Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1926, Blaðsíða 5

5. sept. ’26,
LE8BÓK MORÖUNBLAÐSINS
6
og öðrura í þessu efni, kærai eiu*
hver úrræði. Vandað talmál þarf
að verða eius sjálfsagt og hrein*
læti, kurteisi, niajxnasiðii-. Og það
þarf að vanda raiklu mevr til mál*
fars'inentunar leikara, presta og
ræðumanna en hjer er gert.
En iiitt er jeg viss um, að
úbornar kynslóðir inunu viirða við
íslenska mentamenn og rithöt'*
unda 19. og 20. aldar, að ]»eir
hafa a. ra. k. vandað ritmál sitt
eftir föngum og varið það fyrir
erlendttm orðum. Þeiæ hafa fram*
ar öllu gert það af májsmekk. ís*
lenskan hefir svo samfeldan svip,
að erlend orð fara henni ekki.
Þau eru eins og mislitar pjötlur,
sem saumaðar væri á ofna áhreiðn.
Aftnr á móti er blendingsraál einS
og enska líkast pjötlubrekáni, og
]>ar er hver ný bót til prýði. —
Menn liafa líka vakað yfir tung*
unni af öðrum ástæðum: vegna
sambandsins við fornöldina, þjóð*
ernis og sjálfstæðisbaráttu. — Nú,
þegar sjálfstæðisbarátta vor er á
enda kijáð og stjórnmálin taka
nýja stefnu, er ástæða til þess að
minna á fjelags*hlið málvöndun*
arinnar: að jöfnuður og samheldni
í landi voru er ekki undir neinu
öðru fremur komin en sömu mál*
menningu allra stjetta, en sú mál*
menning er óhugsandi, nema tung-
unni sje haldió hreinni
Það er að vísu mikið færst i
fang að reyna að finna íslensk
orð um alla nýja hluti og hugtök,
sem að oss berast. Það er barátta,
sem á sjer hvorki upphaf nje endi,
en dæmi vort á umliðnum öldum
sýnir. að vjer þurfum ekki að
leggja árar í bát.. Hjer hafa altaf
verið að skapast ný orð, frá upp*
hafi Islands bygðar, og hugsur.
þjóðarinnar hefir ekki þroskast
á öðru meir. Þessi orð hafa ekki
mjmdað sig sjálf. Þeir einstak*
lingar, sem hafa nent að hugsa,
hafa hver lagt sinn skerf til. Hin*
ir tala mest um, að alt eigi að
koma af sjálfu sjer, sem aldrei
hefir dottið neitt í hug.
En þó að einstaklingar hafi
jafnan átt frumkvæðið, fer því
fjarri, að rjettur almennings han
verið fyrir borð borinn. Dómur
haas hefir jafnan verið hæstarjett-
ardómur. Orð lifa ekki, nema þau
sje á vörura msfnná,
En láti almenningur glepjast
svo, að hann dæmi alla þessa við*
lcitni einskis nýta, þá dæmir hann
sjálfan sig. Alþýða manna á lijer
mest á ha'ttu. Hvui verður það,
sem geldur þess, ef íslenskau
klofuar og þjóðin skiftist í stjett*
ir eftir málfari. Máltækið segir,
að á mjóum þvengjum læri Inmd*
arnir að stela. Erlendu oiðunum
fyigir skakkur framburður, beyg*
ingaleysi og h&lfur eða rangnr
skilningur. Þcgar ]>au eru orðin
nógu mörg, fara þau að hafa
áhrif á ísleusku orðin. Hljóðkeri'i
málsins rnsknst, beygingar skekki
ast, menn hætta að kæra sig um
að skvgnast fyrir wætur orðanna.
Þá hafa fslendingar eignast skríl*
mál og þaðan er skamt til þess
að fleiri einkenni skrílsins konii
á eftir.
V.
MÁL MÆÐRANNA.
Til er æfintýri, sem gengið hef*
ir í svipaðri mvnd með mörgum
þjóðum. Tvær ungar stúlkur
komast hvor eftir aðra niður til
undirheima, og ganga þar í þjón*
ustu gamallar konu. Þær reynast
mjög misjafnlega í vistinni, enda
er að því skapi misjafnað með
þeim í kaupinu. Annari verður 'w
]>ví áskapað, að við hverja setu*
ingu, sem hún mælir, hrýtur henni
af vörnm ógeðsleg padda. En
hinni veitir.gamla konan ]>á fist*
gjöf, að ilmandi rósir hrvnja nv
vörum henni, þegíw hún mælir.
Ekki er mikill vafi á, hver athug*
un er fólgin að baki ]>essari siigu.
Hjer er lyft upp í ýkjuheim æf*
intýranna þeim óskaplega mun,
snn á því er að heyra fagurt og
vandað málfai- og hljómgóðp.
rödd, eða skræka rödd eða
hrjúfa, ásamt brengluðu máli ''g
óhreinu. „Talaðu, svo jeg geti sjeð
þig“ —• er haft eftir fornum
spekingi. Málrómur og málfar
getui' verið eins drjúgt í skiftum
og útlit. Og er mikil furða, að
ungar konur, sem hugsa þó margt
nm útlit sitt og allan þokka,
skuli ekki gefa þessu enn meira
gaum. Það þ.vkir kurteisi að ta’.a
vel erlend mái. En hitt er þó
miklu meiri kurteisi, að ta!a
smekklega sfna eigin tungn. Þetta
má vel mæla sjerstaklega til
kvenna fyrir þá sok, að þær
rnunu margar ófúsari að leggja
rækt við mfil sitt en karlinenu.
Er það þó t'kki af því að þau-
þurfi minna á tungunni að lialda,
enda er hún viðast við ]my kend.
Þær leggja undirstöðuna að máli
barnanna, ] >að er ■ mikil ábyrgð.
Sú m ó ð i r , sem vanrækir það
mál , sem viíS bana er kent, get*
ur ekki liorið það vegb'ga iiafu
með fullnm sórna.
TIZIAN-MYNDIN.
Það þótti í frásögur færandi, er
stjórn listasafnsins í Höfn ákvað
að kaupa málverk eitt fyrir
•IfiO.OOO krónur. Mynd sú er fvlg-
ir línum þessum er af þess.i
mnrgnmtalnða málverki. \'ar mál-
verkið keypt í þeirri trú, að ]>að
væri oftir meistarann mikla Ti/i-
an, enda þótt aldrei liefði um
það heyrst fyrri.
Myndakaup ]>essi hafa vakið
megna óánægju í Danmörku;
mönnum fundist ]>að ósæmilega
það gamalt málverk eitt, sem
svo mikið fje. málverk eitt, sem
menn vita ekki einu sinni moð
vissu eftir livern er. Bent er á,
að nær væri að styrkja unga og
efnilega listamenn, sem e. t. v.
eiga vafft málnngi matar.