Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1950, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS -f.yF l* '
179
fingrarímskenningar höfðu áður
kennt, eftir því sem jeg best veit.
Þeir sem hafa skrifað um fingra-
rím, t. d. Jón biskup Árnason, hafa
ekki getið um, svo að jeg viti, að
neinn vafi væri á því að hægt væri
að reikna páskakomu nák\ræmlega
með því.
Nú hefir komið í ljós eins og jeg
hefi bent á að þetta hefir fimm
sinnum brugðist á yfirstandandi
öld, ef fylgt er þeim gömlu regl-
um fingrarímsins, sem munu hafa
gilt til síðustu aldamóta.
Jeg skal taka það fram strax
að með því að fylgja þeirri nýju
reglu sem höfð hefir verið 1930
og 1950 við ákvörðun páskanna, þá
verður síður hætt við að á milli
beri um reikning páskakomu á
milli almanaka og þeirra sem
reikna eftir fingrarími.
Má því máske líta á þessa ný-
breytni sem leiðrjettingu á fingra-
ríminu.
Þó gæti að líkum borið þar á
milli ef tunglfylhng yrði á laugar-
degi, þegar fingrarímið gerir ráð
fyrir henni á sunnudegi eins og
kom fyrir stundum á síðastliðinni
öld, t. d. 1822, 1842, 1893 og 1897.
Býst jeg þá frekar við að það
geri rugl í rímið hjá þeim sem
reikna eftir fingrarími svo að
páskar verði hafðir viku fyr en
þeir reikna með.
Jeg tek sem dæmi að hefði ver-
ið tunglfylling að kvöldi hins 12.
apríl 1930 í staðinn fyrir að hún
var ekki fyr en á mánud. 14, þá
hefði að líkum ekki verið komist
hjá því að hafa páskadag 13. apríl.
En það eru minni líkur til þess
að svo verði heldur en að tungl-
fyllingunni seinki um dag, sam-
anb. 1902, 1906 og 1926.
Þau ár sem fingrarímið hefir
gert ráð fyrir að tunglfyllingin
verði á sunnudegi verða hjer eft-
ir, á þessi öld:
1954 — páskadagur 18. eða 25. apr.
1957 —
1970 —
1974 —
1977 —
1981 —
1994 —
1997 —
_ 3. — 10. —
— 22. — 29. —
— 7. — 14. —
_ 3. — 10. —
— 19. — 26. —
— 27. mars eða 3. apr.
— 23. eða 30. mars.
Fyrri dagsetning páskadagsíns
þarna hvert ár, sýnir hann eins og
hann hefði orðið samkvæmt fingra-
rími Jóns biskups Árnasonar frá
1739, sem er mjer kunnugast, að
undanteknum „leiðarvísi um
fingrarím eftir Sigurþór Runólfs-
son“, en seinni dagsetning er sam-
kvæmt dagsetningu almanakanna
á páskunum 1930 og 1950.
Þó býst jeg við, eins og jeg tók
fram áður að fyrri dagsetningin
gilti hjer eftir sem hingað til ef
tunglfylling páskatungls einhverra
þessara ára yrði á laugardegi.
Þess skal getið að í „leiðarvísi
um fingrarím“ útg. 1939, eftir Sig-
urþór Runólfsson segir, að á þess-
um vafaárum sem jeg kalla svo,
skuli ákveða seinni dagsetninguna
sem páskadag.
Tekur hann sem dæmi um það
á bls. 8 hvernig skuli reikna páska-
komu 1950, og svarið verður 9.
apr. En á bls. 16 setur hann töflu,
sem sýnir páskadag, hvítasunnu o.
s. frv. eftir gyllinitali og sunnu-
dagsbókstaf. Samkvæmt henni
ætti páskadagur 1950 að vera 2.
apríl.
Á bls. 6—8 segir hann líka*
„Þegar leitað er að hátíðum, skal
byrjað á vissum mánaðardegi, eft-
ir því hvaða hátíð á að finna. Ef
það er níuviknafasta, þá 18. jan.,
sje það sjöviknafasta, þá 1. febr.,
eigi að finna páska er byrjað 22.
marz“.
Þetta er sú aðferð sem lengi hef-
ir í gildi verið. Þetta þýðir það,
að það hefir verið talið að páskar
byrjuðu í fyrsta lagi 22. mars,
hvítasunna 10. maí, níuviknafasta
18. jan. o. s. frv.
Þetta samrýmist því að páska-
dagur verði 2. apríl 1950. Þessu
samkvæmt er líka að telja, eins
og gert hefir verið, að páskar verði
í síðasta lagi 25. apríl, eins og var
árið 1943.
GylKnital og sunnudags-
bókstafur.
En sje fylgt hinni reikningsað-
ferðinni, sem jeg gat um að Sig-
urþór kenndi á bls. 8, þá yrði
páskar fyrst 23. mars t. d. ár 2008,
að þessu tímatali og fingrarími
óbreyttu, þá verður seinni sunnu-
dagsbókstafurinn E og gyllinital
14, og þar næst á undan árið 1913
var það svo. Og í síðasta lagi verða
þá páskar 26. apríl þegar gyllini-
tal verður 6 og sunnudagsbókstaf-
ur Ð. Það verður næst 1981, og
var t. d. 1829. Þá var páskadagur
19. apr.
Áður hefir verið tahð, að páska-
dagur yrði í fyrsta lagi þegar
gyllinital væri 14. og sunnudags-
bókstafur D. Það var t. d. 1918 og
þá var páskadagur 22. mars. Næst
verður það 1970* en þá má búast
við að páskadagur verði 29. mars,
samkvæmt því sem um hefir ver-
ið talað.
Sú reikningsaðferð sem Sigurþór
Runólfsson kennir í leiðarvísi sín-
um, til að finna gyllinital, hefir
ekki gildi nema til ársins 2000.
Árið 1999 verður gyllinital 5 og á
því að vera 6 árið 2000 en verð-
ur 5 ef reiknað er með þeirri að-
ferð, sem þar er kennd, og yrði
svo áframhaldandi rangt.
Jón Árnason biskup hefir aðra að-
ferð, auðvelda og fljótlega, þar sem
hann kennir að telja á fingrum
sjer.
Sigurþór Runólfsson telur að á
hlaupárum gildi fyrri sunnudags-
bókstafurinn fyrir tvo fyrstu mán-
Frh. á bls. 183.