Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1914, Side 37

37
afskræmt, nefið helmingi lengra en vel fer á o. s. frv. — A enda
hægra krossarms er grafið vængjað ljón, en á þann vinstri vængjað
naut, og fugl (örn) er grafinn á efra enda langálmunnar, en á hinn
neðra er ekki grafið, þar sem vera skyldi vængjaður maður, merki
Mattheusar guðspjallamanns, — því að hinar myndirnar eru auðvit-
að merki hinna guðspjallamannanna. — Þessi kross er að líkindum
smíðaður hér á landi og sennilega á ofanverðri 13. öld; hann minn-
ir mann að sumu leyti á gotneska krossa frá næstu öld, Broddur-
inn sýnir að hann er upphaldskross, sennilega líkakross, en vel má
hann þó hafa staðið í fæti á altari.
Svo segir í máldaga Sólheimakirkju frá því um 13401) að hún
eigi þá, »k.ro8S med lijkneskiuin. jafngodann fiorum mörkum«, en
ekki hefir það verið þessi kross.
Vér íslendingar eigum tiltölulega fáa gripi frá miðöldum sögu
vorrar. Helzt hafa þeir haldist við í kirkjunum fram á síðustu öld,
— en að eins fáeinir, ef miðað er við hversu margir þeir voru fyrr-
um. Þessir elztu kirkjugripir eru oss dýrmætir og oss ber að leggja
rækt við þá. En hvernig verður það betur gert en með því móti
að varðveita þá vel á Þjóðmenjasafni voru og taka þá þar til ræki-
legrar rannsóknar og setja þá fram til almennrar athuguuar? Þeir af
þessum góðu og gömlu gripum, sem loksins hafa bjargast úr kirkj-
unum til Þjóðmenjasafnsins, bera þess sýnilegar menjar hvaða rækt
hefir verið lögð við þá í kirkjunum upp á síðkastið. Þeir segja
ófagrar sögur um illa meðferð á góðum gripum, sögur sem ekki
bera aðeins vott um ræktarleysi, heldur enn háskalegri ókosti. Og
þessir öldungar meðal kirkjugripanna eru ekki einir til frásagna
þar um; kirkjugripirnir flestir, sem enn eru í kirkjunum bera þeim
vitni. — En þó er eins og þessir dauðu hlutir hafi verið misjafn-
lega »lánsamir í lífinu«, sumir átt góðri umönnum að fagna, sumpart
þá vegna yfirburða sinna og ágætis, sumir hafa verið sterkari fyrir,
þolað betur ellina. Æfikjörin fara eftir ásigkomulaginu, — hjá
dauðu hlutunum líka.
‘) D. I. II., nr. 483.
Matthías Þórðarson.