Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1926, Blaðsíða 4

4
LESBÓK MORGTTNBLABSINS
5. SjPpt. ’26.
þjóðarinnar á málinu o»r í nánu
sambandi við hreinleik þess.
I fyrrasumar hitti je" i Stokk'
hólmi Per Hallström, einn af gáf'
nðustu rithöfundum Svía. -Teir
sagði honum m. a. dálítið frá liar'
áttu Islendinga við erlend orð,
sfektu í málið. Hann setti hljóðan
um stund, en sagði síðan: „.Teg
e,r ekki neinn alþýðusinni. En það
skal jeg játa, að þegar jeg hevri
almúgafólk vort misskilja og mis'
beita erlendum orðnm og verða
að aðhlátri fyrír, þá finn jeg, að
þetta er hróplegt ranglæti. Vjer
mentamennirnir fáum alþýðu
fjölda af orð.um, sem hana skorti,'
öll skilyrði til þess að fara með,
og fyrirlítum hana síðan fyrir að
flaska á þeim.“ Þarna va.r nagl'
inn hittur á höfuðið. Og fám dög"
um síðar rifjuðust þessi orð Hall'
ströms skrýtilega upp fyrir mjer.
.Teg var þá kominn til Oslóar, og
norskiw kunningi minn var að
telja upp fj'rir mjer dagblöðin í
borginni. Eitt þeirra var bænda'
blaðið Nationen. „Bændurnir lcalla
það Nassjonen, með áherslu á
fyrsta atkvæðinu, og trúa hverju
orði, sem í því stendur.“ Mjer
er í minni, hve háðslega hann
sagði þetta. Honum fanst að von'
um hlægilegt, að bændur skyldi
velja málgagni sínu nafn, sem
þeir kunnu ekki að bera fram! 1
Allir þeir, sem þekkja eitthvað
til dönsku, vita, að í því máli er
fjöldi orða, sem Danir kalla
„fremmed-ord“ (tökuorð), og ern
þau skýrð í sjerstakri orðabók:
„fremmed'ordbog". Þessum orð'
um fer sífelt fjölgandi, eftir því
sem erlend menningaráhrif verða
margbrotnari. Þau mynda sjer-
stakt lag í tungunni. Flest eru
þau af grískum og latneskum
uppruna. Því ber rninna á þeim
! latneskum málum eða blendings-
máli eins og ensku.
Yfirleitt er alþýða manna sólg'
in ! að nota þessi orð. Henni finst
þau vera „fín“ og heldur, að það
sje menningfwmerki að henda þau
á lofti. En henni ferst það einatt
óhönduglega. Hún skilur ekki
stofnana, sem þau eru mynduð
af, glæpist á merkingunni. Það
er ærinn vandi að bera þau fram:
áherslan er óregluleg, sum á að
bera fram á fironsku, spm á Fflhktt,
sum á ítölsku. Það er heil grein
: danskrar málvísi að safna saman
og skýra afbökuð og misskilin
tökuorð í alþýðumálí. En hitt þarf
naumast að taka fram, að sá sem
ber þessi orð rangt firam eða hef"
ir þau í rangri merkingu, verður
að aðhlægi meðal þeirra, sem bet'
nr vita.
Enn er sá bálkvw útlendra orða,
sem íslenskan hefir veitt viðtöku,
furðu lítill. Alt frá fornöld hefir
meira verið gert að því hjer j
landi að íslenska erlend orð en
að gefa þeim þegiw’jett í málinu.
Erlend orð hafa komið hópum
saman og týnst niður aftur, af
því að landanum þóttu þau fara
illa í munni. Nvv segir varla noklc
ur maður begrafelsi, bevís og be*
gera, sem var algengt mál fyí'ir
1—2 mannsöldrum. Menn hafa
fundið, að be'ið þýska var ekki
sem fallegast, þegar þtið var kom'
ið ! áhersluatkvæði. Íslenskan er
iila fallin til þess að talva við er'
lendum orðum, m. a. vegna þess,
að áherslan er altaf á fjwsta at'
kvæði. Auk þess er svipur máls'
ins svo samfeldur, að orð, sem
samþýðast ekki hljóðkerfi málsins
nje beygingnm, stinga illilega ;
stúf við innlendu orðin. En þeg'
ar erlend orð samþýðast vnálinu
(t. d. prestiw, berkill o. s. frv.
sem annaðhvort hafa verið löguð
eftir íslenskunni eða ekki þurft
að laga) og alþýða manna lærir
að beita ]>eim rjett, þá er engin
ástæða til þess að amast við þeini.
En því miður á þetta ekki við
um rnörg þeirsra orða, sem bier
eru á vörum manna. Flestir Revk'
víkingar eru svo vel að sjer, að
þeir geta Lrosað að sveitamönn'
um, sem hafa orð eins og prívat'
maður, pairtiskur og idiót ! fár*
ánlegum merkingum. Eu engínn
sjer í þessum efnum bjálkanu í
sínu eig'n auga, sem ekki er von.
Það er margur góður borgariun
hjer í Reykjavík, sem gert hefir
og garir sig broslegan með því að
krydda tal sitt erlendum orðum,
sem hann hvorki kann að bera
fram nje skilur til hlítar. Og frú'
in, sem kom hjer inn í hannvrða’
verslun og bað um að selja sjer
monúment (hún átti við motiv,
ífellu), ur ekkert eiusda'mi. Ut
yfir teknr þó. þegar ftúrnar senda
vinnukonurnar sínar til aðfanga
og gera þær að heimaa með er*
lend orð. Þá myndast „nýy»rði“,
eins og Liverpooistau (— lever*
postej, iifrarkæfa), og sum svo
tvíræð, að þau verða ekki sett á
prent. Þetta er ekki nema eðlilegt.
Auglýsingarnar í blöðunum bera
])e.ss Yott, að margir verslun.ar'
menn kunna ekki sjálfir að fara
með erlendu orðin á vai'ningi v r
um, Þá vcrður það varla heiintað
af viðskiftamönnum þeirra. Það
má líka segja verslunarstjett
Reykjavíku»r til maklegs sóma, að
lienni virðist raun að hrognamáii
þv!, sem veður uppi í viðskiffa,'
lífinu, og hefir sýnt mikinn áhuga
á að bæta það.
Enn er ekki meira af erlendum
orðum á alþýðuvörum en svo, að
þau gefa efni í einstakar skrýtlur
og verða einstöku manni að fóta*
kefli. En ef íslenskan verður opn'
uð upp á gátt fyrir erlend orð
(vjer höfum dönsk orð í viðbót
við Norðurálfirorðin), þá sjest,
hvernig fer. Þá hvorfa broslegu
sögurnar, af því að misbeiting
orðanna verður of algeng til
þess að lialda henni á loftL Þá
verður alt tal alþýðu manna
mengað málleysum og böguyrð'
um. Þá fær íslensk alþýða sama
soramarkið og alþýða anna»ra
landa. Hún markar sig því sjálf
mitt ! „mentun“ 20. aldarinnar.
IV.
BARÁTTAN VTÐ ERLENDU
ORDTN. — MEST í HÓFT FYRIR
ALÞÝÐUNA.
Ef íslensk alþýða á nokkura
sök á hendur mentamönnum, þá
er það fyrir það, að ]>eir vanda
ekki betuír daglegt mál sítt en
þeir gera. Þegar íslendingar læra
erlend mál, reyna þeir að tala þau
hrein. Þeir sletta ekki þýsku og
ensku mitt f frönskum setningum.
Þeim finst líka stórhlægilegt að
heyra Vesttwíslendinga krvdda
tal sitt með ensku. En danska
ivafið í daglegt mál vort er svo
ríkur vani, að fæstir taka eftir
því. Auðvitað er erfitt að sneiðj
hjá erlendum orðum fyrir þá, sem
mestan lawdóm sinn hafa fengið
á orlendum málum. En e.f menn
heimfijðu meþ'a af sjúlfmn sjej'