Morgunblaðið - 09.06.1956, Blaðsíða 9

Laugat'dagur 9. júm 1956
MORCUNBZAÐIÐ
9
Bandamannasaga:
,Kollóttar kindur'
Ragnar Jónsson og Pétur Ólafsson
NÚ skyldi ég hlæja, væri ég
ekki dauður“, sag'ði kaptein-
inn á „kútter Haraldi", þegar
landskjörstjórn kom sér ekki
saman um viðurlögin við þeim
brotum, sem meiri hluti hennar
taidi Hræðslubandalagið hafa
framið gegn ákvæðum stjórnar-
skrár og kosningalaga.
Bandamenn eru þó ckki búnir að
bíta úr nálinni umhinn endanlega
úrskurð í því máli. Þetta sýnast
þeir nú vera farnir að sjá, og
gleði þeirra út af „sigrinum"
hefir ekki enzt miklu lengur en
vist Rannveigar í Alþýðuflokkn-
um.
Þetta má marka af ýmsum sói-
armerkjum, en einna gleggst kom
það fram í sambandi við „sigur-
bát;ðina“ á miðvikudagskvöldið
Ástandið verður ekki lagiært
með dsökunum á hendur æskunni
FORSTJÓRAR Helgafellsútgáf-
unnar og ísafoldar, Ragnar
Jónsson og Pétur Ólafsson, köll-
uðu í gær blaðamenn á sinn fund
til þess að segja þeim frá nýrri
bókaútgáfu er þeir væru að
hrinda af stokkunum. Taldi Mbl.
hugmynd þess svo athyglisverða,
að ég afréð að freista að fá um
hana nokkru fyllri upplýsingar.
Náði því aftur fundi þeirra Pét-
urs og Ragnars.
BÓKMENNTAVAKNING
— Þið sögðuð á blaðamanna-
fundinum að með hinni nýju
smábókaútgáfu væri markvíst
stefnt að bókmenntavakningu
meðal íslenzks æskufólks. Hvað
eigið þið við með þessum orðum?
— Við getum ekki látið sem
við sjáum ekki þá óheillaþróun,
sem þó virðist enn ekki hafa náð
hámarki, að ungt fólk, og raunar
allir, lesi minna og minna af góð-
um og þroskandi bókmenntum,
en meira og meira af forheimsk-
andi tímaritarusli og gerfibók-
menntum. Þetta verður að breyt-
ast ef fólkið á ekki að flosna upp
og eyðileggja sitt andlega heilsu-
far. Við álítum að hér, eins og
annars staðar hafi átt sér stað hin
herfilegustu mistök, sem á engan
hátt verða lagfærð með barna-
legum ásökunum á hendur unga
fólkinu. Hér hafa að vanda hinir
eldri brugðist. Það er ekki fyrst
og fremst þörf nýmæla í bók-
menntum eða listum, allt slíkt
kemur eflaust óboðið ef þjóð-
félagið fær að þróast frjálst og
eðlilega. En það er alveg lífsnauð-
syn að tryggja meira samræmi
milli framboðs á góðum hlutum
og gagnlegum og hins, sem á öll-
um tímum hefur kitlað taugar
þeirra óþroskuðu og lítilsigldu,
og alltaf er jafnarðvænlegt að
ausa fé í að auglýsa. Þetta er
hlutverk hinna ábirgu þegna
hvers þjóðfélags.
BÓKAÚTGÁFAN í DAG
— Er þá enn of lítið gefið út
af bókum á íslandi?
— Já, það er vissulega enn of
lítið til af bókum, og þær eru
flestar óhentugar, og of mikið
borið í þær, sem ætlaðar eru unga
fólkinu. Bókmenntafélögin hafa
bætt verulega úr bókaskortinum
og lækkað bókaverð, nú síðast
Almenna bókafélagið, sem er orð
ið langstærst og bezt trúandi til
að ná tilgangi sínum. Þeirra meg-
inhlutverk, auk þess að halda
niðri bókaverðinu, er að ráðast í
þær stórútgáfur, sem enginn ein-
staklingur fær ráðið við í þessu
landi. Engin samvinnufélög hafa
gert annað eins átak í þá átt að
lækka vöruverð og bókmennta-
félögin, enda ekki hugsuð sem
einokunarfélög. Þetta var nú út-
úrdúr.
Frítímum fólksins fjölgar stöð-
ugt, og miklu hraðar en útgáfan.
Bezta sönnun þess er hinn gífur-
legi innflutningur erlendra tíma-
rita og myndablaða, sem alltaf
fer vaxandi. Er þó meginhluti
þess alveg einskis virði, og varla
einu sinni á borð við það versta,
sem hér er gefið út, nema hvað
þar má sjá glæsilegri liti á mynd-
um. Fjöldinn allur af ungu fólki
er að verða ólæs á þroskað ís-
lenzkt mál. Það liggur öllum
stundum í auðvirðilegum mynda-
blöðum. Þetta sama fólk getur
svo ekki haft yfir eitt kvæði eftir
ástsælasta skáld þjóðarinnar og
uppáhalds ljóðasmið foreldra
sinna, og veit ekkert um sjálfan
Jón Sigurðsson.
Hins vegar er sú gleðilega stað-
reynd að þau heimili, sem með
lagi halda góðum bókum að ungl-
ingunum, ná ótrúlega miklum
árangri í þá átt að venja þau af
óþverranum með líkum hætti og
áður hefur tekist að venja krakk-
ana af vínarbrauðsáti sem gerir
þau ólystug á góðan og hollan
mat.
ÚTGÁFUSTARFSEMIN
— Hvað á að gefa út?
— Við erum alveg sannfærðir
um að í þjóðfélagi eins og okkar,
sem ekki hentar harðsvíruð bönn
og bannfæringaf sé til aðeins eitt
ráð, og það er að gefa fólkinu
kost á góðu lestrarefni. Jöfnum
höndum klassísk rit, sem öllum
er nauðsynlegt og skylt að lesa,
til þess að geta talist menn með
mönnum. Allt nýtilegt sem fram
kemur í skáldskap hérlendis og
erlendis, og raunar einnig í vís-
indum og listum yfirleitt. Ef
þetta mistekst, eða er vanrækt
verða afleiðingarnar þær, að
menningin bíður ósigur í bili að
meira eða minna leyti. Allar þýð-
ingar verða vitanlega að vera
gerðar af færustu mönnum. Bæk-
urnar verða að vera svo ódýrar
að fólk hiki ekki við að stinga
þeim á sig, hvenær sem er, sofna
með þær eða hafa þær með sér
á vinnustaði, biðstofur og hvert
sem leið liggur, og fleygt þeim
að lokum og fengið sér nýtt ein-
tak. Alltaf og alls staðar verður
að vera við hendina fjölbreytt
bókaval, þegar hentar að grípa
til þess. Allt verður að miðast
við það að þroska fólk um leið
og þvi er skemmt, bæta smekk
þess og örfa sköpunarþrá þess og
lífslöngun, í stað þess efnis, sem
alltof mikið er nú af, sem tæmir
hug fólks.
Heilbrigt ungt fólk þarf geysi-
mikið að lesa. Samkvæmt skoð-
anakönnun er hér hefur farið
fram, virðist margt fólk hér á
landi lesa eina bók á viku og
sumirmeira.
— Hvernig ætlið þið svo
að koma þessum bókum til fólks-
ins?
— Við ætlum að hafa þær til
sölu alls staðar þar sem einhver
sala fer fram, á veitingastofum,
í matvörubúðum og söluturnum.
Og við ætlum að senda sölumenn
með þser inná heimilin.
— Og þið treystið ykkur til
þess að selja þessar bækur fyrir
20 krónur?
— Þær mega ekki kosta meira.
Við þurfum að selja mikið. Við
þurfum að koma þeim í hvert
hús. Við höfum góða samvisku,
því við vitum að við erum að
vinna þarft verk. f fyrstu at-
rennu treystum við á eldra fólkið,
sem veit hvað á boðstólum er.
Þegar unga fólkið hefur komizt
verulega á bragðið, þá er öllu
borgið. Við munum byrja á nokkr
um úrvalsritum íslenzkum, því
„að fortíð skal hyggja ef frum-
legt skal byggja", eins og skáld-
ið kvað.
— Þið ætlið að veita verðlaun
fyrir dyggilegan lestur?
— Já, eiginlega mætti orða það
svo. Verðlaunin sem við gefum,
geta þeir einir gert sér vonir um
að fá, sem lesa ljóðin rækilega,
því unglingarnir, sem völdu fimm
kvæðin úr safninu, hafa ekki val-
ið út í bláinn. Næsta getraun
verður með allt öðrum hætti, en
þó verður svo um hnútana búið,
að sá einn geti vænst þess að ná
verðlaunum útúr okkur, sem les-
ið hefur rækilega viðkomandi
bók. Verðlaunin eru þvi viður-
kenning fyrir dyggilegan lestur.
— Hverjar verða næstu bæk-
ur?
— Næst kemur úrval úr rit-
um Jóns Sigurðssonar forseta,
Halla eftir Jón Trausta, Snæ-
fríður íslandssól eftir Laxness,
Aðventa Gunnars Gunnarssonar
með nýjum myndum eftir Gunn-
ar yngri, Mýrarkotsstelpan í þýð-
ingu Björns Jónssonar ritstjóra
ísafoldar, Uppreisn englanna i
þýðingu Magnúsar Ásgeirssonar,
úrval erlendra smásagna í þýð-
ingu Jóns Sigurðssonar frá Kald-
aðarnesi, svo nokkrar bækur séu
nefndar.
— Þá verða líka leikrit?
— Það er ákaflega mikilsvert
fyrir ungt fólk, og vitanlega alla,
að lesa leikrit, æfa sig í að sjá
persónurnar fyrir sér og sviðið.
— Þið talið líka um bækur um
vísindi og listir?
— Já, í þessu safni munu meðal
annars koma út litlar listaverka-
bækur, bækur með einni fallegri
litmynd og 10—20 öðrum mynd-
um, en aðalefnið verður lesmál,
var. Hræðslubandaiagið hafði
auglýst mikla „skemmtun“ á
Hótcl Borg, — en aðsóknin var
svo nálægt núllpúnskinum, að
þeir aflýstu henni á siðusiu
stundu.
★ ★ ★
„Það er undarlegt með lömbin",
sagði karl einn fyrir norðan,
„hvað þau rekast ilia, og fara þau
þetta þó á hverju ári.“ Hann var
á leið með reksturinn í kaupstað-
inn til slátrunar.
Svipað þessu munu foringjar
Hræðslubandalagsins hafa kom-
izt að orði þegar þeir sáu, hve
lítið innleggið varð hjá þeim á
Hótel Borg hinn 6. þessa mán-
aðar. Það spáir ekki góðu um
rekslurinn að kjörboröinu hinn
24. júní.
Annars er það athyglisvert,
hve hvumpinn Strandamanna-
goðinn er í „Timanum" út af því,
að í þessum greinarflokki hafa
stundum veriö teknar líkingar úr
daglegu máli bænda og búaliðs
þessa lands. „Hann nefndi lamb
og leit á mig”, sagði móðguð sál
endur fyrir löngu. Ekki þarf
Hermann að óttast þetta með
lambið, en hitt er sýnilegt, að
ýmsir eru farnir að skotra til
hans augunum, þegar nefndur er
gemlingur eða eldri ásaúður.
Hann og skriffinnar hans
standast ekki reiðari en ef þeir
heyra kollótta kind nefnda, og sé
minnzt á meðferðina á kúgild-
unum, sem maddama Framsókn
á að standa skil á til hvers fram-
bjóðanda Hræðslubandalagsins,
þá fer nú að þjóta í pilsunum hjá
gömlu konunni.
Ekki er um nema eina skýringu
að ræða á þessarri bræði hjá
kerlu. Það er samvizkan, sem
slær hana. Og hún hefir veitt því
eftirtekt, að kjósendur hafa skilið
líkinguna — og æ fleiri þeirra
eru staðráðnir í því að láta hana
ekki fara með sig sem kvikfénað.
★ ★ ★
Eftir að hafa komizt þetta á-
leiðis með svikin gegn kosninga-
lögunum, harma prófessorar
Hræðslubandalagsins það nú
mest, að hafa ekki gengið miklu
lengra.
Þegar áður cn framboðsfrestur
var útrunninn voru sauðakaup-
menn Hræðslubandalagsins farn-
ir að ræða það sín á milli, að þeir
hefðu ekki gengið nógu Iangt í
fjárskiptunum. í djúpri fyrirlitn-
ingu sinni á dómgreind kjósenda
þykjast bandamenn mega ráð-
stafa atkvæðum þeirra að þeim
algerlega fornspurðum.
Alþýðuflokksmenn bentu Fram-
sóknarmönnum á, að samkvæmt
úrslitum síðustu kosninga voru
frambjóðendur Framsóknar
„vissir" í nokkrum kjördæmum.
Þeir gætu jafnvel sums staðar
átt von á að komast að með
kynning á listamönnunum. Tvær
slíkar bækur, um Gunnlaug
Scheving og Þorvald Skúlason
eru í undirbúningi. Að nokkru
leyti munum við lerta samvinnu
við önnur forlög' um litlar gagn-
orðar bækur um vísindi og listir.
— Draga þessar smábækur ekki
úr sölu annarra bóka?
— Nei, vissulega ekki, þvert á
móti. Þetta eru nánast bókmennta
kynningar. Þetta eru eiginlega
ekki bækur í þeirri merkingu,
sem við eigum við hér. Smábóka-
útgáfan gefur bara út lesmál, les-
mál handa þeim sem nú kaupa
léleg tímarit í stað menntandi,
göfgandi bókmennta. Það er ekki
hægt að horfa lengur uppá það
ófremdaráctand að unga fólkið
þekki ekki Höllu, ekki Sölku,
ekki Fjallabensa, ekki Bjart, og
varla Jónas eða Pál. Við ætlum
að reyna að bæta svolítið þetta
vandaræðaástand, sögðu þeir
Ragnar og Pétur að lokum.
Sv. Þ.
meirihluta, sem gæti skipt tug-
um atkvæða.
Hvað búmennska er það, að
láta þessi atkvæði fara til spillis?,
sagði alþýðu-prófessorinn. Við
eigum að fá að bjóða fram jafn-
framt ykkur í þessum kjördæm-
um, og þar eigið þið að skammta
okkur allt sem þið megið án vera
af atkvæðum. Þá nýtast þau fyrir
uppbótarsætin handa okkur.
Foringjum Framsóknar leizt
vel á hugmyndina, en þegar
væntanlegir frambjóðendurhenn-
ar úti um land fréttu um hana,
sló i liart. Foringjunum til sárr-
ar gremju urðu þeir að láta af
áforminu.
Ekki er það þó nema að formi
til, sem þessar bollaleggingar
hafa verið lagðar á hilluna.
Fregnir berast um það frá ýmsum
stöðum, að hæfilegum fjölda
kjósenda í ýmsum kjördæmum,
þar sem Framsókn hefir verið
föst í sessi undanfarið, hafi verið
bent á að kjósa landlista Alþýðu-
ílokksins.
★ ★ ★
En mikið vill meira. Skipverj-
um á „kútter Haraldi“ finnst það
vera mikil flónska af Hræðslu-
bandalaginu að vera að fara fram
með Framsóknarmenn í ýmsum
kjördæmum, þar sem yfirgnæf-
andi líkur eru fyrir sigri Sjálf-
stæðismanna. Þessi atkvæði fari
alveg til ónýtis. Hvað sem Fram-
sóknarmenn á þessum stöðum
gera, ætla þeir sér að nota sín at-
kvæði fyrir sig, og undirbúa nú
fullkomin svik við Framsókn.
Hvað er þetta? Erum við ekki
flokkur, þótt við séum dauður
flokkur? segja þeir. Við EIGUM
okkar menn og ráðstöfum þeim
eftir okkar „sérhagsmunum“.
Þar gildir eignaryétturinn, þótt
allt annað verði þjóðnýtt.
★ ★ ★
Ef á annað borð er fallizt á
grundvallar-sjónarmið þeirra, þá
hafa þeir rétt fyrir sér. Er nokk-
uð Ijótara að hafa Framsókn að
ginningarfífli en að sniðganga
ákvæði stjórnarskrár og kosn-
ingalaga?
Þetta brask gæti líka, ef það
blessaðist, fært þeim fleiri upp-
bótarþingmenn en jafnvel
Hræðslubandalagið hefir gert
ráð fyrir í liinum opinberu út-
reikningum sínum. Markmiðið
sem auglýst er, er nú sem stend-
ur að ná hreinum meirihluta á
Alþingi með röskan þriðjung at-
kvæða að baki sér.
Hvers vcgna ekki að færa sig
upp á skaptið og fá hreinan meiri-
hluta með svo sem 20—25% af
greiddum atkvæðum? Reiknings-
glöggir menn ættu að atliuga
hvort þetta gæti ekki h u g s a n -
I e g a tekizt, með þeim svikum,
sem þegar cru opinber, og með
þeim viðbótar-brellum, sem nú
er verið að undirbúa.
Það gæti hugsanlega tek-
i z t að falsa vilja kjósendanna
jafnvel miklu meira en hið opin-
bera markmið Hræðslubanda-
lagsins segir til um. En til þess að
svo mætti verða, eru ýmsar for-
sendur, sem ekki mega bregðast
hræðslu-prófessorunum.
í fyrsta lagi yrðu þeir að vita
nákvæmlega fyrir atkvæðatölu
hvers einasta frambjóðanda,
hvar í flokki sem hann stendur.
Og i öðru Iagi yrðu þeir að
hafa fullt og óskoraö vald til þess
að selja sína eigin kjósendur milli
flokka að geðþótta reiknings-
meistaranna.
★ ★ ★
En ætli reikningslistin hjá
Gylfa sé alveg óskeikul? Og
skyldu allir fyrri kjósendur
flokka Hræöslubandalagsins vera
eins liðugir og Rannvcig i því að
hlaupa á milli flokka?
Vér hættum á að ncfna enn
einu sinni snöru í hengds manns
húsi frammi fyrir Ilcrmanni og
Gylfa. Kjósendur ciga sitt eigif
atkvæði. Stjórnarskríin hefi.
lengi geynit ákvæði um Ieynileg-
ar kosningar til þcss að verndc
sannfæringu kjósandans gegn
hnýsni manna eins og þcirra.
Það er cngin hætta á þ*í, a<
kjóscndur látí þá bandamenn fara
með sig cins og fé á f»li, — af
þeirri einföldu ástæðu, að þeir
eru ekki kvikfóuaður.