Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1958, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
461
Uppdráttur Lievogs af viðbótum við kaupstaðarlóðina, en það er allt Arnar-
hólstún fyrir norðan og austan traðirnar (einkennt með skástrykum).
gefa Reykjavík, en það er m. a.
allt Arnarhólstúnið fyrir norðan
traðirnar (því að tukthúsið mátti
ekki missa þá lóð, sem það stóð á).
og Örfirisey öll. Þessi hluti Arnar-
hólstúns mældist 12.000 ferfaðmar.
Segir í útmælingargerðinni að
þetta land sé Reykjavík mjög hag-
kvæmt, einkum vegna þess að þá
fái hún meira athafnasvæði við
höfnina, góðar lendingar, nóg rúm
fyrir sjóbúðir og fiskreita. Síðar
segir: „Þar sem allt þetta áður-
nefnda land, sem bætast á við kaup
staðarlóð Reykjavíkur, er eign
hans hátignar konungsins og hann
hefir allra mildilegast gefið Reykja
-vík það, án þess að nokkuð komi
í staðinn, þá verður hér ekki held-
ur um neina greiðslu til annara að
ræða...."
Þessi útmæling var send Rentu-
kammeri þá um veturinn, ásamt
uppdrætti eftir R. Lievog stjörnu-
meistara, er hann hafði gert af
kaupstaðnum og hinni fyrirhuguðu
viðbót kaupstaðarlóðarinnar. Jafn-
framt var því skotið til stjórnar-
innar hvort ekki væri rétt að allir
úthagar væri lagðir undir bæinn,
svo að íbúarnir bætti nota þá eftir
þörfum. Stjórnin gaf þann úrskurð
árið eftir, að úthagar skyldu fylgja
bænum til sameiginlegra afnota.
Þetta hefir líklega þótt rasgjöf,
því að stjórnin tekur Örfirisey af
bænum aftur 1791. En þar er ekk-
ert minnzt á Arnarhól og hann var
aldrei tekinn aftur. Árið 1792 var
svo kaupstaðarlóðin stækkuð
þannig, að við hana var bætt Skál-
holtskoti og Stöðlakoti. Er þá tekið
fram í útmælingu, að þetta sé við-
bót við kaupstaðarlóðina, eins og
hún var ákveðin 1787. Þar má sjá,
að Reykjavík hafði eignazt Arnar-
hólstúnið.
En Reykjavík fekk það aldrei.
Fyrst mun hafa verið þumbast við
að afhenda það, vegna þess að
tugthúsið hafði nytjar þess. En eft-
ir að tukthúsið var lagt niður, og
stiftamtmenn sölsuðu undir sig
túnið, mun það ekki hafa legið
lausara fyrir. Um þetta segir Jón
biskup Helgason (1916): „Afleið-
ingin hefir því orðið sú, að kaup-
staðul- vor hefir nú í senn 130 ár
verið látinn kaupa háu verði af
landstjórninni hverja feralin í
þessu túni, sem sannanlega var
honum í upphafi gefið af konungi,
og því kaupstaðarins ótvíræð eign“.
Mannvirki á Arnarhóli
Einn kaflinn í sögu Arnarhóls er
um Batteríið. Honum hefi eg áður
gert skil í greininni „Víggirðingar
Reykjavíkur“ (í bókinni Fortíð
Reykjavíkur). En oft hefir verið
talað um að byggja stórhýsi á
Arnarhóli. Þegar latínuskólinn
skyldi flytjast frá Bessastöðum til
Reykjavíkur, vildu margir að hús
yrði reist handa honum þar. Ýmsir
smámunir réðu, að ekki varð úr
því Þegar reisa skyldi alþingis-
húsið, var talsverður áhugi fyrir
því, að það skyldi standa á Arnar-
hóli, og var fyrst ákveðið að setja
það þar, en hætt við „eftir allskon-
ar þref, deilur og undirróður“,
segir Klemens Jónsson. Var svo
byrjað á byggingu þess rétt fyrir
ofan Stjórnarráðið, en þegar Bald
yfirsmiður kom, harðneitaði hann
að reisa það í halla. Varð það því
úr, að því var „holað niður í kál-
garð“ niðri í miðbænum. Og þegar
rætt var um byggingu landspítala,
vildu sumir að hann stæði á Arnar-
hóli, en ekkert varð úr því.
Það mun hafa verið í janúar
1863, að Jón Árnason þjóðsagnarit-
ari hreyfði því fyrstur manna, að
íslendingar ætti að reisa Ingólfi
Arnarsyni minnismerki, og skyldi
það standa á Arnarhóli, þar sem
öndvegissúlur hans komu á land.
Þetta líkneski kom 1931 og stendur
nú þar sem gamli bærinn var.
Traðirnar og túngarðurinn
Arnarhólstraðir og garðurinn
mikli umhverfis túnið, eru sam-
stæður, og verður ekki um annað
skrifað án þess minnzt sé á hitt.
í Grágás er svo fyrirmælt, að
hver maður skuli gera löggarð um
töðuvöll sinn. Og í Jónsbók segir:
„En það er löggarður, er 5 feta
þykkur er við jörð niðri, en þriggja
ofan; hann skal taka í öxl þeim
manni af þrepi, er hann er hálfrar
4. alnar hár“. Björn M. Ólsen færði