Morgunblaðið - 11.03.1997, Qupperneq 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 11. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
BÓKMENNTIR
Líf sspcki
LEITIN AÐ TILGANGI
LÍFSINS
eftir Viktor E. Fraiikl. Hólmfríöur
K. Gunnarsdóttir þýddi. Háskólaút-
gúfan og Siðfræðistofnun. Rvík 1996.
138 síður.
VIKTOR E. Frankl var ungur
geðlæknir í Vín í heimsstytjöldinni
síðari og einn af mörgum milljónum
sem fluttar voru í útrýmingarbúðir
nasista. Leitin að tilgangi lífsins
heitir lítið kver sem hann skrifaði
„í einni striklotu, á níu dögum“ af
því honum var í mun að koma sögu
sinni og hugmyndum áleiðis. í bók-
inni lýsir hann reynslu sinni af búð-
unum og notar hana til að útskýra
nánar og sanna kenningar sínar
um sálarlíf fólks.
í fyrri hluta bókarinnar rekur
hann söguna úr útrýmingarbúðun-
um en í seinni hlutanum brýtur
hann frásögnina upp með ritgerð.
Við þessi þáttaskil verður málfarið
dálítið óeinbeitt. Texinn verður
óskýr afþví sömu hugmyndimar eru
endurteknar og missa vægið og
týnast í fjöldaframleiðslu. Ef maður
segir sama hlutinn aftur og aftur
er hætta á að hlustandanum leið-
ist, jafnvel að hann hætti að bera
virðingu fyrir orðum manns. Höf-
undurinn hefur þó þá afsökun að
aðalstarf hans eru geðlækningar
en ekki ritstörf. En engin afsökun
er fyrir því að prófarkalestur á
verkinu hefði mátt vera nákvæmari.
Að týna aldrei
tilgangi sínum
Viktor Hólmfríður K.
E. Frankl Gunnarsdóttir
Frankl hefur hjálpað sjúkling-
um sínum með meðferð sem kall-
ast „lógóþerapía“ og dregur heitið
nafn sitt af gríska orðinu „logos“
sem hér stendur fyrir tilgang.
Meðferðin byggist á nauðsyn
mannsins á tilgangi með lífi sínu.
Ef maðurinn sér engan tilgang á
hann erfiðara með að mæta and-
streymi og sálarstyrkur hans veik-
ist. Þegar svo ber undir verður
hann að finna tilgang með erfið-
leikunum, sjá fyrir sér þó ekki
væri nema ímyndaða von. Því til-
gangsleysið leiðir til uppgjafar og
segir Frankl að hafi verið ill- ef
ekki ómögulegt að sigrast á henni,
ef hún á annað borð byrjaði að
sá frækornum sínum í sálu fanga
útrýmingarbúðanna. Aðeins þeir
sem beittu prettum og aðeins þeir
sem tilviljunarkennd heppni virtist
vaka yfir lifðu útrýmingarbúðirn-
ar af. Þegar menn, sem höfðu af
óútskýranlegum ástæðum lifað af,
byijuðu að gefast upp, týna til-
gangi sínum, missa sjónar á tak-
markinu, var leiðin í flestum til-
fellum aðeins ein.
„Þeir sem vita hve náið sam-
band er á milli hugarástands
manna - kjarks og vonar eða
skorts á slíku - og ónæmis líkam-
ans skilja að skyndilegt vonleysi
og kjarkleysi getur dregið menn
til dauða.“ (s. 74)
Þessi orð sannar Frankl með
nokkrum dæmum úr útrýmingar-
búðunum, en varla er hægt að
finna annan eins vettvang fyrir
athuganir á mannlegu atferli og
einmitt þar, því mið-
ur. Afþví svo
grimmdarleg reynsla
liggur verkinu til
grundvallar trúir les-
andinn höfundinum
og festir boðskap
hans á bakvið eyrað
til þess að hagnýta sér
hann.
Til samanburðar við
nútímann bendir höf-
undur m.a. á áhrif at-
vinnuleysis á sálarlíf
fólks, tilgangsleysið
sem það veldur og nið-
urrifið samfara því.
Samkvæmt Frankl
eru mönnum þrjár
leiðir færar til að finna tilgang
með lífi sínu. Með því að skapa,
með því að njóta, og með því að
þjást. í þjáningunni má finna horn-
stein hins mannlega þreks, þrösk-
uldinn sem færir manninn ofar
veikleikum sínum. Þá hefur maður-
inn fundið tilgang í þjáningunni:
„ Við sem vorum í einangrunar-
fangabúðunum munum eftir
mönnum sem gengu um skálana
og hugguðu aðra, gáfu þeim síð-
asta brauðbitann sinn. Þótt þeir
kunni að hafa verið fáir nægðu
þeir til að sanna að það er unnt
að taka allt frá manninum nema
eitt: endanlegt frelsi hans - til að
velja hvernig hann bregst við því
sem að höndum ber, til að fara
sínar eigin leiðir.“ (s. 66)
Fyrir menn sem starfa með
sálarheill fólks hlýtur bókin að
vera hvalreki. Afþví ritdómurinn
er ekki skrifaður af fagmanni á
sviði geðlækninga er bókin ekki
skoðuð út frá faglegu sjónarhorni
heldur út frá sjónarhorni leik-
manns. Enda er tilgangur Frankls
með bókinni ljós:
„Ég vildi einfaldlega koma því
til skila til lesandans að lífið geti
alltaf haft tilgang, hvernig sem
aðstæðurnar eru, jafnvel þótt þær
séu eins ömurlegar og hugsast
getur." (s. 13-14)
„Mér fannst mér þess vegna
skylt að skrifa niður það sem ég
hafði gengið í gegnum, því að ég
hugsaði að það gæti komið þeim
að gagni sem hættir til að ör-
vænta.“ (s. 14)
Um leið og Frankl skrásetur
kenningar sínar hugsar hann sér
verkið sem sálfræðimeðferð og
bókin nær tilgangi sínum sem slik.
Hún kennir lesandanum, sýnir hon-
um dæmi, varar hann við hættun-
um og byggir hann upp. Af heil-
brigðisástæðum hafa allir gott af
því að lesa þessa bók og af pólitísk-
um ástæðum á saga þessi að vera
í minnum höfð.
Kristín Ómarsdóttir
Vortónleikar
Karlakórs
Reykjavíkur
KARLAKÓR Reykjavíkur held-
ur árlega vortónleika sína dag-
ana 15.-22. mars nk.
Kórinn mun flumflytja tvö
lög eftir Fjölni Stefánsson og
Pál Pampichler Pálsson, fyrrum
sljórnanda kórsins. Lag Páls
nefnist „Vor í borg“ og er við
ljóð Guðmundar Böðvarssonar,
lag Fjölnis nefnist „í júní“ við
ljóð Þorsteins Valdimarssonar.
Bæði lögin eru samin í tilefni
sjötíu ára afmælis Karlakórs
Reykjavíkur á sl. ári. Önnur
verk á efnisskránni eru m.a.
madrigalar, lög eftir Bítlana,
Brahms, Schubert, Palestrina,
Wagner og A.L. Webber.
Tónleikarnir verða sem hér
segir: 15. mars kl. 16 í Lang-
holtskirkju, 16. mars kl. 20 í
Víðistaðakirkju, 18. mars kl. 20
í Langholtskirkju, 20. mars, kl.
20 í Langholtskirkju, 22. mars
kl. 16 í Langholtskirkju.
Stjórnandi Karlakórs Reykja-
víkur er Friðrik S. Kristinsson,
undirleikari Anna Guðný Guð-
mundsdóttir og einsöngvarar
eru Rannveig Fríða Bragadóttir
og Ingólfur Sigurðsson.
Köld eru kvennaráð
KVIKMYNPIR
Bíóborgin
í FJÖTRUM
(BOUND) ★ ★ 'A
Leikstjórar og handritshöfundar
Andy og Larry Wachowski. Kvik-
myndatökustjóri Bill Pope. Tónlist
John Davis. Aöalleikendur Jennifer
Tilly, Gina Gershon, Joe Pantol-
iano, John P. Ryan, Richard C.
Sarafian. 108 mín. Bandarísk.
Gramarcy 1996.
TVÆR kaldrifjaðar tæfur,
Violet (Jennifer Tilly) og Corky
(Gina Gershon) verða bálskotn-
ar hvor í annarri. Corky er ný-
sloppin úr fangelsi og vinnur við
lagfæringar á íbúð í eigu maf-
íunnar í Chicago. í næstu íbúð
býr Violet ásamt sambýlismanni
sínum, Caesar (Joe Pantoliano),
forhertum vikapilti glæpasam-
takanna. Caesar er settur í það
verkefni að þrífa upp tvær millj-
ónir dala eftir átök og blóðbað,
auðæfin verða til þess að ást-
konurnar leggja á ráðin. Þær
stela fúlgunni og ætla sér að
koma sökinni á Caesar en harka
hans og útsjónarsemi setur allar
áætlanir úr skorðum.
/ fjötrum er engin stórmynd
en hún kemur á óvart, handritið
er þokkalega skrifað (oftast
nær), söguþráðurinn kryddaður
með samkynhneigð, sem er
heldur óvanalegt en er hér í
brennidepli og leikurinn er vel
í meðallagi hjá dömunum en Joe
Pantoliano stelur senunni og fer
á kostum sem hinn kokkálaði
og svikni Caesar. Hann fær
langbestu rulluna og nýtir hana
til fulls. Caesar er útsmoginn
skratti sem lætur ekki plata sig
svo glatt, hugsar skýrt undir
bullulegu yfirbragði. Hvort sem
það hefur verið ætlunin eður ei
er það þetta ómenni sem fær
alla samúðina, slíkur er kraftur-
inn í Joe (The Fugitive). Myndin
er nokkuð leiksviðsleg, gerist
að mestu leyti í tveimur hótel-
íbúðum en heldur engu að síður
líflegum dampi og nokkur atriði
eru æsispennandi og mörg bráð-
fyndin á kaldhæðnislegan hátt,
líkt og peningaþvotturinn - sem
nyti sín vel hjá Coen-bræðrum.
Hvernig sem á því stendur fjall-
ar Draumaverksmiðjan jafnan
um samkynhneigða sem þeir séu
haldnir óseðjandi brókarsótt.
Hvað svo sem til er í því eru
ástarsenur refjakvendanna
ósköp holar og þreytandi, enda
sjálfsagt báðar gagnkynhneigð-
ar leikkonurnar föngulegu, Tilly
og Gershon. Það er góð tilbreyt-
ing að sjá kvenfólk í aðalhlut-
verkum, jafnvel þótt óvenjuleg
séu, stígandinn er jafn ogþéttur
og John P. Ryan hressir upp á
leikhópinn. Næsta ♦ mynd
Wachowski-bræðra sker úr um
hvort þeim verði líkt við aðra
og frægari bræður í kvikmynda-
gerð en ljóst er að þeir eru til
alls vísir.
Sæbjörn Valdimarsson
Fjölskyldu-
hrollvekja
LEIKUST
Stúdcntalcikhúsið:
„Hangið heima“
eftir Börk Gunnarsson. Leikarar:
Davíð Jón Fuller, Haraldur Jóhanns-
son, Helga Dögg Björgvinsdóttir,
Hjálmar Arinbjamarson, Jón Ingi
Hákonarson, Mats Jonsson, Rannveig
Krisljánsdóttir, Sigríður Jónsdóttir,
Vilhjálmur Ámason, Þórhallur Ág-
ústsson, Þómnn Ema Clausen og
Þórun.' Geirsdóttir. Leikstjóri: Ari
Matthiasson. Ljósamaður: Gunnar
B. Guðmundsson. Tónlist: Örlygur
Smári. Förðun: Soffía Elísabet Páls-
dóttir. Möguleikhúsið 9. mars
„HANGIÐ HEIMA“ er samnefni
á fyeimur einþáttungum, Sýnd er
reynd og Verkamannablús eftir
Börk Gunnarsson sem Stúdenta-
leikhúsið sýnir í Möguleikhúsinu við
Hlemm þessa dagana. Þótt hér sé
um tvo sjálfstæða þætti að ræða
eru þeir tengdir bæði í efni og að-
ferð og fer því ágætlega á að sýna
þá saman undir einu heiti.
Sá fyrri, Sýnd er reynd, byrjar
sem hefðbundið stofudrama; leikur-
inn gerist heima í stofu hjá því sem
virðist við fyrstu sýn vera ósköp
venjuleg kjamafjölskylda og sviðs-
myndin er í gamaldags raunsæis-
stíl (hver gerir sviðsmynd og bún-
inga?). En áður en langt líður á
leikinn kemur í ljós að hér er ekk-
ert venjulegt raunsæisverk á ferð-
inni. Atburðarásin einkennist fljótt
af svörtum húmor og farsakenndum
fáránleika og minnir einna helst á
bandaríska „sitcom" (situation
comedy) þáttinn „Married with chil-
dren“ (sem sýndur var á Stöð 3)
þar sem öllum hefðbundum fjöl-
skyldugildum er snúið á haus í
makalausu fáránleikagríni.
I stuttu máli fjallar þátturinn
um vonsvikinn og duglítinn fjöl-
skylduföður sem ákveður að taka
ráðin í eigin hendur og áður en
yfir lýkur hefur hann gert það svo
um munar. Hér er gert grín að
þeim gildum sem við teljum sjálf-
sögð að ríki innan fjölskyldunnar,
svo sem ást og virðingu, friðhelgi
einkalífsins og hlýðni barna við for-
eldra, svo fátt eitt sé nefnt.
Síðari þátturinn, Verkamanna-
blús, er eins og áður segir nátengd-
ur hinum fyrri að allri gerð. Einnig
hér er spjótum beint að fjölskyld-
unni og hér er það einnig fjölskyídu-
faðirinn sem er í hlutverki hins
undirokaða fórnarlambs. Hann
ákveður að gera uppreisn, á sinn
eigin hátt, en hún fer þó öðruvísi
en ætlunin var og verða örlög hans
í hæsta máta neyðarleg, svo ekki
sé meira sagt. Það er sami svarti
húmorinn og fáránleikinn sem ein-
kennir þennan þátt líkt og hinn fyrri.
Börkur Gunnarsson hefur áður
birt eftir sig smásögur og hann er
spennandi höfundur. Texti hans er
viða afar vel saminn og hann hefur
auga fyrir fáránleikanum sem býr
í hversdeginum og fer oft óvæntar
leiðir í skáldskap sínum. Um hann
má vel nota þá ágætu klisju að
„honum er ekkert heilagt", gerir
grín jafnt að „háum“ sem „lágurn"
og í þessum leikþáttum stillir hann
gjarnan upp andstæðum (karl-
kona, foreldri-barn, verkamenn-
menntamenn/listamenn, o.s.frv.)
sem hann hæðir síðan endalaust.
Það má því segja að sá efniviður
sem Ari Matthíasson leikstjóri og
leikhópur hans hefur í höndum sé
bæði óvenjulegur og spennandi, en
það verður þó að segja að úrvinnsl-
unni var víða ábótavant. Helstu brot-
alamimar sneru að leik og túlkun,
enda kannski ekki hægt að gera
miklar kröfur hvað það varðar hjá
áhugaleikurum. Ari velur þá leið að
nota oft ýktan dramatískan leik sem
virkaði helst til tilgerðarlegur á köfl-
um. Þó má nefna að Þórhallur Ág-
ústsson fór mjög vel með hlutverk
unglingssonarins í fyrra þættinum
og Jón Ingi Hákonarson var sann-
færandi í aðalhlutverki seinni þáttar-
ins.
„Hangið heima“ er „öðruvísi"
leiksýning og ekki vitlaus hugmynd
að bregða sér á sýningu eitthvert
kvöldið - svona frekar en hanga
heima.
Soffía Auður Birgisdóttir.