Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1962, Blaðsíða 5

■ 'V
-

SllSt
•.
■fti
mm
1111
§* '
Aldous Huxley
A
f* LDOUS HUXLEY, hinn
mikilvirki og fjölhæfi rithöfundur
og dulspekingur, hefur sent frá sér
nýja skáldsögu, „Island“ (Eyland),
sem er að sumu leyti í stíl við hina
frægu bók hans, „Brave New
World“ (1932), þar sem skáldið dró
upp mynd af skelfingum framtíðar-
innar í þjóðfélagi sem hefur verið
vísindalega skipulagt til að tryggja
hámarksafköst þegnanna Bókin hef
ur komið út í um 30 útgáfum á frum
málinu og þykir meðal merkustu
verka höfundarins, enda er hún
skrifuð af mikilli skarpskyggni og
kaldhæðni, eins og raunar má lesa
út úr nafninu.
í nýjustu skáldsðgu slnni fjallar
Aldous Huxley enn um ímyndaðan
heim, útópíu, en með öfugum formerkj
um. „Xsland“ er sem sé lýsing á hinu
fullkomna sælulandi og því þjóðfélagi,
sem höfundurinn kysi helzt að lifa í.
Bókin er samin sem skáldsaga, en það
er dálítið erfitt að leggja mælikvarða
skáldsögunnar á hana, þar sem hér er
fjallað um efni sem er víðs fjarri hinum
hversdagslega veruleik fortiðar og nú-
tíðar. Vettvangur sögunnar er eyland,
sem höfundur nefnir Pala og er ein-
hvers staðar í námunda við Indónesíu.
Fyrirmyndin er sennilega Bali, því eyj-
an er jarðnesk paradis, byggð þokka-
fullum og fagursköpuðum kynstofni.
Söguþráðurinn er í stuttu máii sá, að
vestrænn blaðamaður, Will Farnaby,
spilltur og vonsvikinn, kemur í heim-
sókn til Pala. Verkefni hans er annars
vegar að viða að sér efni fyrir blað sitt,
en hins vegar að útvega olíufélagi, sem
ritstjóri hans er hluthafi í, fótfestu á
eyjunni, sem býr yfir auðugum oliu-
lindum. Farnaby finnur fljótlega að
hann er kominn til paradísar, en kemst
jafnframt að raun um að henni er ógnað
af nágrannaríkinu, Rendang, sem lýtur
einræðisstjórn herforingja, er hyggur á
landvinninga og útþenslu. Farnaby ger-
ir samsæri við hina spilltu drottningu
og kynvilltan son hennar til að tryggja
olíufélaginu hlunnindi á eynni, en
bregzt hlutverki sínu, þegar hann
kynnist lifsviðhorfum íbúanna og því
fyrirmyndarþjóðskipulagi, sem þeir búa
við.
]\í eginhluti bókarinnar er helgað-
ur ýtarlegum lýsingum á þessu frábæra
þjóðfélagi og hægfara sinnaskiptum
Farnabys. Hann segir skilið við skugga-
lega fortíð sína og siðlausar fyrirætlan-
ir, en honum tekst hins vegar ekki að
koma í veg fyrir innrás úr nágranna-
rikinu, sem leggur paradís eyjarinnar í
rúst. Sagan endar því með skelfingu.
Þjóðfélagið sem Huxley lýsir er í
hæsta máta sérkennilegt, enda hafa
hans eigin hugmyndir um fullkomleik-
ann ráðið mestu um gerð þess. Þar er
sakleysið allsráðandi og trúin sterkur
þáttur í lífi fólksins. Enda þótt íbúarnir
kæri sig ekki um að græða á olíulind-
unum, standa þeir í skilum við um-
heiminn með þvi að stunda gullvinnslu,
endurbæta akuryrkju sína og halda
uppi takmörkun á barneignum. Allir
hafa nóg að híta og brenna. Uppfræðsla
og menntun eru í samræmi við ströng-
ustu kröfur nútímans. Vandræðabörn
eru uppgötvuð áður en þau fara að tala
og fá skilningsríkt uppeldi, sem læknar
þau af óartinni. Árásarhvötum er beint
í heilnæma farvegi og nýjustu uppgötv-
unum sálarfræðinnar beitt til hins ýtr-
asta. Dáleiðsla tryggir kvalalausar fæð-
ingar og skjótan bata. Taugaveiklun er
næstum óþekkt fyrirbrigði og fjölskyldu
tilfinning sömuleiðis. Hvert barn getur
valið á milli 20-30 foreldra. Djúpfryst
sæði afburðamanna er tilkvæmilegt
þeim sem hafa áhuga á gervifrjóvgun.
Tízkan virðist vera sú, að hjón eignist
fyrstu tvö börnin með eðlilegum hætti,
en hin börnin með gervifrjóvgun.
Til að tryggja andlegan unað, upp-
hafningu og hugljómun eru svo til
undrasveppir, sem færa mönnum dul-
íæna reynslu, koma þeim upp á æðri
svið, skapa í þeim samúð og andlegt
jafnvægi, gefa þeim „þekkingarlausan
skilning“. Trúarbrögð íbúanna bera
sterkan keim af búddhadómi, en eru
blönduð persónulegum hugmyndum höf
undarins. Hann virðist hafa safnað í
bókina öllum þeim hugmyndum — fé-
lagslegum, vísindalegum, trúarlegum og
Frh. á bls. 11.
u tópía er eitt þeirra sérkenni-
legu oröa bókmenntanna, sem flest-
ar menningartungur hafa inrilimaö.
Orðiö merkir nánast „paradísar-
land", „draumaríkiö‘, „sœlueyja‘‘
— hiö fullkomna þjóöfélag. Þaö &
heima í þeirri grein bókmennta,
sem fjállar um ímyndaöan veru-
leik, draumsýnir, hugaróra. Oröiö
kom fyrst fram á 16. öld sem titill
á bók eftir enska rithöfundinn
Thomas More. Hann skrifaöi um
ímyndaöa sœlueyju í því skyni að
gagnrýna pólitískt og félagslegt
ástand samtíöarinnar og vekja í
mönnum von um, að einhvem
tíma % framtíöinni mundu mannúö
og siögæöi veröa lögð til grund-
vallar þjóöskipulaginu. More mynd-
aöi oröiö „Útópía" úr grísku orö-
unum „outis“ (enginn) og „tópos"
(staður), svo það þýöir strangt
tekiö .„óland" eða „staðleysa". Má
í þessu sambandi minna á hiö fróö-
lega rit „Ólandssögu“ eftir Eirík
Laxdal (d. 1816).
Hins vegar
höfðu verk af
þ e s su tagi
veriö samin
l ö n g u fyrir
dag a Mores,
og nægir í því
tilliti aö
benda á „Lýö
veldiö“ eftir
forngríska
snillinginn
P l a t o n , rit
sem hefur haft
pólitíska hugsun
okkar daga.
víötœk áhrif á
í Evrópu fram á
Þegar litið er í sjónhendingu yf-
ir þessa sérkennilegu grein bók-
menntanna, kemur í Ijós að Bretar
hafa veriö langafkastamestir í
henni. Tilgangur höfunda sem
skrifa um útópíur er ýmist sá að
lýsa hinu fullkomna manrilífi og
þjóöskipulagi eöa gagnrýna ríkj-
andi ástand. Oft fer þetta tvennt
saman. Meðal breskra höfunda,
sem samiö liafa slík verk, má
nefna Francis Bacon („New Atlan-
tis“), Jonathan Swift („Gulliver’s
Travels"), Daniel Defoe („Robin-
son Crusoe“), H. G. Wells („The
Modern Utopia“ og margar fleiri
bækur), George Bernard Shaw
(„Black Girl“), D. H. Lawrence
(„The Plumed Serpent“), Jam-
es Hilton („Lost Horizon")
og nú síöast Aldous Huxley
(,,Island“). Flest eiga þessi verk
rætur í óánœgju meö menningu
samtímans og trú á betra líf, ann-
að hvort t faðmi náttúrunnar eöa
t fuUkomnara þjóöfélagi.
En brezkir höfundar hafa lika
skrifaö um útópíur meö öfugum
formerkjum, þ.e.a.s. skelfingarnar
sem þjóöfélag framtíöarinnar kann
aö leiöa yfir mannkyniö með
tœkni og vísindum. Frœgastir
slíkra höfunda eru Aldous Huxley
(„Brave New World“) og George
Orwell („1981,“).
Utan Bretlands man ég ékki í
svipinn eftir nema örfáum útópíu-
höfundum, og kunnastir þeirra eru
Voltaire, Rousseau, August Strind-
berg og Karel Capek. Sennilega á
Karl Marx líka heima í þeim hópi,
þó útópía hans hafi „holdgazt“ í
afskrœmdri mynd.
s-a-m.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13. tölublað 1962