Morgunblaðið - 30.05.1978, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGINN 30; 'MAÍ'WÍ^.'
fMtaQQpuiilrltiMfe
Útgelandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guómundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiósla Aóalstrasti 6, sími 10100.
Auglýsingar AAalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á ménuöi innanlands.
í lausasölu 100 kr. eintakió.
rslit borgarstjórnar-
kosninga í Reykjavík
liggja nú fyrir. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur
tapað meirihluta þeim,
sem hann hefur haft frá
því, að hann bauð fyrst
fram til borgarstjórnar
árið 1930 eða í tæplega
hálfa öld. Þessi úrslit eru
að sjálfsögðu mikið áfall
fyrir Sjálfstæðisflokkinn
um leið og þau tákna
örlagarík umskipti í
borgarmálum Reykjavíkur
og íslenzkum stjórnmál-
um. Það hefur alltaf legið
ljóst fyrir, að áð því hlyti
að koma, að Sjálfstæðis-
flokkurinn missti þennan
meirihluta, en engu að
síður hljóta það að þykja
mikil tíðindi í íslenzkum
stjórnmálum þegar það
gerist.
Sjálfstæðismenn geta
með stolti litið til 48 ára
stjórnarferils í höfuðborg
landsins. Á þessum tíma
hefur Reykjavík vaxið úr
bæ, sem taldi tæplega
30.000 íbúa í stórborg á
íslenzkan mælikvarða,
sem telur milli 80 og 90
þús. íbúa. Þessi borg hefur,
undir stjórn sjálfstæðis-
manna, verið miðstöð ís-
lenzks þjóðlífs og í forystu
á flestum sviðum fram-
kvæmda og þjónustu með-
al sveitarfélaga landsins.
Ekkert lýsir Sjálfstæðis-
flokknum betur en stjórn
hans á Reykjavík. Þar
hefur farið saman mikil
framkvæmdasemi eins og
berlega sést á forystu
Reykjavíkur á sviði gatna-
gerðar, hitaveitu og skipu-
lagsmála, og framfara-
sinnuð og mannúðleg
félagsmálastefna, sem hef-
ur verið til fyrirmyndar.
Það er sama hvort um er
að ræða aðbúnað aldraðra,
framfarir á sviði dag-
vistunarmála eða aðstoð
til sjálfshjálpar við þá,
sem minna mega sín í
þjóðfélaginu, á öllum svið-
um hefur Reykjavík undir
forystu Sjálfstæðisflokks-
ins verið til fyrirmyndar
öðrum sveitarfélögum.
Með hálfrar aldar stjórn
sinni á höfuðborg landsins
hefur Sjálfstæðisflokkur-
inn sýnt, að hann er ekki
þröngur hægri flokkur
heldur víðsýnn umbóta-
flokkur, sem spannar yfir
breitt svið íslenzkra þjóð-
mála og þar sem allar
stéttir landsins og aðrir
þjóðfélagshópar hafa hasl-
að sér völl. Sjálfstæðis-
flokkurinn í borgarstjórn
hefur jafnan notið forystu
trausts og farsæls borgar-
stjóra. Birgir ísleifur
Gunnarsson hefur að allra
dómi skipað embætti sitt
með sæmd, við mikla
viðurkenningu pólitískra
andstæðinga eins og fram
kom í kosningabaráttunni.
Spyrja má, hvers vegna
Sjálfstæðisflokkurinn hafi
tapað meirihluta sínum í
Reykjavík einmitt nú. Ef-
laust verða svörin við
þeirri spurningu bæði
mörg og fjölbreytileg, en
þó er auðvitað ljóst, að
stjórn Sjálfstæðisflokks-
ins á Reykjavíkurborg hef-
ur ekki verið gagnrýnis-
efni svo heitið geti, hvorki
af hálfu andstöðuflokka
sjálfstæðismanna í borg-
arstjórn Reykjavíkur eða
borgarbúa. í þessu sam-
bandi er fróðlegt að vitna
til orða Bjarna Benedikts-
sonar tveimur dögum fyrir
borgarstj órnarkosningar
1970, er hann sagði:
„Stjórnmálaflokkar eiga
mismunandi gengi að
fagna, meðbyr og mótbyr.
Oft reynir meira á menn,
hvernig þeir standa sig,
þegar á móti blæs og verða
fyrir áföllum, því verður
Sjálfstæðisflokkurinn að
taka eins og aðrir og una
dómi kjósenda. Við getum
játað, að í raun og veru er
það ofætlan, þegar við
hugsum um fjölgun borg-
arbúa, flutninga fólks til
og frá í næstu byggðalög
og berum þetta saman við
almennt fylgi flokksins í
landinu að ætla Sjálf-
stæðisflokknum einum um
alla framtíð að halda
meirihluta í Reykjavík.
Það er auðvitað mun erfið-
ara eftir'að íbúar borgar-
innar eru orðnir milli 80
og 90 þús. Þetta verðum
við að skilja og átta okkur
' U
a.
En jafnframt er auðvit-
að augljóst, að stjórnar-
forysta Sjálfstæðisflokks-
ins í núverandi ríkisstjórn
hefur valdið flokknum
miklum erfiðleikum í
sveitarstjórnarkosningun-
um á sunnudaginn. Sjálf-
stæðisflokkurinn vann
mikinn sigur í tvennum
kosningum fyrir 4 árum og
tók þá að sér forystu fyrir
ríkisstjórn, sem hafði það
helzta verkefni að ná
efnahagslífi þjóðarinnar
upp úr því óskaplega feni,
sem vinstri stjórnin skildi
eftir sig. Þessi ríkisstjórn
hefur unnið það afrek að
tryggja Islendingum 200
mílna fiskveiðilögsögu og
hreinsa fiskimið lands-
manna af erlendum fiski-
skipum. En þessi ríkis-
stjórn hefur einnig komizt
að því fullkeyptu, að það er
auðveldara að rífa niður
en byggja upp. Það var
auðveldara að koma efna-
hagslífi þjóðarinnar í fen-
ið á vinstri stjórnarárun-
um en ná því upp. Og
óánægja kjósenda með
það, hversu seint hefur
gengið að koma efnahags-
málum landsins á réttan
kjöl á áreiðanlega sinn
þátt í fylgistapi Sjálf-
stæðisflokksins í borgar-
stjórnar- og sveitarstjórn-
arkosningum í fyrradag.
Úrslitin sýna, að báðir
stjórnarflokkarnir, Sjálf-
stæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur, gjalda í
þessum kosningum erfið-
leikanna á sviði lands-
mála. Sú afstaða kjósenda
verður ríkisstjórn og þing-
mönnum þessara flokka
alvarlegt umhugsunarefni.
Að öðru leyti vekur mesta
athygli við niðurstöðu
kosninganna veruleg
fylgisaukning Alþýðu-
flokksins um land allt og
sérstaklega hin mikla
fylgisaukning Alþýðu-
bandalagsins í Reykjavík,
sem varð meiri en nokkurn
gat órað fyrir. Nú er það
að vísu svo, og gagnlegt að
rifja það upp, að þetta er
ekki í fyrsta skipti, sem
kommúnistar ná svo miklu
fylgi í borgarstjórnarkosn-
ingum í Reykjavík. í kosn-
ingunum á sunnudaginn
var hlaut Alþýðubanda-
lagið 29,8% greiddra at-
kvæða, en fyrir 32 árum
eða í borgarstjórnarkosn-
ingum 1946 hlutu
kommúnistar, sem þá
gengu til kosninga undir
merki Sósíalistaflokksins
sama hlutfall greiddra
atkvæða eða 29,75%. Fjór-
um árum áður höfðu
kommúnistar fengið
23,77% í borgarstjórnar-
kosningum 1942 og 1950
fengu þeir 26,52%. At-
kvæðamagn kommúnista í
þessum borgarstjórnar-
kosningum er ekkert eins-
dæmi í sögu þeirra í
Reykjavík, en það breytir
að sjálfsögðu engu um það,
að þeir hafa náð mikilli og
óvæntri fylgisaukningu
nú.
Aðstaðan í borgarstjórn
Reykjavíkur er nú sú, að
Alþýðubandalagið er lang-
sterkasti forystuflokkur
hins nýja vinstri meiri-
hluta, sem augljóstlega
verður myndaður í borgar-
stjórn Reykjavíkur næstu
daga með tæplega 14.000
atkvæði á bak við sig og 5
borgarfulltrúa. Fram-
sóknarflokkurinn tapaði
bæði atkvæðamagni og
borgarfulltrúa og hefur
aðeins 1 fulltrúa í borgar-
stjórn og Alþýðuflokkur-
inn fékk 2 borgarfulltrúa.
Það er því komið fram,
sem Morgunblaðið varaði
við fyrir kosningarnar, að
færi svo, að meirihluti
sjálfstæðismanna félli
mundi vinstri stjórn verða
mynduð í Reykjavík undir
sósíalískri forystu Alþýðu-
bandalagsins. Talsmenn
Alþýðubandalagsins tóku
skýrt fram í kosninga-
baráttunni, að þeir vildu
koma á sósíalískum
stjórnarháttum í Reykja-
vík. Það er ákaflega hæpið,
að samstarfsflokkar
Alþýðubandalagsins tveir,
Alþýðuflokkur og Fram-
sóknarflokkur, hafi þrek
og kraft til þess að stand-
ast kommúnistum snúning
í þessari nýju vinstri
stjórn í borgarmálum
Reykjavíkur. En á það
mun nú reyna og með því
verður rækilega fylgst.
Þetta er sú staðreynd, sem
nú blasir við fjórum árum
eftir að vinstri stjórn
hrökklaðist frá völdum á
vettvangi landsmála, að
vinstri stjórn er að komast
á í fyrsta skipti í Reykja-
vík. Reynslan ein verður
að leiða í ljós til hvers það
leiðir.
Sjálfstæðisflokkurinn
stendur frammi fyrir
verulegu fylgistapi í þess-
um sveitarstjórnar-
kosningum og hinu mikla
áfalli að missa meirihlut-
ann í borgarstjórn Reykja-
víkur. Þegar fylgistap
Sjálfstæðisflokksins er
metið verða menn þó, að
gera sér grein fyrir því, að
það tekur mið af úrslitum
kosninganna 1974, þegar
Sjálfstæðisflokkurinn
vann stórsigur eins og
kunnugt er. Allt önnur
mynd kemur í ljós, ef
miðað er við úrslit sveitar-
sjórnakosninga 1970 og
1966. En þrátt fyrir það
hljóta sjálfstæðismenn að
horfast í augu við, að þeir
standa frammi fyrir tví-
þættu verkefni. í fyrsta
lagi á Sjálfstæðisflokkur-
inn á brattann að sækja í
þingkosningunum, sem
fram fara eftir 4 vikur.
Forystusveit flokksins og
liðsmenn allir verða því að
láta hendur standa fram
úr ermum og gera geysi-
legt átak til þess að snúa
við þeirri þróun, sem fram
hefur komið í þessum
sveitarstjórnakosningum.
I öðru lagi stendur Sjálf-
stæðisflokkurinn frammi
fyrir alveg nýjum viðhorf-
um í borgarstjórn Reykja-
víkur. Það hlýtur að verða
meginmarkmið sjálf-
stæðismanna að endur-
heimta þann meirihluta í
borgarstjórn, sem þeir nú
hafa tapað og halda uppi
öflugri andstöðu við þær
fyrirætlanir Alþýðu-
bandalagsins að koma á
sósíalískri stjórn í Reykja-
vík. Að þessum tveimur
meginviðfangsefnum
hljóta sjálfstæðismenn að
einbeita sér nú og snúa
bökum saman. Nú ríður á
öðru en innbyrðis sundur-
lyndi, flokkadráttum og
deilum. Nú ríður á því, að
sjálfstæðismenn taki
höndum saman. Sjálf-
stæðisflokkurinn er kjöl-
festan í íslenzku þjóðlífi.
Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur verið kjölfestan í
borgarmálum Reykjavík-
ur. Hann hefur skapað þá
öryggistilfinningu, sem
borgarbúar hafa borið í
brjósti til borgarstjórnar.
Það öryggi er nú ekki
lengur fyrir hendi. Sjálf-
stæðisflokkurinn er boð-
beri frjáls framtaks í
landinu, jöfnuður milli
stétta og starfshópa og
mannúðlegrar félagsmála-
stefnu eins og stjórn hans
á Reykjavíkurborg hefur
sýnt í hálfa öld. Undir
þessu merki sjálfstæðis-
stefnunnar hljóta sjálf-
stæðismenn nú að ganga
fram til þeirra miklu
átaka, sem framundan eru
í íslenzkum stjórnmálum
og bersýnilega eru marg-
falt meiri og harðari en
menn hafa vanizt í nokkra
áratugi.
Reykjavik undir
vinstri st j órn