Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1956, Blaðsíða 15

131
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Upphaf þess er það, er Konstan-
tin keisari tiutti hoiuðborg Róma-
veidis irá Rom tii Mikiagarðs á
f jórðu öid. Siðar, er rómverska rík-
inu var skipt árið 395, varð Arcad-
ius drottnari í eystra ríkinu, en
Honorius í því vestra. Svo komu
„barbararnir“ og sigruðu vestræna
ríkið 410 undir stjórn Alariks og
hertóku Rómaborg. Þá var það að
páfinn tók upp titil inna heiðnu
keisara, „póntifex tnaximus“, og
tókst að ná yfirráðum í vestra
hluta ríkisins, og Varð þannig
stjórnandi hálfs heimsins með fullu
löggjafarvaldi.
Á hinn bóginn var svo patríark-
inn í Miklagarði. Hann gat ekki
gleymt því, að einu sinni hafði öllu
Rómaríki verið stjórnað frá Mikla-
garði. En nú var ríkið klofið og
patríarkinn gat ekki náð neinum
völdum f vestra ríkinu, fremur en
páfinn í Róm gat náð völdum f
eystra hlutanum. Hvað var þá því
til fyrirstöðu, að patríarkinn væri
jafningi páfans í Róm og hefði jafn-
mikil völd og hann?
Eftir því sem ásælni páfans fór
vaxandi, eftir því varð patríark-
inn harðari í hom að taka. Ósam-
lyndið innan kirkjunnar magnaðist
smám saman og kirkjusiðirnir urðu
aðrir í eystra hlutanum, en þeim
vestra. Harðvítugar deilur risu út
af páskahaldinu, eðli Krists, til-
beiðslu líkneskja og hvort heilagur
andi væri bæði frá Kristi og guði.
En svo virtist þetta bræðast saman
á kirkjuþinginu f Nicaea árið 787.
Þar náðist samkomulag um grund*
völl innar einu sönnu kirkju.
Svo liðu rúmlega tvær aldir, en
alltaf voru væringar milli austurs
og vesturs og stöfuðu einkum af
fíkni í veraldleg yfirráð. Og svo
kom klofningurinn út af deilu um
altarissakraméntið. Ráfinh hafði
6ent nefnd manna austur í Mikia-
garð til þess áð reyna að jafna
deiluna, en patríarkinn neitaði að
veita nefndinni áheyrn. Þá svöruðu
neíndarmenn með því að bann-
iæra patriarkann. Þetta skeði í
júni luö4, og siðan heiur austrið
og vestrið verið aðskihð íram á
þennan dag.
KIRKJUVALDIÐ MAGNAST
Eftir 1054 jukust mjög völd róm-
versku kirkjunnar og hún varð al-
gjörlega óháð ríkisvaldinu. Hún
tók að sér að stjórna. Hún krýndi
konunga og keisara. Páfinn leitað-
ist við að ná heimsyfirráðum. en
rak sig jafnan á ið órjúfanlega
járntjald.
Á sama tíma færði austræna
kirkjan út kvíaarnar yfir ið víð-
lenda Rússland, og rússneska kirkj-
an varð brátt arftaki innar aust-
rænu kirkjudeildar. Á öndverðri 13.
öld var farin herferð til Eystrasalts-
landanna undir merkjum rómversk
-kaþólsku kirkjunnar í því skyni að
færa út veldi páfans. Én herhlaup
það gat ekki rofið járntjaldið. Árið
1237 réðust Tartarar inn í Rúss-
land. Innocentius páfi IV. bauðst til
að skerast í leikinn og fá þjóðhöfð-
i'ngjá í Evrópu tíl þess að hefja
krossferð og bjarga Rússlandi und-
an mongólsku hættunni, gegn því
að rússneska kirkjan sameinaðist
rómversku kirkjunni og viður-
kenndi páfann sem yfirmann sinn.
En svar Rússa og rússnesku kirkj-
uhnar var á þá Ieið, að þeir kysi
heldur yfirráð Mongóla en yfirráð
páfans!
Seinná reýndu páfarnir hvað eft-
ir annað að ná tökum á rússnesku
kirkjunni, einkum 1517, 1581 og
1717. En svo kom Pétur mikli og
ákvað að kirkjan í Rússlandi skyldi
lúta yfirstjórn ríkisins Þar með
var yfirstjórn kirkjunnar gerð að
sérstakri stjórnardeild. Eftir það
var vonlaust fyrir páfann að ná
tökum á rússnesku kirkjunni, nema
því aðeins að hann hefði fyrst unn-
ið sigur á rússneska keisaranum.
Árið 1917 var Rússakeisara velt
og russneska kirkjan ainumin, en
i pess staó Kom veidi Kommunxsm-
ans. Ug enn heizt jarntjaldið við.
f
---
TÝNT TUNGL FUNDIÐ
Eins og kunnugt er hefir Júpíter
12 fylgihnetti eða tungl. Tunglið,
sem talið er ið 8. í röðinni, kom
fyrst fram á ljósmynd, sem tekin
var í stjörnuathuganastöðinni
Greenwich í Englandi 1908. Var
álitið að tungl þetta mundi ekki
vera stærra en svo sem 50 km. í
þvermál. Það er svo fjarri Júpiter,
að aðdráttarafl sólar hefir mikil
áhrif á það, og stundum fjarlægist
það Júpíter svo mikið — allt að 32
milljón mílur — að það er rétt svo
að aðdráttarafl hans geti togað það
til sín aftur. Er gamgur þessa tungls
því mjög breytilegur, og árið 1942
misstu menn algerlega sjónar á því.
En nú hefir það fundizt aftur. Með
einni af inum sjálfvirku reiknivél-
um, UNIVAC, tókst að reikna út
hvar það mundi niður komið. Var
svo 100 þumiunga stjörnusjánni á
Mount Wilson í Kaliforníu, beint á
þann stað, og þar var tunglið. —
Nú hefir reiknivélin verið látin
reikna út gang þess um næstu 25
ár, og ætti þá ekki að vera hætta
á að það týnist aftur.
Fílabein
Fílabein er enn eftirsótt vara, og enn
kemur mikið af því á markað á hverju
ári, aðallega frá Kongó, Kenya, Tang-
anyika og Uganda í' Afríku. Éin tönn
getur verið um 50 kg. að þyngd, en
ekki eru þær fluttar út x Keilu lagi,
heldur brytjaðar niður eftir vissum
reglum og síðan hreinsaðar og fágað-
ar. Fyrstu 10 mánuði ársins 1954 nam
útfluíningur á fílabeini frá Zanzibar og
Mombasa: Til Bombay 91 smál., til
Hong Kong 38 smál., til Hollands 8
smál., til Japan 24 smál., til Banda-
ríkjanna 5% smál., og til Englands 16
smál.. Á þessu má sjá, að þrátt fyrír
það þótt fílar sé nú víða friðaðir, þá
eru margir lagðir að vellx á ári hverju.