Lesbók Morgunblaðsins - 30.04.1961, Blaðsíða 14

241
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
nafnið stytt í cyprium og enn
seinna í cuprum. Kopar á því við
málm, sem kominn er frá Kýpur.
Nöfn af bergtegundum
Þrettán frumefni draga nöfn sín
af þeim bergtegundum, þar sem
þau hafa fundizt. Það eru: alumin-
ium, barium, beryllium, boron,
calcium, fluorine, lithium (dregið
af gríska orðinu lithos, sem þýð-
ir steinn), nitrogen, potassium,
samarium, strontium, thorium og
zirconium.
Nafnið bismuth halda menn að
sé dregið af grísku orðunum wis,
sem þýðir hvítt, og mat sem þýðir
flikki, og ætti það þá að þýða
hvítt flikki, og draga nafn sitt
af litnum.
Tungsten er aftur á móti kom-
ið úr sænsku. Það er sett saman
af orðunum tung (þungur) og
sten (steinn) og þýðir þungur
steinn eða þungsteinn, og hefir
fengið nafn sitt af eðlisþyngd.
Eiginleikanöfn
Nítján frumefni draga nöfn af
eiginleikum sínum.
Argon — nafnið dregið af gríska
orðinu argos, sem þýðir aðgerða-
laus eða áhrifalaus.
Actinium — er geislavirkt efni
og nafnið er dregið af gríska orð-
inu aktinos, sem þýðir ljósgeisli.
Astatine — er einnig geislavirkt
efni og nafnið er dregið af gríska
orðinu astatos, sem þýðir óstöð-
ugt, vegna þess að það breytist í
önnur frumefni er það geislar
sér út.
Bromine — er komið af gríska
orðinu bromos, sem þýðir illur
þefur, og lýtur að því að vond
lykt er af efninu.
Cesium — er komið af latneska
orðinu caesius, sem þýðir blágrár
og lýtur að litnum á efninu.
Calorine — er komið af eríska
orðinu chloros, sem þýðir ljós-
grænn.
Chromium — er komið af gríska
orðinu chroma, sem þýðir litur og
lýtur að því að efnið er marg-
litt.
Helium — er dregið af gríska
orðinu helios, sem þýðir sól,
vegna þess að þetta efni fannst
fyrst í sólinni við geislamæling-
ar. —
Indium — er dregið af gríska
orðinu indikon (indigo), sem þýð-
ir fjólublár litur.
Iodine^ — (joð) er dregið af
gríska orðinu iodes, sem þýðir
fjólulitt, og kemur af því að þegar
efnið gufar upp verður það fjólu-
blátt á litinn.
Iridium — er dregið af litrófi
þess og latneska orðinu iris eða
iridis, sem þýðir regnboga.
Neon — er komið af gríska orð-
inu neos, seni þýðir nýr, og fekk
nafn sitt af því að það var þá
nýtt frumefni.
Osmium — er komið af gríska
orðinu osme, sem þýðir þefur,
og lýtur að því að óþægilegur
þefur er af efninu.
Phosphorus — hefir fengið nafn
sitt af því, að það lýsir í myrkri
og er nafnið dregið af gríska orð-
inu phosphorus, sem þýðir ljós-
gjafi.
Radium — var fyrsta geislavirka
efnið sem fannst og hlaut það
nafn sitt af latneska orðinu radi-
us, sem þýðir geisli.
Rhodium — dregur nafn sitt af
gríska orðinu rhodon, sem þýðir
rós og lýtur að því, að það er
stundum rósrautt.
Rubidium — hefir tekið nafn
sitt af latneska orðinu rubidus,
sem þýðir rauður.
Technetium — hefir fengið nafn
af gríska orðinu technetos, sem
þýðir tilbúinn, vegna þess að þetta
var fyrsta frumefnið sem menn
t
framleiddu á tæknilegan hátt.
Thallium — er dregið af gríska
nafninu thallos, sem þýðir frjó-
kvistur, vegna þess að það er
grænleitt.
Nöfn úr goðafræði
Kvikasilfur er nefnt mercury og
er það dregið af nafni gríska goðs-
ins Mercur, sem var skjótur í ferð-
um, og bendir til þess hvað skjót-
ar eru hreyfingar kvikasilfurs.
Promethium — er dregið af
nafni guðsins Promeþeus, sem
skapaði manninn og gaf honum
eldinn.
Titanium — dregur nafn sitt af
jötnunum í grísku goðafræðinni,
en þeir voru kallaðir Titanar.
Vanadium — er aftur á móti
komið úr norrænni goðafræði og
kennt við Vanadís, eða Freyu.
I
Frumefni kennd við menn
Curium — það var skírt svo til
heiðurs við Curie-hjónin.
Einsteinium — skírt til heiðurs
við Albert Einstein.
Fermium — skírt til heiðurs við
eðlisfræðinginn Enrico Fermi.
Gadolinium — skírt til heiðurs
við eðlisfræðinginn John Gadolin.
Mendelevium — skírt til heið-
urs við Dmitri Mendelejeff.
Galliam — er dregið af latneska
nafninu gallus, sem þýðir hani,
en er á frönsku coq, og þannig
er frumefnið kennt við vísinda-
manninn Lecoq, sem fann það.
Staðanöfn
Nítján frumefni eru kennd við
sérstaka staði, þar af fjögur við
sama staðinn, Ytterby í Svíþjóð,
en þau eru Erbium, terbium, ytt-
rium og ytterbium.
Americium og europium eru
kennd við Ameríku og Evrópu.
Berkelium og californium eru