Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1958, Blaðsíða 4

460
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Valdason drukknaði í mannskaða-
veðrinu mikla 6. apríl 1830. Vegna
þess manntjóns, sem þá varð, var
efnt til samskota. En samskotafénu
var ekki öllu úthlutað, heldur
sumt af því sett á vöxtu, og síðan
myndaður af því Fiskimannasjóð-
ur Kjalnesinga.
Árið 1828 var bserinn á Arnar-
hóli orðinn svo hrörlegur, að hann
gat naumast talizt mannabústaður.
Þá lét Hoppe stiftamtmaður rífa
hann og slétta yfir rústirnar. Sá,
sem seinastur átti heima í þessu
greni, hét Sveinn Ólafsson. En þótt
vistarverurnar væri lélegar, ólst
þarna upp sú stúlka, er talin var
fegurst allra kvenna í bænum á
sinni tíð. Hún hét Málfríður og var
dóttir Sveins. Hún var fram-
reiðslustúlka á klúbbnum þegar
Gaimards-leiðangurinn var hér, og
virðist svo sem þeim Frökkunum
hafi litizt mætavel á hana, því að
málarinn Auguste Mayer gerði af
henni mynd í viðhafnarbúningi, en
Xavier Marmier, sem þá var að-
eins 26 ára, eignaðist barn með
henni. Var það drengur og hét
Sveinn Xavier. — Þegar Sveinn
Óiafsson varð að fara frá Arnar-
hóli, reisti hann sér bæ, er hann
kallaði Þingvöll, þar sem nú er
Skólastræti.
Á Arnarhóli var hjáleiga 1703 og
nefndist Litli-Arnarhóll, stundum
nefnd Arnarhólskot. Það fór í eyði
um 1800. En þá var komið annað
tómthúsbýli í túninu og hét Sölva-
hóll. Það reisti Einar Eiríksson,
sem áður var í Þingholti. Sölva-
hól endurreisti Jón hrepp-
stjóri Snorrason 1834, og var það
talið snotrasta tómthúsmannsbýli í
bænum um þær mundir. Seinna
reyndu stiftamtmenn að koma
Sölvahól burt, en þar var ekki
hægt um vik, því að Hoppe hafði
gefið lífstíðar ábúð. Seinna reisti
Benedikt sótari bæ í Amarhóls-
túru (1886) og kallaði Höfn. Stóð
Málíríður Sveinsdóttir
í„Fríða Sveins". Myndin tekin úr
ferðabók Gaimards).
hann þar sem nú er hús Fiskifé-
lags íslands.
Tukthúsið verður að kóngsgarði
Um sögu tukthússins er óþarft
að skrifa, því að það hefir verið
gert áður. Þess má aðeins geta, að
árið 1813 rak Castenskjöld stift-
amtmaður fangana burt og heim á
sínar sveitir, en 1816 var tukthúsið
lagt niður. Árið 1819 kom Moltke
stiftamtmaður hingað og settist að
í tukthúsinu; var því þá breytt svo
sem hæfði bústað svo virðulegs
embættismanns. Og þá skipti það
auðvitað um nafn. Áður hafði það
í daglegu tali verið nefnt „Múr-
inn“, en nú var farið að kalla það
Kóngsgarð. Þarna var svo bústað-
ur stiftamtmanna hvers fram af
öðrum fram til 1873 og síðan bú-
staður landshöfðingja fram til árs-
ins 1904, er innlend stjórn tók við.
Þá var húsið gert að skrifstofu
stjórnarinnar og hefir síðan verið
kallað Stjórnarráð.
Þess má ef til vill geta, að í tukt-
húsinu fæddist einn af nafnkennd-
ustu mönnum þjóðarinnar. Þá var
þar ráðsmaður Guðmundur Þórð-
arson frá Sámsstöðum, alltaf nefnd
-ur „Thordersen í Múrnum“ á þeirr
-ar tíðar reykvísku. Árið 1794
fæddist honum sonur, og var það
Helgi Thordersen dómkirkjuprest-
ur og síðar biskup.
Eftir að tukthúsið lagðist niður
höfðu stiftamtmenn og síðar lands-
höfðingjar Arnarhólstún til eigin
nota endurgjaldslaust. Þóttu það
mikil hlunnindi. Var þeim sárt um
túnið og vildu ekki missa neitt af
því undir byggingar. Aftur á móti
leyfðu þeir tómthúsmönnum að
reisa býli ofan garðs, og munu
elztu býlin þar hafa verið Traðar-
kot og Skuggi. En við hið síðar-
nefnda býli var svo hverfið þarna
kennt og kallað Skuggahverfi.
Sjálfsagt má þakka það fast-
heldni stiftamtmanna í Arnarhóls-
tún, að Arnarhóll er enn óbyggð-
ur. En á hinn bóginn varð þessi
fastheldni Reykjavíkurbæ til mik-
ils tjóns, eins og nú skal sagt.
Arnarhólstún lagt til
Reykjavíkur
Fyrir 170 árum var ákveðið að
stækka kaupstaðarlóðina og gæíi
konungur land til þess. Hinn 12.
febrúar 1789 framkvæmdi svo Vig-
fús Thorarensen sýslumaður út-
mælingu á þessum viðauka við
kaupstaðarlóðina, ásamt Jóni Guð-
mundssyni hreppstjóra og Pétri
Bárðarsyni vefara og í viðurvist
Lewetzows stiftamtmanns. Sést á
útmælingunni hvaða land það er
sem konungur hefir ákveðið að