Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1948, Blaðsíða 2

það er hvernig Hliðarhús með Ána-
naustum komst undir Helgafells
kirkju.
Einkennilegt er það líka, ef þjóð-
saga þessi hefur myndast i Reykjavík,
því að þar átti ölivim að vera kunnugt
u'm það, að bæði Skálholtskot og Hlíð-
arhús voru upphaflega hjáleigur, og
cf nokkur veiði heföi verið i tjörn-
inni, þá var liún eign Reykjavikur.
Að vísu var Hlíðarhús orðin sjalistæð
jörö nokkru áður en hún komst undir
Helgafell.
ÞEGAR Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns var samin 1703, segir
að Hliðarhús sje sjerstök jörð og í
eigu Elínar Hákonardóttur, sem þá
átti heima á Látrum við Ingólfsfjörð.
Hlíðarhús er talin sjöttungur úr
Reykjavíkurlandi, eða 10 hndr. „óskift
úr heimalandi jarðarinnar að öllu
nema því að töðuvallamerki eru af-
deild og eigna sjer Hlíðarhúsa ábú-
endur og eigendur alla tiltölu til sjött-
ungs úr Reykjavíkur heimalands kost-
um og ókostum til lands og sjávar“.
Tvíbýli var þá á jörðinni og tvó kú-
giJdi sitt hjá hvorum ábúanda. „Leig-
ur betalast í peningum upp á fiskatal,
eður fiski til eigandans meðtökumanns
lveima -----Heimræði og skipsupp-
sátur brúliar jörðin undir töðuvelli
sínum.“ Á þessu seinasta sjest, að
Hlíðarhúsatún mun þá hafa náð nið-
ur að Grófinni, því að kunnugt er að
þar höfðu Hlíðarhúsamenn haft upp-
sátur frá ómunatið.
Um Ánanaust, „hjáleigu frá IJlíðar-
húsum" segir: Landskuld XLVIII
alin. Betalast með 2 vættum og 3
íjórðungum fiska, eða peningum upp
á fiskatal til landsdrottins Elínar Há-
konardóttur, og meðtaka hennar um-
boðsmenn lieima á hjáleigunni." Eitt
leigukúgildi var þar.
SainkVæmt Jarðabókinni átti Ehn
Hákonardóttir þá einnig Engey og
Laugarnes, og mun hafa erft þær jarð
ir eftir föður sinn. En ekki er kunnugt
með hverjum liætti hún hefur eignast
Hlíöarhús. Lr ekki óhugsandi að Gísli
lögmaður Hákonarson afi hennar hafi
átt jörðina. Þá giska og sumir á að
jörðin hafi verið komin í hennar eign
sem arfur frá hinum afanum, Magn-
úsi lögmanni Björnssyni á Munka-
þverá, sem var auðmaður mikill og
átti fjölda jarða. Þá er og ekki loku
fyrir það skotið að hún hafi sjálf
keypt jörðina, eða fengið hana í maka
skiftum.
En 25. júní 1708 selur hún Hlíðar-
hús með Ánanaustum Ólaíi nokkrum
Ólafssyni, fyrir 100 rdl. í lausafje.
Þessi Ólafur gaf svo Helgafellskirkju
jarðirnar 1723. Sjest það á vísitazíu
Jóns biskups Árnasonar 1724, því að
þar stendur svo: „Hjer að auki hefur
sá dánumaður, Ólafur Ólafsson, gef-
ið kirkjunni að Helgafelli á næst liðnu
ári jörðina Hlíðarhús á Seltjarnar-
nesi, 10 lindr. að dýrleika með hjá-
leigunni Ánanaustum."
Ekki er nú vitað hver þessi Ólafur
Jiefur verið, nje af hvaða ástæðum
hann gefur kirkjunni jörðina. Liklega
heíur hann átt lieima fyrir vestan og
hefur máske kynst Elínu meðan hún
var prófastsfrú í Vatnsfirði. Vigfús
sonur Elínar var prestui- að Iielgafelli
og dó þar úr stórubólu árið 1707, eða
árinu áður en Ólafur kaupir Hlíðar-
hús. Eftir Vigl'ús varð prestur á Helga
felli síra Guðinundur Jónsson, bróðir
Valgerðar konu Steins biskups. Hann
druknaði í ósi nolikrum, er liann var
á heimleið frá Bjarnarhaíuar kirkju
2. sunnudag í íöstu 1716. .Þá koru að
Helgafelli sjera Þórður ÞórÖarson
annálaritari og var þar prestur 2 ár.
Þá íekk Snorri Jónsson (launsonur
Jóns Magnússonar bróður Árna) stað-
inn og fluttist þangað 1720 norðan
frá Hólum, þar sem hann hafði verið
kennari. Er óvíst hvort nokkuð er á
því að græða um tilgang gjafarinnar,
hverjir voru Helgafells-prestar um
það leyti.
UM upphaf Hliðai-liúsa og nafn hefur
Ólafur prófessor Lárusson ritað, og
kemst hann að þeirri niðurstöðu, að
þar hafi upphaflega verið fjárltús frá
Reykjavík. Hallinn norður af Landa-
kotshæðinni hafi þá verið kallaður
hlíð, og f járhúsin kölluð húsin x hlíð-
inni, Hlíðarhúsin. Síðan hafi þar verið
bygð hjáleiga með því nafni. Það sje
að minsta kosti enginn vafi á þvi, að
Hlíðarhús sje bygð í Reykjavíkur-
landi.
Hliðarliús munu hafa orðið sjálf-
stæö jörð um það bil er konungur eign
aðist Reykjavík, annað hvort í Iok 16.
aldar eða í upphaíi 17. aldar. Þau áttu
beitarhús í Sels-landi, þar sem kaliað
var Sauðagerði, og liefur það mafn
haldist fram á þenrian dag. Selstöðu
áttu þau og suðvestan undir Óskju-
liliðinni og heitir þar síðan Seljamýri
(norður af Nautliól). Árið 1828 gaf
Elín* Þórðardóttir Sighvatssonar i
* Hún var tnóðir Soffúgmóður Berg-
Ijotar fyrri konu Haralds.próf.:Níels-
sonar.