Eimreiðin


Eimreiðin - 01.09.1896, Síða 41

Eimreiðin - 01.09.1896, Síða 41
201 Og það var ekki að eins í bókmenntunum, sem stefna þessi hafði rutt sjer til rúms heldur einnig í stjórnarfari; Friðrik mikli á Prússlandi, Maria Teresia og Jósep 2. í Austurriki, Katrin 2. i Rússlandi o. fl. aðhylltust hana og beittu einveldi sinu til ýmsra umbóta eða breytinga, sem voru í þessum upplýsingar-anda. Og að visu gengu aðalmenn og oddvitar stefnu þessarar vel fram í baráttu sinni móti öllum gömlum og rang- hverfum venjum, og hafði sú barátta margt gott i för með sjer, en allt um það voru menn farnir að finna, að menntalíf upplýsingarinnar var dauflegt og þyrkingslegt, og að það fullnægði skynsemi manna en eigi hjörtum þeirra. Rað risu þvi á ofanverðri öldinni upp margir yngri menn á Pýzkalandi, er snerust öndverðir móti þessari andlegu stefnu, sem öll var í köldu byggjuviti, en snauð af ímyndun og tilfinningu og þessvegna óskáldleg, og leituðust þeir við að glæða nýtt og kraptmeira andlegt lif á þjóðlegum grundvelli í gagnstæði við upplýsingar menntun- ina, sem var frakknesk að anda og uppruna. Margir á Rýzkalandi voru og hrifnir af þeim fagnaðarboðskap náttúrunnar og frelsisins, sem Rous- seau flutti á Frakklandi og vildu í ofurhuga sprengja alla fjötra og rífa niður allt hið úrelta jafnt i fjelagslífi sem bókmenntum. Byrjunin var þegar áður fengin til »klassiskra« bókmennta á móðurmálinu. Klopstock (1724—1803) sýndi í Messíasarkvæði og »óðum« sínum milda anda- gipt og meira vald yfir málinu, en nokkur hafði haft síðan Lúter var uppi. Wieland (1733—1813) samdi fögur skáldrit og, það sem ekki var minnst utn vert, hann þýddi Shakespeare á þýzku, en að öðru leyti svipaði honum bæði í anda og formi til hinna frakknesku rithöfunda á dögum Loðvíks 15. Lessing (1729—1781) var bæði sjónleikaskáld og einhver hinn skarpvitrasti ritdómari, sem verið hefir, og yfirleitt hinn frjálshugaðasti rannsóknarmaður og hvervetna óvæginn gegn öllum hleypi- dómum, orþodoxíu guðfræðinganna, smekkleysi og andlegu ófrelsi. Pað má með sanni segja, að bann frelsaði Pýzkaland undan bókmenntalegum yfirráðum annara þjóða, sjerstaklega hinnar frakknesku, og um leið og hann setti skáldlegar fegurðar reglur, sýndi hann í verkinu, að hann var fær um að breyta eptir þeim, þar sem hann samdi sjálfur ágæta sjón- leiki (»Minna von Barnheim«, »Emilie Galotti«, Natan der Weise«). Hann kenndi mönnum að feta i fótspor Forn-Grikkja og Shakespeares, að því er sorgarleika kveðskap snertir, og sýndi, hversu frakknesku skáldin höfðu misskilið reglur Aristotelesar í þeirri grein og þar með komið finninga-mennirnir, sem höfðu fráfælzt byltingakenningar Voltaire’s af því þeir hneyxluðust á hinu ljettúðuga frekjuháði hans, þeir urðu nú gagntekn- ir af hinni eldheitu, hrífandi mælsku og næmu tilfinningu fyrir tign og feg- urð náttúrunnar, sem var svo yfirgnæfandi hjá Rousseau. Eptir hann eru einna merkust þessi rit: »Fjelagssamningurinn« (Contrat social), »Um upp- runa ójafnrjettis meðal mannanna«, »Emil eða um uppeldi«, — og »Júlía eða Heloísa hin nýja«, sem er skáldsaga og hefir jafnan þótt ágæt bók. Rousseau var »ídealisti« eða hugsjónamaður og hugmyndir hans ófram- kvæmanlegar, en allt um það hefir hann haft stórkostleg áhrif bæði á sam- öld sína og eptiröldina. Voltaire var »realisti« og tók mennina eins og þeir eru og hafa þó áhrif hans að sínu leyti naumast orðið eins langdræg. En báðir þessir aldarskörungar eru jafnan nefndir saman svo sem þeir, er í and- legum og bókmenntalegum efnum hafi gert hvað mest til að undirbúa frakknesku stjórnarbyltinguna. Menn hafa með rjettu kallað Voltaire höfuð tíðarandans, en Rousseau hjarta hans.

x

Eimreiðin

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.