Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.1945, Blaðsíða 4

428
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
ár. Þetta var ekki stórvægileg xipp-
hæð, lausl. áætlað jafng. hún kostn-
aði af hernaðarrekstri Bandaríkj-
anna um 2ja vikna skeið. Svo mikið
er víst, að framleiðslukostnaðurinn
takmarkar ekki framleiðslu sprengj
unnar við stórveldin ein.
\
„Leifturárásir“.
ÞAÐ var ekki aðeins, að atóm-
sprengjan nálgaðist það að skipa
smáþjóðunum og ríkjum af meðal-
stærð á bekk með Bandaríkjunum,
heldur skapaði hún þeim einnig
möguleika á því að taka upp hern-
að með „leifturárásum“ þar sem
minni þjóð hafði mikla möguleika
til að leggja undir sig aðra stærri.
Atómsprengjan skapaði nýja mögu-
leika til yfirgangs, það er að segja
möguleika til skyndiárása og mikið
var undir heppni komið.
Veldi Bandaríkjanna var hámark
150 ára þróunar, sem beindist að
því að gera herina stærri og stærri
og á sama tíma óx herbúnaðurinn
á hvern hermann jafnvel enn meira.
Yfirhurðir Bandaríkjanna koma m.
a. í ljós af þessum tölum: 100,000
flugvjelar (miklu meiri fjöldi en
allra annara þjóða), járnhrautir,
sem jafnast á við helming ' allra
annara járnhrauta í heiminum, skip,
sem samtals hafa 60,000.000 tonna
burðarmagn (tveir þriðju hlutar
af skipastóli heimsins). Þessi veld-
istákn höfðu nú ekki gömu þýðingu
og áður.
Aukin mannrjettindi?
ÞEGAR hinar sameinuðu þjóðir
komu saman í San Francisco ræddu
þær um einkennilegt samkomulag,
sem gera átti í einkennilegum heimi,
þar sem örfáar þjóðir virtust vera
miklu öflugri en allar þjóðir til
samans. Bandaríkin og Sovjetríkin
byggðu ákvarðanir sínar í grund-
vallaratriðum á þeirri trú, að þau
hefðu bolmagn til að verja sig. Á
því byggðist reglan um neitunar-
vald eins ríkis og margar aðrar
reglur, sem samkomulag varð urn.
Mundi sú staðreynd, að Banda-
ríkin nú hafa umráð atómsprengj-
unnar koma Rússum til að ganga
lengra í því að tryggja fjöldanum
öryggi og koma á hjá s.jer lýðræðis-
legri stjórnarskrá ? Mundi mögu-
leikinn á því, að einhver önnur
þjóð kvnni að geta framleitt enn
hræðilegri atómsprengju verða til
þess að Bandaríkin gengju einnig
lengra í j>essa átt ?
Byrjunin.
1 UEIMSSTÝRJÖLDINNI fyrri,
Þegar Bretar ráku vísindamenn sína
ekki áfram í sama mæli og nú, var
einhver, sem spurði hinn lítt við-
mótsþíða Sir Ernst Rutherford
(síðar Rutherford lávarð), hvort
hann vildi ekki gjöra svo vel að
hætta við atómiö og vinna fullan
vinnutíma við ný kafhátatæki, sem
þá var verið að fullkomna, Ruther-
ford svaraði samstundis: —Herrar
mínir. Jeg er að reyna að kljúfa
atómið. Ef mjer tekst, þá hefur
jiað meiri þýðingu en stvrjöldin.
llcnum heppnaðist tilraunin árið
1919 og hann hafði á rjettu að
standa um mikilvægi uppgötvunar-
innar.
Ýmsir hafa lagt hönd á plóginn.
SUMAR hinna ruglkendu frjetta,
sem í síðustu viku voru birta r um
atómsprengjuna gáfu til kynna, að
framleiðslu hennar væri að þakka
jæirri gífurlegu áherslu, sem af skilj
anlegum ástæðum var lögð á það
að fullkomna hana í styrjöldinni.
Ekkert er meira ranghermi. Að
vísu hafði mikilvægi þess, að taka
hana í notkun í styrjöldiniji flýtt
fyrir þróuninni. En sprengikraft-
ur atómsins hafði um langt skeið
verið þekktur af atómfræðingum.
Tilraunir, sem gerðar voru fvrjr
fimm árum um allan heim (einnig
í Japan) voru byggðar á ýmsum
undirstöðuuppgötvunum, sem gerð-
ar höfðu verið verið síðustu 50 árin.
Efni og orka.
ÁRIÐ 1896 komst llenry Becqu-
erel að raun um geislaverkun (radio
aktivitet) vissra efna, sem hyggist
á því, að atómorka er ósjálfrátt
leyst úr læðingi af vissum þungum
málmum. Becquerel ljet nokkrar
Ijósmyndaplötur liggja í ntyrkri
niðri í skúffu nálægt dálitlu af
uranium; hann komst að raun um,
aðJjós hafði komist að þeim. Rann-
sóknir hans leiddu til þess, að þau
Pierre og Marie Curie fundu upp
radium og það var með því að nota
radium til Ijóslækninga við krabba-
meini, að mannkynið beislaði fyrst
atómorkuna og notaði hana sjer til
gagns og blessunar.
Árið 1905 setti Albert Einstein,
sem ekki var neinn viðvaningur,
fram kenninguna um það, að efni og
orka sje eitt og hið sama, en komi
aðeins fram í mismunandi mynd.
Efnið í ató'mkjarnanum (sem í raun
og veru er allt efni, sem til er) var
álitið vera orka í mjög sarganþjöpp-
uðu formi. Um breytingu efnisins
í orku skrifaði Einstein sennilega
þá jrýðingarmestu líkingu, sem nokk
ur maðúr hefur skrifað: orkan er
jafnt og efnið margfaldað með
Ijóshraðanum í öðru veldi. Hraði
l.jóssns er svo gífurlegur (nálægt
300,000 kílómetrar á sekúndu) og
hann í öðru veldi (margfaldaður
með sjálfum sjer) svo ótrúlega mik-
ill, að eitt pund efnis jafngildir
meira en tíu biljón kílówattstund-
um af orku.
Fyrir þá, sem skildu hvað Ein-
stein var að fara, skýrði þessi lík-
ing, hvernig málmar, sem hafa
geislaverkun, gátu haldið áfram að
senda frá sjer smáagnir og geisla
svo miljónum ára skifti og hvernig
sólin getur haldið áfrarn að skína
í það óendanlega. Þessi líking vakti
einnig þær vonir hjá mönnum, að