Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1944, Blaðsíða 2

418
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
dótlif frá Sílalæk, var valin kona,
on hejmar naut okki longi. Má ráða
af eftirhiæluin uin hana í Úr heima-
högum, að móðurmissirinn hafi sár
orðið uiigum, viðkvæmum sveini, er
ofsnemma komst í kynni við. ber-
angur og skort ástúðar. Ætla jeg,
að hjeðan stafi það, að mjög víða
kemur fram í kvæðum Guðmundar
og sögum, hvorsu mikils honum
þykir vcrt um móðurumhyggjuna,
hvar som hún birtist honum. Móð-
urástin or honum helgust allra
mannanna ásta — og dýranna. 1
ætt Sigurbjargar, som Indriði á
I'jalli kennir við llluga prest llelga
son á Þóroddsstöðum í Kinn (1608
til 1654), var hagmælska rík kyn-
fylgja, málkyngi og orðvísi. Um
móðurbróður sinn, Jóhanncs Guð-
mundsson, afa sjera Þorsteins Jó-
hannessonar í Vatnsfirði, segir Guð
mundur í grein í Andvara 1939:
Málsnilldin var móðurtungu
mótað gull l'rá Sturlungum.
Svo haíði hann áður að orði
komist í snilldar-kvæði sínu um
Kristján Jóhauncsson, móðurbróður
annars höfuðskálds úr Þingcyjar-
sýslu, Jóhanns Sigurjónssonar. —
Þcim, sem Guðmundi kynntust fyrr
og síðar á ævi hans, verður að lík-
indum einna minnistæðust orð-
kyngi sú, er honum lá á tungu um
íram ílesta mcnn aðru og rit lians
og kvæði bera gleggstan vott.
Sú ástundun og ást hans á iuálinu
og list orðsins ætla jcg að vcrið
liaíi móðurarfur hans — að vísu
aukinn og ávaxtaður ósleitilega aí
sjálfum honum við lcstur íslenskra
úrvalsrita og næmi á óspillt tungu-
tak ' alþýðunnar, sem enn lumar
á mörgum dýrgripi málsins. Þar
með fylgdi mælska, er hann tók
snemma að tcmja sjer og var með
afburðum á þeirri tíð, cr íátt átti
þeirra manna, er^slíkar listir iðk-
uðu.
♦ «
Friðjón Jónsson
Svo segir í Egilssögu um Egil á
Borg, að hann væri á ungum aldrl
máliigur og orðvís. Jeg minnist
þess nú, að í sveitarblaði Aðaldæla,
Aðaldælingi, varð fyrir tæpum sex-
tíu árum ritstæla nokkur vegna
groinarkorns eftir Guðmiíhd á Sandi
llafði hann þar lagt úökkuð út af
Jiessum orðum og taldi lielst manns-
möt að þeim unglingum, or slikUm
kostum-væru gæddir som Egill, og
bæri fromur jið hlynna að# slíku
on kofja niður. Framhleypinn og
orðvís, þ. e. óteilinu, djarfmæltur
og oröhcppinn skyldi hvor unglirig-
ur véra, að háns dónd. En sumir
svoituhgar hans lögðti nokkuð ann-
an skilning í orð hans og sögunuar
og fannst ckki til um þcssa upp-
cldisfræði. — Jog drep á þotta til
gamans, en um leið til þess að
niimia á það, að GuðijiUlidi vor’u
frá barnæsku fornsögurltár kærar
og eigi síst saga skáldsins á Borg,
or hann fann sjer, eins og Egill
kvað, sncnima vaxa„mærðartimbur
máli laufgað“.
II. 1 trássi við allt.
Þrátt fýrir harðæri það, scm
gokk yfir Þingeyjarsýslu svo sem
önnur h.jeruð landsins á árununx
1880—1890 og basl og skort marg-
víslogan, or því fylgdi, ljetu menn
furðanlega halda horfi. Þó var þaö
um þetta bil sem Sigurbjörn frá
Fótaskinni var neyddur til að fara
í útlogðina miklu vcstur yfir liafið,
vonsvikiiin og bugaður:
Eftir hálfrar a’dar töf,
ónýtt starf og mæði,
loita jeg mjer loks að gröf
langt frá ættarsvæöi.
Margir floiri góðir drcngir, scni
mannskaöi og söknuðlir var að,
fóru sömu lciö. En hinir, som
hoima sátu. voru okki aðgcrðalaus-
ir. Á Jiossum árum stofnuðu Þing-
eyingar kaupfjelag sitt, en sú hreyf
ing og starf, sem hcilui var tangt,
liofir að vísu mannað hjeraðsbúa
öllu öðril frcnulr og þá most, or
Jioim roið á því uni fram alt, að
eignast húgsjón og Vón, er lciða
myndi til bjartari daga í franitíð.
Iljor má líka tolja lostrarfjolagið,
Úfoig í Skörðum og fjclaga — 0.
S. & F. — er Bókasafn Þingeyinga
spratt af síðar, cn það lauk upp
fyrir mörgum manni, og þá lielst
unga fólkinu, nýjum hcimi, skáld-
mcnntum Norðurlanda l'yrst og
fromst, ritum Brandcsar um skáld-
v
skap og ýmis nýstárlég dagskrár-
mál þeirra ára o. L'l. Allt fjcll Jietta
í frjóvan jarðvcg. Einmitt nú, cr
hörð hríð stóð í hjeraðinu um
líf og dauða kaupfjclagsins gegn
dönsku selslöðuversluninni í llúsa-
vík, voru hugirnir næmir á allt
or var í ætt við baráttú gegn ol'-
ríki og kúgun, andspyruu gogn
hleyþidómum og vanablindni. Allt
J>otta nýja koiii oins og skyndilog
vorleysing. Nærtækasta dæmi um
Jiennan hinn nýja anda mun nú
að finna í sögum Þorgilsar Gjall-
anda Ofan úr sveitum. Guðmundur
á Sandi ior ekki varhluta af þcssu,
svo áhrifagjarn, næmur og skáld-
gefinn unglingur. I eðli sínu var
hauu trúhncigður mjög, cins og