Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1926, Blaðsíða 2

2
LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN8
5. sept. ’26.
lega háttað. Húji er sniðiu ei'tw-
frumstæðum og fábreyttum lífV
háttum. Hún á tugi orða um alls'
konar hestaliti, ógrynni heita á
veðrum og veðurfari, sjerstakt
nafn á ýmsum tegundum á rófum
(danska orðið hale er útlagt á
íslensku: rófa, skott, liali, stertur,
tagl, dindill, stjel, vjel, sporður).
Eji liana skortir enn orð um
fjölda af hlutum og hugtökum,
sem miklu máli skifta í hugsun,
vísindum og menningu nútímans.
íslendingar hafa lagt rækt við
sína tungú með því að vera á
ve»rði gegn erlendum orðum. Eng'
lendingar og Danir aftur á móti
með því að taka upp hvert útlent
orð, sein tönn á festi. Ef vjcr
lirósum hreinleik vorrar tungu og
þeim kostum, sem honum fylgja,
munu þei>r tefla öðru fram til jafn'
aðar. A þessar tungur er auðvelt
að rita um öll mannleg efni, og
sá sem á þæ»r að móðurmáli á því
auðveldara með að læra aðrar
tungur sem fleiri orð eru sameig'
iuleg. Og miklu fleira mætti fram
færa gegn íslenskunni í slíkum
málajöfnuði, þótt hjer sje hvojrki
rúm nje ástæða til.
Eitt má enn telja ísleiiskunni
til gildis, þótt ekki sje það hein'
línis kostur á málinu sjálfu. Að'
alafrek þessarar þjóðar á síðan
öldum er að hafa varðveitt órof'
ið samhengið í tungu sinni og
bókmentum. Fyrk því eiga Is'
lendingar beinan aðgang að íniklu
eldri bókmentum en nokkur önn"
ur germönsk l'jóð og hafa getað
gert greiðari braut annara þjóða
til skilnings á formun *ritum og
fornri liugsun. Á þgssum grund*
velli er reist menning vor lieima
fyrir og álit vort út á við. Það
iná því kalla bæði metnaðar mál
og nytsemda»r að geyma þessa
samhengis áfram, en það verður
ekki gert nema með því að halda
málinn hreinu. Undir eins og vjer
í málfari voru fjarlægjumst forn'
Öldiua, iM'esta skilyrðiu til (iess að
skilja liana. Vjer meguin og muua,
að tungan er oss hlutfallslega enn
meira virði en öðrum þjóðum. —
Þær eiga fornar byggingar, lista'
verk, rúnasteina og bautasteina,
gripi hverskonar og mannvirki.
fsland lítur út eins og nýlenda,
sem bygð hefir verið ein 50 ár,
og verkin mannanna bæði fá og
'^þó af vanefnum ger. Tungan eiji
' - tengir oss við fortlðina. Hún er
.' einasta fornleif vor, ’ hennar list
: vor einasta þjóðlist. Að henni hef-
k’ þjóðin beint öllum sínum kröft"
• um, encla orkað furðu mildu.
• Mörgum mun )><> ekki finnast
• þöksi kostur vega upp á móti þeim
vannmarka, að tunguna skilja ekki
'neina h. u. b. 120.000 manns. Þeir
myndi fúsir vilja skifta á sálufje'
lagi við liina dauðu, ef þeir feugi
í staðinn sálufjelag við fleiri lif'
endiw. Það er svo mikið ]>íslai"
vætti fyrir þann, seni hljóta vi!1
fje og frama fyrir verk síii, að
eiga svo fárra lesanda von, að
nær því árlega gerast framgjivn"
ir íslenskir æskumenn til þess að
reyna að nema sjer víðari lönd
með því að rita bækur á erlendu
máli. Þó e«r þeirn það áreiðanlega
ekki sársaukalaust, því að ölt rií"
störf eru móðurmáli höfundai
samgróin, en allra helst skáld'
skapurinn. En af tveim kostum
taka þeir þann, sem þeim þykir
skánri.
t
II.
EIGNARHALD ÍSLENDINGÁ
OG ANNARA NORÐUR LANDA'
ÞJÓÐA Á TUNGUM SlNUM.
MÁLSTREITAN í NOREGI OG
FINNLANDI ER STJETTA'
BARÁTTA. .
Samt erum vjer þarna á rjeftri
leið. Afburða íslenskunnar fram
yfir aðrar tuíigutr verður ekki
leitað í tungunni sjálfri (um slíkt
má dcila endalaust), heldur í
sambandi þjóðaT og tungu. ís-
lenskan er eina mál, svo að jeg
viti til, sem hefir ]>að tvent til
síns ágætis: að vera ræktað menn'
ingarmál og óskift eign allrar
þjóðarinnar. Hjer á landi eru eng'
ar mállýskur, ejigin stjettamál.
ekkert alinúgamál. ekkert skríl'
mál.
Nænri má geta, að ekki hefir
tungúniii verið að fyrirhafnar'
laiisu komið í þetta horf nje hald'
ið í því. Einstakur málsmekktir
hefir ]>roskast hjer í fornöld, í
skjóli bókmeutalífsins og einkum
hins bundna stíls, og ald»rei horí'
ið síðan, þott misjafnlega vakandi
hafi verið, Bækur og numin kvæði
liafa verið mælikvarði á mælt mál,
er alþýðu var jafnan tilta'kur. —
Latmæliu fengu ekki að vaða uppi.
Menn skildu svo talshætti tung'
unnar, að ambögulegri hugsun var
illa vært. Þessi rækt almennings
við málfar sitt hefk verið aðal'
uppeldi ótaldra kynslóða. Af ís*
lenskunui hafa þær lært það, sem
þær kunnu í sálarfræði, rökbræði
og fagurfræði.
Yjer hugsum ekki um, hve vel
vjivr erum farnir í þessu efm,
skiljum það ekki nema með þvi
að bera oss sainan við aðrar þjóð"
ir. Ekkert almúgamerki er óafmá'
anlegra en málfarið. Almúginn
erlendis talar ekki einungis mál'
lýsku, með öð.rum framburði,
beygiugum og orðavali en .viðui'
kent er í ríkismáliuu, heldur
fylgja mállýskunum einatt ýmsir
málkækir: rneiin eru nefmæltir,
'skrækróma eða hásir, muldra og
stama. Og þó að almúgamaður sje
til menta settur, og læri bókmál'
ið ágætlega, á liann bágt með að
losna nokkurntíma við þessa kæki,
ef hann hefir haldið þeim fraui
vfir. fermingu. Og þeir soramarka
hann æfina á enda. Englendingur,
sem hefk* h framan við orð, þar
sem ]>að á ekki heima og sleppir
því þar sem ]>að á að vera (segir
t. d. liall, appy í stað a 11, happy),
verður aldrei talinn gentleman.
Ekkert frjálslyndi, engin skvn*
samleg hugsun um, að það sje
rangt að láta mann gjalda svo
uppeldis síns, getur kipt þessu í
lag. Aðra»t' þjóðir eru í því efni
jafnhótfyndnar og miskunnarlaus'
ar og íslendingar, þegar þór
dæuia mann ómentaðan, ef hauii
kann ekki rjettritun. Euda verð'
ur því ekki neitað, aö heilbrigð
tilfinuing býæ undir þessu. Þegar
játað .er, að tungan sje höfuðtæki
mannlegs þroska, er það meira en
lítið hirðuleysi og skortur á sjálfs'
virðingu að fara illa með þctta
tæki. — Kristur sagði. að íueun
•
saurguðust mewa á^því, sem me. in
ljetu út úr sjer en því, sem nienu
Jjetu ofan í sig. Rækt við timg'
una er sjálfsagður liður i andlegu
hreiulæti.
Jeg skal nú drepa lítið citt á,
hvernig horfir fyrir frændþjóð'
um vorum á Norðurlöndum í
þessum eínum.