Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1958, Blaðsíða 14

470
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
því setn tímar liðu og urðu marg-
þættari. Þeir eru ekki lengur þátt-
ur í helgiathöfnum, heldur íþróttir
----o----
Knattleikur hefir sennilega ver
ið sú íþrótt, sem mest var iðkuð
hér á landi í fornöld. í sögunum er
mjög víða getið um knattleika, en
þó aðeins þegar eitthvað sögulegt
gerðist í sambandi við þá. En
dæmin eru nógu mörg til að sýna
að knattleikur hefir verið iðkaður
af kappi um allar sveitir.
Knattleikur þessi er nú gleymd-
ur og vita menn ekki glöggt
hvernig hann hefir verið. Hér hef-
ir þó verið um slagknött að ræða.
Hefir það sennilega verið tréknött-
ur og sleginn með knatt-tré, eins
og forðum í Egyptalandi. Skúli
Thorlacíus segir, að listin hafi ver-
ið að taka annaðhvort knöttinn.
sem manni var sendur (grípa), eða
slá hann til baka með knatt-trénu
Hinir leikmennirnir hafi átt að
varna því, að sá næði knettinum
sem átti að gera það, svo sem með
því að grípa hann sjálfir, eða slá
hann úr leið með knatt-trénu. Ef
sá, sem knettinum var stefnt til,
gat ekki náð honum eða slegið
hann til baka, þá átti hann að
sækja hann þangað sem hann datt
niður, en það var oft langt frá leik-
sviðinu, og færa leikmönnum
hann.
Þetta er að vísu ekki sú eina
íþrótt eða skemmtan fornmanna,
sem lagzt hefir niður og gleymzt,
og áttu biskupar og kennimenn
drjúgan þátt í því. Þeir voru ekki
jafn víðsýnir og heilagur Ágústus.
í tilskipun 1744 um helgidaga-
hald er þetta: „Allt tafl, leikar,
nlaup, spil, gárungahjai og skemmt
-an fyrirbjóðast alvarlega hér með
öllum, einum og sérhverjum, án
mismunar, að viðlögðu straffi sem
helgidagsbrot áskilur“ Og í hús-
vitjunartilskipun 1746 stendur m.
a.: „Presturinn-----skal tilhalda
fólkinu að þeir svo vel sjálfir sem
og líka þeirra undirhafandi, haldi
sig frá öllum skaðlegum spilum og
leikum, hvaða nafni sem heita
kunna, eftir því sem þar af fæðist
einasta þráttan, ósamlyndi, áflog
og annað vont“. í sömu tilskipan
var og sögulestur og rímnakveð-
skapur kallaður synd og löstur, og
lá sú refsing við að lenda í gapa-
stokki.
Margir rituðu á móti leikum og
skemmtunum, en enginn þó sem
séra Þorsteinn Pétursson á Staðar
bakka, því að hann samdi heila
bók um það (hún hefir aldrei ver-
ið prentuð, en er til í handriti í
Landsbókasafni). Ályktarorð hans
um leikana eru á þessa leið: „Er
því svoddan íþrótt öll á móti guðs
dýrkan, sjálfs sín viðurhaldi og
mannsins uppbygging, og þess
vegna óleyfileg, óguðleg, gagns-
laus, skaðleg og ámælisverð“.
Olavíus segir í ferðabók sinni
þar sem hann talar um að gamla’’
og göfugar íþróttir sé lagðar niður
fyrir löngu: „Klerkastéttin hefir
meira að segja ekki alls fyrir löngu
litið svo á, að það væri skylda sín
að afnema alla „gleði“ eða leika
í staðinn fyrir að taka í taumana,
ef þeir færi lengra en góðu hóf:
gegndi. Þó voru þeir í sjálfu sér
ekki annað en saklaus skemmtan.
Þeir voru meira að segja gagnleg-
ir. Að vísu voru þeir óbrotnir, en
þeir voru þó til hressingar fyrir
alþýðuna og hlaut hún að hafa
gott af því að lyfta sér upp nokkr-
um sinnum á ári, frá erfiði því og
arrnæðu, sem hún varð að búa við
dags daglega“.
Jón biskup Vídalín leit með
meiri raunsæi á leika og íþróttir,
en fyrirrennarar hans höfðu gert.
Hann gerir greinarmun á saknæm-
um og saklausum skemmtunum og
segir svo: „Vér skulum engan ann-
an ásetning hafa í skemmtan vorri
Á ferð um Borgarfjörb
Yfir vorblítt haf og: hauSur
himnadrottning rís,
Borgarfjarðar yndisauður
er mín paradís.
Hér á andinn óðalstryggðir
upp við fjöllin blá,
opna faðminn breiðar byggðir
benda minni þrá.
Rísa fagrir rausnargarðar,
ræktar nýa jörð
bóndinn sæll til fjalls og fjarðar
frjáls með sinni hjörð.
Þar sem niætist saga og samtíð
sér í helga glóð,
hér á æskan fagra framtíð
fyrir land og þjóð.
Tindastólar, söngvasalir,
silfurstrauma föll
yndi sólar sæludælir,
sveit við draumafjöll.
Yljar mínum æskurósum
ástkær móðurjörð.
Blessuð sólin sínum ljósum
signi Borgarfjörð.
KJARTAN ÓLAFSSON
en þann, sem réttvís er, sem er
mátuleg hressing“.
Knattleikurinn gamli lagðist nið-
ur og ýmsar fleiri íþróttir, og við
lá að íslenzka glíman færi sömu
leið. En hvað mundu heittrúar-
menn, eins og Þorsteinn prófastur
á Staðarbakka segja, ef hann
mætti nú líta upp úr gröf sinni?
Það eru nú rétt 200 ár síðan hann
skrifaði bók sína, og þóttist sanna
að allskonar leikar og glímur væri
skaðlegt bæði fyrir sál og líkama.
Til slíks taldi hann og einnig bóka-
og blaðalestur, rímur og kvæði
„sem ei er til neinnar uppbygging-
ar, heldur alleina til forvitni og
fánýtrar skemmtunar, hvað allt er
syndugt og á móti tilganginum
með sköpuninni“. Mundi honum
ekki þykja heldur óvænlega horfa
á þessum tímum?