Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1944, Blaðsíða 7

NiTstn ái'in oftir að Úr heima-
högum kom .íit, hjelt Guðmundur
uppteknum hætti, ritaði stutta þætti
og sögur, orti kvæði og birti sumt
af þessu hjer og þar. Ilann skrif-
aði ritgerðir um ýmis efni í blöð
og tímarit. Þá ferðaðist hann nokk-
uð, las upp og flutti eripdi, og hjelt
hann þeirri háttsemi alllengi fram
eftjr ævi. 1 lann var nú viðurkenndur
snjall rithöfundur og efnilegt skáld,
orðskár ræðumaður. sjerkennileg-
ur og nokkuð \un hann deilt, svo
sem jafnan vill verða um þá, sem
ógjarnt er að þræða troðnar braut-
ir. Arið 1904 gaf hann út dýrasög-
ur, Undir beru lofti. Guðmundur
var jafnan dýravinur mikill og elsk-
liugi náttúrunnar, málsvari mállevs-
ingjanna snemma á aldri og hjelt
þeim hætti alla ævi, sbr, bók hans
Úti á víðavangi, er út kom 1938.
Árið 1.907 kemur út lengsta sag-
an hans, Ólöf í Ási. Saga þessi hlaut
misjafna dóma hjá ýmsinn, þótti
klúr og jafnvel ósiðleg með köflum,
eigi síst kvenfólki, og var sagan
þó rituð til stuðnings rjetti kon-
unnar til þess að rísa gegn óham-
ingju sinni. Lítið bragð mun mi
þykja að ósiðsemi }>essarar bókar,
en gölluð var hún að ýmsu og
eigi gerði Guðmundur fleiri iang-
ar sögur. Var og kostum hans til
ritstarfa lengstum þannig farið,
að hann mun hafa átt örðugt með
að taka fyyir ritverk, er kröfðu
langrar aðsetu. Kvæði og stuttar
sögur voru hægari í vöfum, hent-
uðu betur ígripum frá öðrum störf-
um, er að kölluðir og kröfðust
fvrirrúms, en þau voru starfskjör
skáldsins á Sandi lengst ævinnar.
Eftir að Ólöf í Ási kom út, varð
um sinn nokkurt hlje á útgáfu bóka
af hendi Guðmundar. Þó iá hann
eigi á liði sínu, m. a. orti hann mörg
ágæt kvæði þessi næstu ár og birti
hjer og þar, en eigi safnaði hann
LESBÓK MORGTJNBLAÐSTNS
kvæðum sínum í bók fyrri en 1925.
Árið 1915 gaf hann út Tólf sögur
og næstu tíu árin mátti kalla, að
hver bókin ræki aðra frá hans
hendi: Haustlöng, 120 hringhendur
1915. Tíu sögur 1918, Úr öllum átt-
um 1919. Sólhvörf 1921, Uppspretttu
lindir 1921, Kveldglæður 1923,
Hjeðan og handan og Kvæði 1925.
Þessi ár, frá 1915, eða nokkru fyrr,
frá um 1910 og fram um 1925, eru
bestu ár skáldsins á Sandi. Frá
þeiín tíma eru flestar sögur hans
og bestar og líkt má seg.ja um
kvæðin. En þar með er ekki sagt,
að lítils sje um það vert, er hann
orti og ritaði síðar, enda er það
líka nokkuð að vöxtum: Kviðlingar
1929. Úr byggð og borg 1934,
Úti á víðavangi, er fvrr var getið
— að nokkru leyti endurprentun
úr llndir beru lofti — 1938 og loks
kvæðabók, Utan af víðavangi 1942.
Ekki er það á mínu færi að fella
dóm um ritverk Guðmundar Frið-
jónssonar, nje er þess nokkur kost-
ur að gera tilraun um það hjer.
Eigi mun það ])ó ofmælt, að hann
hafi verið eitt sjerkennilegasta og
ramm-íslenskasta skáld síns tíma.
ITann lagði alla ævi mikla rækt
við sjerkennilegan stíl og málfar,
er að vissu leyti minnir á hið forna
skáldamál. Minnir á það, sagði jeg,
er í ætt við það. Iljer kemur þá
líka til greina, hversu skyggn hann
var á líf náttúrunnar, líka þeirrar,
sem oft er dauð kölluð. Ilann s.jer
alls staðar líkingar og orð tungunn-
ar eru honum skuggs.já, er spegla
þessar líkingar, þessar myndir, —
eru s.jálf myndir. Orðgnótt hans
og málfimi er oft aðdáunarverð,
mjög oft snjöll, en að vísu stundum
langsótt. Smekkur hans ekki ætíð
óbrigðull eða gætt hófs, sem stund-
um hendir þá, er ráða eiga miklum
auði, sem kalla mætti óþrjótanda.
Jeg gat þess áður, að Guðmundur
423
hefði haft miklar mætur á mann-
gildinu, þreki því, sem æðrulaust
tekur á sig þyngstu byrði, sem
lífið leggur barni sínu á herðar.
1 þessu er fólgin sterk einstaklings-
hyggja, því lík sem fram kemur
í fornum kvæðum og sögum og að
vísu -sömu ættar. Mætur hans á
fornum dyggðum skapa honum
illan bifur og ótrú á nýungagirni
og losa-ði, er honum þótti ofmjög
á brydda í fari hinnar yngri kyn-
slóðar.
Þegar litið er yfir rjtverk Guð-
mundar Friðjónssonar er eðlilegt
að spurt sje, hvort honum hafi
betur látið að rita sögur eða kvæði.
Fm það verða ef til vill skiftar
skoðanir, þótt litlu varði raunar.
Jeg ætla, að fullkomnustu verk
hans sje efalaust að finna meðal
kvæðanna. Þar hefir honum heppn-
ast að skapa verk, sem standa jafn-
fætis því besta sinnar tegundar.
Á jeg hjer einkum við minningar-
kvæði hans. Sögur hans margar
eru líka frábærlega góðar, mann-
lýsingar víða ágætar í stuttu máli.
En höfuðgildi þeirra ætla jeg að s.je
og verði það, að þær geyma, marg-
ar þeirra, sannar og skrumlausar
myndir úr íslensku þjóðlífi og
koma þar í fremstu röð. Þjóðlífinu,
sagði jeg. Rjettara sagt, lífi sveita-
fólksins. Þar var hann gagnkunn-
ugur af eigin sjón og raun. Fer
og jafnan best, er skáldin lýsa því,
er þau eru kunnug, og er Guð-
mundur hjer engin undantekning.
Þess vegna tekst honum líka betur
að yrkja um Maríu á Knútsstöð-
um og Kristján Jóhannesson en
ýmsa fyrirmenn aldarinnar, er hoVi-
um voru þó að vísu engan veginn
ókunnugir.
%
VII. Bóndinn
SKÁLDTÐ Stephan G. Stepansson,
Framhald á bls. 427