda. Þetta sagði okkur alla
söguna.“
Þeir Scott og menn hans höfðu von-'
að að þeir yrbu fyrstu mennirnir, sem
nokkru sinni litu þessar skielfileg-u snjó-
breiður. Þeir stóðu þarna fjórir menn
á skíðurn og eirm gangandi, m-eð sleða
sem þeir höfðu dregið hundruð mílna
yfi-r ís og snjó. Hitinn var -x- 30° á
Celsíus.
„Á morgun verðum við að hefja göng-
una á pólinn og filý-ta okkur svo heim,“
ritaði Scott. „Það verður þreytandi för.“
En þreytan, hungrið og stórhríð-
ar Suðurskautsla-ndsins urð-u þei-m yfir-
sterk-ari. Sorgarleikurinn endaði 70 dög-
um síðar um það bil 29. marz í storm-
iúðurtjaldi hér u-m bil 100 mílum frá
ströndin-ni. Þarna dóu Scott og hinir
tveir sem eftir lifð-u af mönnum hans úr
kulda og þreytu, aðeins 11 milur frá
næstu birgðastöð.
Lík þeirra fundxxst næsta nóvember
og dagbók Scotts var bjar-gað. Snjóvarða
var rei-st yfir líkin, sem enn hljóta að
vera geymd einhveris staða-r nálæ-gt
brún hinnar miklu ísbreiðu, sem renn-
ur hægt í áttina að Rosshafi.
Sorgarleikurinn um Scott hefur sky-ggt
á hið hetjulega og snjalla afrek A-
mundsens að komast til pólsins og til
baka, án þess að missa noktoum mann.
Leiðangur ha-ns var prýðisvel skipulagð-
ur og komst í nágrenni pólsins hinn 14.
desember 1911, dvaldist þar í þrjá daga
til að ganga úr skugga u-m að þeir hefðu
komizt á sjálfan pólinn og fóru síðan
til baka.
Fyrsta daginn þarna héldu hinir
fi-m-m Norðmenn hátíð undir háttbundn-
um höggum norska fánans, sem barðist
í vindinum. „Auðvitað v-ar hátíð í tjald-
inu þetta kvöld,“ skrifaði Amundsen,
„ekki að kampavínisflöskur væru opn-
aðar né vínið flóði, nei, við létxxm okk-
ur nægja sm-ástykki af sel'kjöti, það var
gómsætt og gerði o-kku-r gott.“
Hvorki Amundsen né Scott eyddu
orðum I að lýsa landslaginu á pó-lnum.
Þeir höfðu ferðazt hxmdruð mílna við
sama útsýnið. Snjórinn breyttist lítið
frá einum stað til annars og eina breyt-
i-ngin var á himninum.
Stundum var hann skærblár yfir s'kín-
andi hvítri jörðinni, en stundum var
frosin þoka, sem sólin náði rétt að skína
í gegnum „eins og smjörklípa“, og
stundum var allur heimurinn ein iðandi
kös af gráhvítri þoku svo ekki sást
fram fyrir skíðin.
eir sem koma til pólsins í dag sjá
sömu ná-ttúruna og brautryðjendurnir,
en þeir sjá miklu meira, og þeir dvelj-
ast miklu lengur og líf þeirra er allt
a-nnað. Amerís-kar flugvélar fljúga þang-
-að eftir leiði-nni, sem Scott fór, taka
þessar 800 mílur frá ströndinni í einu
risastóru fi-m-m stunda skrefi, og ú-tsýn-
ið er stórfengleg-t.
Ferðailangurinn áttar sig ekki fyrr en
hann er kominn á pólinn. Flugvéli-n er
á skíðum en brautin er eins slétt og á
bezta fl-ugvelli. Dyrnar opnast og gest-
urinn stígur út á staðnum, sem Amund-
sen og Scott börðust mánuðum s-aman
við að komast á.
Stöðin, sem er rekin af sjótoernum og
toöliuð „Amundsen-Scott-suðurpólsstöð-
in“, er notokur h-undruð metra burtu.
Stöðiri sjálf er smáþyrping 15 kassalaga
glugga-lauisra bygginga, sem rétt standa
u-pp úr snjónu-m ofan á hinni miklu ís-
breiðu, heimili og vin-nus-tofur 21 manns
í eitt ár. Stöbin var upprunalega þáttur
í alfþjóðajarðeðlisfræðiárinu en Banda-
ríkjamenn hafa haldið rannsótonu-m þar
áfra-m. í henni eru mörg vísind-atætoi,
bæði til þ-ess að mæla jarðskjálfta og
a-thu-ga veöurfar og fyrirbrigði í háloft-
unxxm.
í l úsin, sem mennirnir búa í, em
að m-estu leyti undir snjó. Ei-tt eða tvö
tooma upp úr snjóbreiðunni, en flest
sjást aðeins vegna hvítra gufustróka, er
hitunartaekin og dieselstöðin spúa upp
í kuldann. Á sumrin er gengið inn í
stöðina eftir braut, sem ýtt er í snjóinn.
Á vetuma sk-efixxr snjóinn yfir þetta og
aðeins ein eða tvær holxxr eru efitir trl
að fara út og inn. Það er etotoi mikil
þörf á að fara xxit, efitir að fier að dimrna,
nema til að líta ef-tir tækjunxxm og mæla
8 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
13. tölublað 1962