Morgunblaðið - 28.04.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. APRÍL 1979
15
ÚR PONTUNNI
Tilþrifa-
siður á
undanhaldi
þAÐ hefur löngum þótt þjóðlegt að
taka f nefið á íslandi og er því
söknuður að ef þessi tilþrifamikli
siður er nú að leggjast af. Sú
kynslóð, er áður lagði rækt við að
sjúga þetta ilmbiíða tóbaksduft í
nösina hverfur óðum af sjónarsvið-
inu án þess að hinir yngri feti í
sporin.
Því verður ekki neitað að neftób-
aksneyzla hefur atcveðna töfra til að
bera enda einkenndi hún margan
litríkan höfðingsmanninn í ólíkustu
stéttum fyrrmeir. Kappkostað var að
hafa sem veglegasta pontu og oft
voru þær mesta völundarsmíð og
gengu í erfðir. Nú virðist framboð á
tóbakshornum hafa minnkað stór-
um. I tóbaksverzlun í miðborg
Reykjavíkur gaf þó í vikunni að líta
kjörgrip af þessu tagi úr kálfshorni
og furu. Verðið var níu þúsund og
fimm hundruð.
Það sem gerir neftóbak athyglis-
vert er þó ekki sízt neyzluaðferðin.
Sáldrað er dökkri rönd á handarbak-
ið, lotið fram og látið frussa í nösina
með harðfylgi og tilhlýðilegum
hvalablæstri. Oft er því næst borin
undir rauðlit dula, sem minnir á
rússneska fánann, og ætíð er dropi
sígur á nefbroddinn.
Erfitt er að segja til um hvað
dregið hefur úr neyzlunni. Áfengis
og tóbaksverzlun ríkisins skýrði okk-
ur frá að árið 1962 hefðu 34 tonn af
neftóbaki selzt á ári á landinu, árið
1977 voru það 15,7 tonn og 14,4 tonn
árið eftir. Sýnt er því hvert stefnir.
Þess má geta að neftóbak er með
sparlegri nautnum. Fimmtíu
gramma dós kostar í grennd við tvö
hundruð krónur. Lyktin úr svona dós
kallar fram stemmningu úr réttun-
um. Þetta kvað vera gott til að halda
vökunni. Verst er að geta ekki
sigrast á bannsettum hnerranum.
LEIGUAKSTUR
Hver má keyra
ölvuðum heim?
UM bAÐ bil mánuði fyrir páska
birtist meðfylgjandi auglýsing í
einu síðdegisblaða borgarinnar þar
sem ókunnir aðilar segjast fúsir til
að aka ölvuðu fólki heim á kvöldin.
Þetta þóttu tíðindi og komu for-
sprakkarnir fram í útvarpsþætti og
kváðust líta framtíðina björtum
augum.
Geymið auglýsinguna segir í til-
kynningunni. Það er ekki að ósynju
að því er bezt verður séð sást hún
ekki aftur. Skyndilega varð hljótt
um þessa þjónustu og skjögurfénað-
ur bæjarins hélt áfram að skima
eftir leigubifreiðum að afstöðnum
glaumi.
Fyrst datt okkur í hug að hringja í
Félag atvinnubifreiðastjóra að
spyrja hvað þeir vildu segja um
þetta nýnæmi. Úlfur Markússon
formaður kvaðst ekkert til þessarra
huldumanna vita. Hitt sagði hann að
lægi ljóst fyrir að engir nema félags-
bundnir atvinnubifreiðastjórar
hefðu lagalega heimild til að taka
laun fyrir að aka fólki. Hann sagði
að reglur félagsins gerðu kröfu til
þess að ökumenn væru fyllilega
ábyrgir gagnvart farþegum og væri
þeim refsað með brottvikningu sem
ekki gættu skyldu sinnar í hvívetna.
Úlfur sagði ennfremur að það væri
talsverður ábyrgðarhlutur að aka
ölvuðu fólki og þyrfti oft að hjálpa
þeim með ýmsum hætti sem ekki
væru fullkomlega með ráði og rænu.
Væru fram komnir aðilar sem ætl-
uðu að taka þetta hlutverk upp á
sína arma án lagalegs réttar væri
nauðsyn að gera almenningi ljóst að
hér væru ábyrgðarlausir aðilar á
ferð og öryggi farþegans ekki tryggt
með neinum hætti. Úlfur fullyrti að
enginn atvinnugrundvöllur væri fyr-
ir hendi að aka drukknu fólki og
fjarstæða að ætla að hér gæti verið
um daglegt lifibrauð að ræða.
Þegar tókst að hafa upp á þeim,
sem auglýst höfðu í blaðinu kvað
hins vegar við annan tón. Kristófer
Magnússon, annar þeirra tveggja
manna, sem gert höfðu Félagi at-
vinnubifreiðastjóra gramt í geði,
sagði að starfsemin hefði gengið
ágætlega þær tvær vikur, er þeir
höfðu verið að. Hann sagði að þeir
félagarnir hefðu verið tveir og haft
tvær bifreiðar í notkun. Kristófer
sagði að vegna anna í starfi hefðu
þeir félagar ákveðið að hætta um
sinn þeirri kvöldstarfsemi sinni að
aka drukknu fólki. Kæmi hins vegar
til greina að kanna möguleika á
þessum rekstri síðar og kvaðst hann
ekki vita betur en lögregla hefði talið
hann í lagi, a.m.k. ef dæma mætti
eftir viðtali er birtist í Tímanum á
sínum tíma.
En víst er að þeir sem „fara út að
skemmta sér“ verða að bjarga sér
eftir öðrum leiðum enn um sinn.
HELG AR VIÐTALIÐ ■■■■■■■■■
í margra augum er vorkoman ööru fremur tengd íslenzku farfuglunum.
Þessi fjölskrúðugi hópur sem fyllir loftiö söng sínum undir hækkandi sól
flýgur árlega sunnan að klekja út nýrri kynslóð í skjóli íslenzkrar náttúru.
Einn af öðrum eru Þeir nú sem óðast að koma. En hverjir eru pessir vinir
okkar og hvernig er háttum þeirra fariö. Ævar Petersen, fuglafræðingur,
sem starfar hjá Náttúrufræðistofnun íslands bauðst til að greiða úr
fáeinum spurningum.
„Sflamáfur er
fyrstur gesta“
— Hvaðan koma flestir
íslonzku tarfuglanna?
„Langflestir íslenzkir farfugiar
fara til Vestur-Evrópu, sérstak-
lega Bretlands. í þessum hópi
eru t.d. gaesir, endur og hrossa-
gaukur. Sumar tegundir fara þó
lengra eins og þúfutittlingur og
heiðlóa sem fara til Frakklands
og Spánar, en jaörakan og spói
fara alla leið til Norður-Afríku.
Einna lengst fer þó krían, sem
flýgur suður með Afríkuströnd-
um. Þaö eru einkum þesslr stað-
ir sem eru vetrarheimkynni ís-
lenzku farfuglanna. Um ákveðna
sjófugla virðist þó ööru máli aö
gegna. Skúmurinn virðist t.d.
fara í hringferö í Norður-Atlants-
hafi. Líklegast fer hann til Ev-
rópu fyrst, því næst yfir til
Brasilíu og norður með handan
Atlantshafsins".
— Hvers vegna koma
Þessir fuglar til íslands að
vori?
„Ástæðan virðist fyrst og
fremst sú að í norölægum lönd-
um er miklu meiri fæöuauögi á
sumrin, margfalt meiri en sunn-
ar. Þegar kemur suður aö mið-
baug er um mjög litlar sveiflur að
ræöa milli árstíöa og því eru
lífsamfélög þar yfirleitt mjög
stöðug. í norðlægum löndum eru
hins vegar oft gífurlegar árstíöa-
sveiflur með þeim afleiðingum
að smádýr og lífverur sem fuglar
nærast á fyrirfinnast í misríkum
mæli milli árstíða."
— Hvada farfuglahópur er
algengastur 6 íslandi?
„Þaö eru einkum fjórir hópar,
sem mest eru áberandi hérlend-
is. Fyrst og fremst eru það
gæsir, endur og álftir sem telja
um tuttugu tegundir, vaöfuglar
um tólf tegundir, sjófuglar tutt-
ugu tegundir og svo sþörfuglar,
um tíu tegundir. Alls eru þetta
því um sextíu, en reglulega
verpa á íslandi um sjötíu tegund-
ir. Er afgangurinn einkum uglur,
svölur, dúfur, rjúpa og þaö sem
kallað er brúsar, þ.e. lómar og
himbrimar, og rellur, en það er
einungis ein tegund, keldusvínið.
í heíld má því segja að þaö séu
ferskvatns- og sjávartegundir
sem eru uppistaöan f lifrtki fugla
hérlendis hvaða snertir fjölda
tegunda og ekki sízt fjölda ein-
stakiinga. Spörfuglar eru hins
vega meira áberandi í ná-
grannalöndum okkar, þar sem er
auðugra skóglendi."
„Hafast farfuglarnir aö
jatnaóí viö á sama staö á
veturna?
„Almennt má svara þessu svo
aö landfuglarnir fara frá varp-
stöövunum til einhvers ákveöins
staðar og halda sig þar að
vetrarlagi. Sjófuglarnir eru hins
vegar meira á flakki. Þetta eru
yfirleitt miklir flugfuglar, sterkir
og stórir og geta spannað gífur-
lega mikil hafsvæöi á stuttum
tíma.“
— Tekur paö fuglana
langan tíma aö komast á
áfangastaö og hvernig ferö-
ast peir?
„Ég held að tiltölulega lítiö sé
enn vitaö um þaö, þótt munur sé
á hvort um er að ræöa flug yfir
sjó eöa land. Fyrir landfugla er
auövitaö ekki um neitt annaö aö
velja en að fljúga beint yfir
hafsvæðið. Ég held að þessir
fuglar fari t.d. frá íslandi til
Bretlands og taki sér smá hvíldir,
ef þeir ætla lengra eins og
steindeplar og þúfutittlingar. Þó
er mjög lítiö vitaö í þessu efni og
eingöngu hægt aö komast aö
hinu sanna með merkingum.“
— Hefur veriö rannsakað
hvernig peir rata?
„Á þessum vettvangi hafa far-
iö fram gífurlega margar rann-
sóknir og eru margar kenningar
á lofti. Er t.d. talið aö peir kunni
aö nota sól, tungl, stjörnur,
aödráttarafl jaröar og landlag og
sveigkraft þann er myndast er
jöröin snýst, til þess aö ná
áttum. Sumar þessara kenninga
hafa náttúrlega ekki staöizt.
Aörar eöa sambland þeirra virö-
ist vera galdurinn, t.d. aö þeir
geti notaö sólargang og stjörnur
og landslag sem viömiöun og er
áberandi aö fuglar fara yfirleitt
sömu leiöina ár eftir ár, öld eftir
öld. Á hinn bóginn vaknar spurn-
ingin hvernig komast þeir,
hvernig finna þeir vetrarheim-
kynnin til dæmis þar sem um er
aö ræöa að ungfuglar fari úr
varpheimkynnum meö fyrra móti
og ekki í fylgd fullorðinna. Þetta
vandamál er óleyst ennþá."
— Koma sömu fuglarnir
aftur á sömu slóöir ár eftir ár
til aö verpa?
„Svo er yfirleitt. Sjófuglarnir
eru einkar gott dæmi. Þeir koma
ekki aöeins nokkurn veginn á
sama stað heldur geta þeir
komiö ár eftir ár í sömu holuna
og orpið. Er þaö venjulega sama
pariö sem heldur saman ár eftir
ár í þessum tilvikum og geta
þessir fuglar oröiö margra ára-
tuga gamlir. Komiö hefur fram í
merkingum hérlendis aö elzti
lundi sem viö þekkjum til varö
tuttugu og sjö ára. Áreiöanlega á
þó eftir aö koma í Ijós að elztu
lundar geta oröiö þrjátíu til
fjörutíu ára gamlir.“
— Hvaöa tegundir koma
fyrst til landsins, eöa er paö
mismunandi?
„Eiginlega má segja aö okkar
fyrsti farfugl sé sílamáfurinn, er
kemur síöast í janúar eöa í
febrúar. Sumir sjófuglanna
koma upp aö landinu í marz og
einnig fuglar eins og stelkur. í
heild er þó aöal fartími íslenzkra
fugla aprílmánuöur og koma
gæsir t.d. í byrjun apríl og
heiölóan einnig. Upp úr miðjum
apríl eöa seinna í mánuöinum
koma fuglar eins og þúfutittling-
ur, sandlóa, hrossagaukur, márí-
erla og skógarþröstur. Spóinn
kemur um mánaðamótin
apríl—maí. Oft kemur fyrir í
blööum að sagt er frá spóiim fyrr
og átti þaö sér einmitt staö nú
fyrir skemmstu. Kann ástæöan
aö vera sú aö fólk ruglar saman
spóa og f jöruspóa, sem er stærri
og er reglulegur vetrargestur,
þótt hann verpi ekki á íslandi.
Síöan kemur krían þegar vika er
af maí þó kerlingabækur vilji
hafa aö hún komi alltaf fjórtánda
maí. Síöastir af íslenzku farfugl-
unum eru svo óöinshani og
þórshani, sem koma í annarri til
þriöju viku maí. Svolítiö ööru
máli gegnir meö sjófugla svo
sem fýl og ritu, en þeir eiga til aö
hverfa frá og koma aftur ef kait
er.“
Aö lokum sagöi Ævar aö flest-
ar þeirra upplýsinga sem fyrir
lægju um íslenzka farfugla heföi
veriö aflað meö fuglamerking-
um, sem byrjað heföu áriö 1921.
Væri mikiö verk fyrir höndum í
þessu efni. Ævar vék aö því aö
gott væri aö fá upplýsingar ef
menn heföu fylgst meö hlmbrim-
anum, sem vetrarstöð heföi á
Bretlandi. Hann sagöi okkur þær
hryggilegu fréttir aö um hundraö
og fimmtíu himbrimar heföu týnt
lífi viö Bretland af völdum olíu-
mengunar í vetur og væri þaö
allt að helmingur íslenzka him-
brimastofnsins. — gp.