Morgunblaðið - 06.12.1981, Blaðsíða 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. DESEMBEít
og boðar
Brim
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Steinar J. I.úðvíksson: ÞRAUTGÓÐ-
IK Á RAUNASTUND. XIII. Örn og
Örlygur hf. Rvík., 1981.
Þetta bindi tekur til þriggja ára:
1900,1901 og 1902. Þar að auki eru
viðbætur og leiðréttingar vegna
fyrri binda á fimmtíu síðum.
»Margir hafa orðið til þess að óska
eftir því,« segir höfundur í for-
málsorðum, »að reynt verði að
rekja söguna lengra aftur í tím-
ann, og eins að haldið verði áfram
þar sem sleppti árið 1958. Eru það
áform útgáfunnar að gera sögunni
frá 1958 og fram undir nútímann
skil.« Þá telur höfundur »erfitt að
rekja söguna lengra aftur í tím-
ann en til aldamóta, svo að örugg
heimild geti talist.«
Árið 1900 hefst með fyrirsögn-
inni: Póstskipið Laura í hrakning-
um. Skipið skyldi sigla frá Reykja-
vík til Kaupmannahafnar með við-
komu í Vestmannaeyjum. Þetta
var í janúarmánuði og þá er allra
veðra von. Fyrst hafði skipið beðið
veðurs í viku í Reykjavík, við Vest-
mannaeyjar beið það í sólarhring,
var síðan sex daga þaðan til Fær-
eyja. Þessar ferðir voru enginn
leikur. Er víðar getið um hrakn-
inga sem skip af þessu tagi urðu
fyrir. Þetta var sem sagt í janúar.
í næsta mánuði er sagt frá
manni sem fór niður um ís á
Hrútafirði og drukknaði. Hann
hafði reynt að stytta sér leið. En
ísinn var ótraustur svo að menn
furðaði á hversu langt hann »hafði
komist út á fjörðinn áður en hann
féll niður um ísinn.« — Mönnum
hætti til að tefla á tvær hættur í
þá daga í sífelldri glímu við nátt-
úruöflin.
Hér er komið svo langt frá líð-
andi stund að vægi atburðanna
ræður ekki öllu um lengd frásagn-
anna heldur heimildir sem til eru.
Til dæmis segir allýtarlega frá þvi
er togarinn Cleopatra strandar.
Skipverji, sem bjargaðist, skráði á
gamals aldri sögu strandsins og er
hér stuðst við frásögn hans. En
tíðir skipskaðar útlendinga við ís-
lands strendur minna okkur líka á
ágengni þeirra á íslenskum fiski-
miðum. Svo mjög sem sókn þeirra
á Islands mið hefur verið erfið og
áhættusöm gefur auga leið að
ágóðinn hefur ekki verið smár.
Einhver mesti mannskaði sem
frá greinir í þessari bók varð í
apríllok 1901 þegar áraskip með
tuttugu og átta manns innanborðs
fórst við Vestmannaeyjar. Aðeins
einn maður komst lífs af. Skipið
lagði af stað í blíðskaparveðri
undan Eyjafjöllum. Farmur þess
var margs konar, þar með talið fé
á fæti, torf og fleira. Margir höfðu
haldið til skips í þeim vændum að
fá far án þess að hafa tryggt sér
það fyrirfram. í fyrstunni vísaði
formaður þeim frá. En vegna
þrýstings frá fólkinu og skipverj-
um sem þekktu það tók hann loks
við öllum — nema einum sem
hvarf frá — svo enginn skyldi
skilinn eftir í fjörunni. Veður
versnaði, skipinu hvolfdi skammt
frá Vestmannaeyjahöfn þannig að
vel sást úr Eyjum hvað komið
hafði fyrir, bát var hrundið á flot
og honum tókst að bjarga hinum
eina sem af komst, auk þess sem
náðist til nokkurra líka sem flutu
Steinar J. Lúðvíksson
á sjónum í grennd við slysstað.
Meðal þeirra sem fórust var margt
kornungt fólk.
Mesta sjóslys ársins 1902 varð
hér þegar breski togarinn Anlaby
strandaði skammt frá Grindavík.
Öll áhöfnin fórst, þar með talinn
skipstjórinn sem Islendingar köll-
uðu sænska Nilson. Nokkuð höfðu
Islendingar kynnst honum áður og
ekki að góðu. Fáeinum árum áður
hafði hann verið skipstjóri á tog-
aranum Royalist sem Hannes
Hafstein, þá sýslumaður á Isa-
firði, reyndi að taka í landhelgi á
Dýrafirði. Togaramenn létu Is-
lendinga kenna aflsmunar með
þeim afleiðingum að þrír íslenskir
sjómenn fórust en sýslumaður
slapp naumlega.
Lík skipverja af Anlaby rak öll
á land — nema skipstjórans! Þótti
það vera örlagadómur yfir honum
— að hann skyldi ekki hljóta leg í
íslenskri mold heldur gista vota
gröf.
Kíló af lærissneið-
um hækkaði um 9 kr.
IIVKKT kíló af kóteleUum kostar
krónur 63,90 eftir hækkun búvöru-
verðs um mánaóamótin, en fyrir
þau kostaói kflóið 55,85 kr. Þessi
hækkun nemur 14,5% og hækkun
á lamhakjöti í smásölu er yfirleitt í
kringum þá hlutfallstölu.
Sama verð er á hverju kílói af
læri og hrygg og kostar kílóið í
sunnudagssteikina 59,55 kr. eftir
hækkun, en síðasta sunnudag
kostaði kílóið 52 krónur. Kíló af
lærissneiðum kostar 69,50 kr.
eftir hækkun, en kostaði 60,80
fyrir helgi.
Svo dæmi séu tekin af nauta-
kjöti í smásölu þá kostar kíló af
buffi 196,80 eftir hækkun, en
kostaði 178,65 krónur fyrir
hækkun. Gúllaskíló hækkar úr
137,40 í 151,35 krónur og kíló af
nautahakki, 1. flokki, kostar
102,70 krónur, en kostaði 93,10
fyrir helgi. Nautakjöt hækkar
yfirleitt um 10—12%.
I inngangsgrein segir höfundur
um árið 1902: »Skipsskaðar voru
tíðir á árinu, og einkum strönduðu
mörg erlend fiskiskip við landið.*
Togaraöldin var að hefjast fyrir
alvöru, nú var tekið að ausa
gegndarlaust úr þeirri gullkistu
sem fiskimiðin umhverfis landið
áður voru en hafa aldrei síðar orð-
ið. Sumt gerðist fyrir allra augum.
En ekki munu landsmenn hafa
vitað deili á öllum þeim fleytum
sem fóru hér með ströndum. Má
segja að síðasta frásögn bókarinn-
ar sé býsna táknræn, stutt og
gagnorð. Ber hún yfirskriftina
Skip rekur við Hjörleifshöfða og er
á þessa leið:
»Um miðjan desember fannst
skip rekið á land skammt frá
Hjörleifshöfða. Ekki var unnt að
sjá hvert nafn þess hafði verið, né
hvaðan það var, en af ýmsu mátti
merkja að það hefði verið búið að
hrekjast lengi í hafi. Skipsflak
þetta var síðan auglýst í blöðunum
og send út lýsing á því, en það bar
heldur ekki árangur, enginn vildi
við það kannast. Var flakið selt á
uppboði um miðjan maí 1904.«
Svo mörg eru þau orð. Minnir
þetta ekki á frásagnir af »drauga-
skipum* sem fundist hafa mann-
laus á heimshöfunum? En jafnvel
þó sleppt sé öllum tilburðum til að
sjá atburði í dularfullu hálfrökkri
er óhætt að fullyrða að margt hef-
ur gerst hér við strendur sem
aldrei verður skráð.
Björgunartækni var frumstæð
um aldamót miðað við það sem nú
er orðið. En viðleitnin til að
bjarga var alveg hin sama. Menn
tefldu oft á tæpasta vað — þá eins
og nú — og buðu hættunum byrg-
inn fremur en flýja af hólmi. Hér
er því ekki á ferðinni einber björg-
unar- og sjóslysasaga. Þetta er
líka sagan af því hvað þjóðin varð
á sig að leggja til að afla sér lífs-
bjargar, til að lifa af! Lífsbjargar-
saga!
PIONEER HHd SY5TEM
r
PKjNEER Hlfl SYSTEM
Frábær hljómflutningstæki
meö tæknilega yfirburði og hönnun
i/gi HI.JÓMTÆKJADEILD
fel KARNABÆR
=11
HVERFISGÖTU 103 SlMI 25999
PIONEER HH=I SVSIEM