Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1956, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
121
c*
FYRSTA SIGURVERKIB
•Vjjl.
ijfíl i
u;>i nul
200 ár sfðan John Harrison
Á ONDVERÐU arínu 1493 var
Kolumbus á heimleið úr rann-
sóknaför sinni. Hann var á litlu
skipi, sem hét „Nina“. Þeir voru
enn útj í reginhafi og sá hvergi til
landa. Að kvöldi ins 11. febrúar
var bjart og gott veður. Þá „tók
hann hæð“ pólstjörnunnar og gat
reiknað út á hvaða breiddargráðu
hann var staddur. En hver var
lengdargráðan? Það gat hvorki
hann né neinn annar vitað, því að
þá voru ekki kunnar neinar að-
ferðir til þess að reikna það. Hann
vissi þó hvaða stefnu hann hafði
og ' gat nokkurn veginn gizkað á
hraða skipsins. En útreikningar
eftir því hlutu að verða af handa-
hófi. Hann gerði þó ráð fyrir því,
að ekki mundi iangt til Azor-eya.
Fvrsta land, sem þeir sáu, var og
Azor-eyar, en það var hreinasta
slembiiukka að þeir skyldi hitta á
þær.
Rúmum 200 árum seinna, það
var 1707, var brezki flotaforinginn
Sir Claudesley Shovel á heimJeið
frá GibraJtar með fJotadeiJd sína,
rr hafði gert, árás á Toulon. Hann
hreppti stöðuga þoku og á tólfta
degi helt hann ráðstefnu með for-
ekki meira, nálin tifar ekki framar,
þráðurinn er slitinn, en á saumavél
arborðinu Jiggur siðasti vitnisburð-
ur þess, að hjá IVfálmfríði Valentín-
usdóttur sveik saumstungan ekld
heldur.
Hafnarfirði, 13. febrúar 1956.
L. K.
ingjum sinum til þess að reyna að
komast að því hvar þeir væri
staddir. AJlir nema einn heldu því
fram að flotinn væri úti í rúmsjó
nokkuð vestur af Ushant. Sá, sem
var á öðru máli, reyndist aftur á
móti sannspár. Þá um kvöldið
strandaði flotinn í svartaþoku á
Scilly-eyum. Fjögur skip fórust og
2000 menn drukknuðu, þar á meðal
flotaforinginn sjálfur.
★
ÞEGAR siglt er í hánorður eða há-
suður, breytist afstaða stjarnanna
á himinhvolfinu eftir því sem
áfram miðar. Þegar stjörnubjart er
má nákvæmlega fylgjast með þess-
um breytingum og eftir töflum í
almanaki er svo hægt að reikna út
hve sunnarJega eða norðarlega á
hnettinum skipið er statt. Þannig
finna menn breiddargráðu.
En þegar siglt er í austur eða
vestur, verður engin breyting á af-
stöðu stjarnanna vegna þess að
skipinu miði áfram. Vegna snún-
ings jarðar ganga stjörnurnar
þ\rert yfir braut skipsins og á því
verður ekki önnur breyting en su,
að þær koma misjafnlega snemma
upp dag fra degi. Til þess að geta
reiknað út 'lengdargráðu þurfa
menn að vita nákvæmlega hvað
tímanum líður.
Því var það þegar 1530 að liol-
lenzkur stærðfræðingur, Gemma
Frisius, hafði stungið upp á því að
öll skip hefði tímamæli um borð.
Og með því að setja liann eins og
kiukkuna i þeirri höfn, er þeir létu
a ti tíj .myiTi'
ð-jgiöta aaivío
fann það upp
íi -ie nfög'íuli
-IT miilTOíi li'
seinast úr, gætu þeir-með stjörnu-
athugunum komizt að því hvað
klukkan ætti að vera á hverjum
stað, er þeir þá voru á, og þannig
reiknað út lengdargráðuna, því að
hver mínúta, sem munaði á klukk-
unni, samsvaraði 15 mínútum
Jcngdar. iíur jÍJJ
En nú verður þess að gæta, að
fvrit 1700 \oru timamælar skip-
anna harla ófullkomnir. Það voru
klukkur likastar hnetti l Jaginú og
oft í dýrum kössum, önoekki- var
nema einn vísirinn a þeim, 'Þær
liöfðu engan mínútuvisi né-sek-
únduvísi, aðeins klukkuSt-UHdá vísi,
og þær gengu ekki hákVæniár en
svo, að skakkað gat. IS-^tFíinúíút-
um á hverjum degi. b
bjí luðhtmíá;
* =>;: fit T£gs>c
VEGNA slyssins míkla á Scilly-
TudBiæjfa iibt: