Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.1947, Blaðsíða 2

366 T'»7 LESBÓK MORGUNBLAÐSENS
þau átt að fimmfaldast á 7 árum, og
með sömu viðkomu hefði þá hin 23
hreindýr, sem slept var í Hafnarfirði,
átt að vera 115 að tölu eftir 7 ár. En
sje tekið tillit til þess, að kýrnar, sem
slept var í Hafnarfirði, voru upphaf-
lega fleiri að tiltölu, þá reiknast mjer
að sá stofn, hefði getað náð því að
vera 150 eftir 7 ár.
Ekki er nú vitað hvenær menn íóru
að veiða hreindýrin á Reykjanesskaga
en varla hafa þau fengið að vera í
friði í mörg ár. Árið 1794 var gefið
út konungsbrjef um hreindýraveiði,
og fáum árum seinna annað brjef um
takmarkaða veiði „Þóttu þau (hrein-
dýrin) þó flestum orðin helst til mörg
og gjöra mein með því að uppræta
f jallagrös", segir Espholin. Veiðarnar
hafa áreiðanlega skert stofninn, og þó
helst það hvernig menn drápu dýrin
dauðvona úr hungri á vorin. Þannig
voru drepin 13 dýr, sem stóðu við
hjallana í Skjaldakoti á Vatnsleysu-
strönd vorið 1859, öll að dauða komin
úr hor.
Frásögn lireindýraskyttu
Ekki munu nú margir á lífi af þeim
mönnum, sem stunduðu hreindýraveið
ar á Reykjanesskaga, en þó átti jeg
um daginn tal við einn af þeim, Magn-
ús Ölafsson á Eyjum í Kjós. Hanh er
nú rúmlega níræður að aldri, en þeg-
ar hann var upp á sitt besta lagði
hann nokkur hreindýr að velli. En
síðan eru nú liðin um 60 ár.
Enginn efi er á því, að þeim, sem
íóru í f jallgöngur og stunduðu hrein-
dýraveiðar hefir verið manna best
kunnugt um hreindýrastofninn og
vildi jeg því fræðast af honum um
þetta.
Hann sagði, að hreindýrin hefði ver
ið farin að ganga til þurðar, þegar
hann man fyrst eftir sjer. Ifafði hann
það eftir sögn eldri manna. Og ástæð-
urnar til fækkunarinnar taldi hann
þær helstar, að dýrin hefði verið veidd
og þau hefði fallið í hörðum vetrum.
— Á sumrin gengu hreindýrin í
Bláfjöllum. Lönguhlíðarfjöllum og á
Heiðinni há, sagði hann. En það þurfti
ekki að vera vondur v?tur til þess að
þar yrði algjörlega haglaust. Þótt
snjólaust sje í bygð kemúr oft mikill
snjór á fjöllin og gerir þar svo mikla
storku og hjarn að hvergi eru snapir.
Þegar svo var komið leituðu dýrin
niður á láglendið og suður á Strandar-
heiði. Og fyrir kom það, að þau leituðu
alveg niður að sjó og munu þá hafa
verið drepin, jafnvel á vorin þegar
þau voru orðin svo grindhoruð, að
ekki var neinn matur í þeim. Hygg
jeg að Guðmundur Hannesson á Vig-
disarvöllum (hann var bróðir Sæ-
finns á sextán skóm) hafi drepið
fleiri dýr en nokkur annar, þótt hann
færði það ekki í frásögur.
Annars vorú hreindýraveiðar stund
aðar á haustin, méðan dýrin voru
feit og góð til bús að leggja. SeiLiust
menn þá einkúrii eftlr þvi að skjóta
hreinana, því að þeir voru vænstir, og
hygg jeg að selhast hafi orðið skortur
á hreihum, og það múni hafa átt sinn
drjúga þátt I þvi að dýruhum fækkaði
pg að þau húrfu seinast með öllu.
Iíaustið 1887 fór jeg seinast á hrein
dýfaveiðar. Uppi I Bláfjöllum rakst
jeg þá á tvo höpa. Vöru 11 dýr í öðr-
um, en 9 í hitiúm. Jeg komst í færi
við stærri hópinn og gat skotið tvö
dýr úr honum. Én þáð þótti mjer ein-
kennilegt við þessa tvo hópa, að þetta
voru alt fullvaxnar simlúr. Þar var
enginn hreinn og enginn kálfur. Kýrn-
ar höfðu sýnilega verið geldar um vor-
ið, því að ekki kemur til mála áð þær
hafi allar drepið undan sjer.
En hvernig fer nú þegar kýr eru ein
ar í hópum? Um íengitímann taka
þær á rás eitthvað út í buskánn að
leita hreinanna. Er þá ekki að vita
hve langt þær kunna að rása. Menn
vita að blæsna ær hlaupa oft ótrú-
lega langan veg, eh hvað mun þá um
hreindýr, sem eru miklu ljettari á sjer
og fótfrárri heldur en ærnar? Þeim
er trúandi til þess að fara óraleiðir
og jeg hygg, að hreindýr, sem sáust
fáum árum seinna austur undir Vatna
jökli, hafi verið komin af Reykjanes-
skaga.
Harðindaveturinn 1880—81 fækk-
aði dýrunum mjög. Er sennilegt að
þau hafi þá hruhið niður úr hungri
og vesöld. Þá voru nokkur að flækjast
suður á Strönd um vorið, horfallin og
illa útlítandi.
Ekki vissi jeg nema um einá til-
raun, sem gerð var til þess að ala upp
hreindýr. Sira Oddur V. Gíslason á
Stað í Grindavík var einu sinni á ferð
við annan mann og rákust þeir þá á
hreinkálf, sem hafði vilst frá hjörð-
inni. Þeim tókst að handsama hann
lifandi á þann hátt að þeir bundu
saman marga hesta, gerðu nokkurs
konar kví úr þeim og tókst að flæma
kálfinn inn í kvína. Ekki var hann
stærri en svo, að fylgdarmaður sjera
Odds reiddi hann fyrir framan sig á
hnakknefinu alla leið að Stað. Þar
var kálfurinn hafður í húsi um yet-
urinn, en þreifst illa. Þegar kom fram
á vohið skaldaðist hann allur svo að
bjórinn var ber, nema hvað litlir flóka
leppar hengu í lærunum og á hálsin-
um. Og þegar bæjarveggirnir á Stað
fóru að grænka, var honum hleypt út
til þess að sleikja í sig nýgræðingir.n.
Hann drapst rjett á eftir; hjeldu sum-
ir að hann hefði ekki þolað kjarn-
mikið grænt grasið, en sennilegt er að
hann hefði drepist hvort sem var.
Jeg spurði Magnús hvort hann vissi
til þess að einstakir rhenn hefði drep-
ið hreindýr í stórum stíl, en ekki
kvaðst hann vita til þess. Jeg minti
hann þá á söguna um Guðmund Ja-
kobsson (Snorrasonar prests á Húsa-
felli) sem eitt sinn bjó á Eliðavatni
og átti þá að hafa króað 11 hreina
inni í Maradal og skotið þá alla. Það
sagði Magnús að vera mundi þjóðsaga
og ætti ekki við rök að styðjast.
Athuganir visindamaiuia
Þorvaldur Thoroddsen prófessor
ferðaðist sumarið 1883 um allan
Reykjanesskagann þveran og endi-