Morgunblaðið - 09.04.1954, Blaðsíða 9

Föstudagur 9. apríl 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9 '
Góðar bækur í hvers manns höndum í Bandarikjunum
New York í marz:
800 MILLJÓNIR EINTAKA
A ÁRI
AHVERJU ári koma um 12 þús-
und bækur út í Bandaríkj-
unum. Af þeim eru seldar 800
millj. eintaka. Af þessum tölum
verður séð, að bókaútgáfa er stór-
iðnaður þar í landi.
Síðasta aldarfjórðunginn hefur
oltið á ýmsu i stóriðju þessari
bæði fyrir höfunda og lesendur.
En fjarri fer því, að þessar 800
milljónir bóka er seljast í land-
inu sjálfu, geti talizt til bók-
mennta í eiginlegum skilningi.
300 milljónir þeirra eru kennslu-
bækur. Eru þá eftir 500 milljónir
er flytja ljóð, skáldsögur, frá-
sagnir, ævisögur, ritgerðarsöfn,
verk er fjaila um ýmiskonar
menningarmál.
Ef maður hefði spáð því á upp-
gangstímum bókmenntanna á ár-
unum milli 1920 og 30 að slík
risasala ætti sér stað af verðmæt-
um bókum myndi hafa verið
hlegið að manni. Fólk hefði talið,
að sá sem léti sér slíkan spádóm
um munn fara, vaeri ekki með
öllum mjalla. í þá daga litu menn
svo á, að lestur góðra bóka væri
aðeins ætiandi mönnum, er væru
sérlega vel af guði gerðír. Þeim
einum væri það ætlað að njóta
bókanna. Því enginn möguleiki
væri á að seija og útbreiða bækur
við hæfi fjöldans, þó menn reynd
ust svo bjartsýnir að reyna slíkt.
En slíkar tilraunír voru ekki gerð
ar í þá daga.
FÁAR BÖKAVERZLANIR
Enn í dag er það erfitt fyrir
margt fólk í Bandaríkjunum að
ná sér í bækur. Menn telja að
um það bil 30 milljónir Ameríku-
manna nái ekki að hafa viðskipti
við bókasöfn fyrir almenning.
Bókabúðir eru svo fáar, að tala
þeirra er hlægilega lág í hlut-
falli við fólksfjöldann. Og þó
Bandarikjamenn séu iðnir blaða-
lesendur skiptir það ekki máli,
því aðeins fá blöð flytúa greinar
bókmenntalegs efnis og aðeins
örfá flytja almennar yfirlits-
greinar um bókmenntir.
Fyrir bóksalann og gagnrýn-
andann er það mjög umfangs-
mikið og erfitt verk að fylgjast
nákvæmlega með í þessum mál-
um. Svo það eru aðeíns mjög
stórar bókaverzlanir og mjög stór
blöð er geta tekið þetta hlutverk
að sér. Francis Brown og Lewis
Gannet bókmenntaritstjórar blað
anna „New York Times“ og „New
York Tribune" taka árlega á móti
7500 bókum til að geta um þær
í blaði sínu. Þar sem þeir hafa
yfir að ráða fjölmörgum meðrit-
stjórum, en þeir eru að höfða-
tölu til jafnmargir og í meðallagi
stórt danskt blað hefur við alla
ritstjórnina, þá tekst þessum
mönnum að geta um 2500 bækur
á ári. Aukablöð þeirra er fjalla
um bókmenntir leggja áherzlu á
að flytja auglýsingar um nýjar
bækur, og blöð i San Fransiseo
og í Chicago hlaupa undir bagga
með þeim.
NÝJAR SÖLUAÐFERBIR
OG DREIFING BÓKA
Ógerningur er að koma því til
leiðar að láta almenningi í té
með svo stórri þjóð, aðgengileg-
ar leiðbeiningar um allan þenn-
an -nýja bókakost, svo fullnægj-
andi reynist. En þar eð bókasalan
samt sem áður er orðin svo mikil
sem raun er á, hafa þau tíðindi
gerzt, að afstaða almennings til
bóklesturs er orðin allt önnur en
hún áður var, síðan lesendurnir
voru ekki nema lítið brot af
þjóðinni allri.
En þessi gerbreyting hefur get-
að átt sér stað, vegna þess að
söluaðferðir og dreifing bókanna
er orðin öll önnur en hún áður
var. Bækurnar eru orðnar að
nauðsynjavöru fyrir almenning.
Þetta hefur gerzt með tvennu
móti, að almenningi hefur gefizt
phil Stangerup
og til allra blaðasala. I hverja
lyfjabúð (drug store) eru bæk-
urnar sendar, en þær eru sam-
komustaður almennings um öll
ríkin, þar sem menn geta keypt
sér kaffi öðrum megin í búðinni
en hóstasaft hinum megin En á
leiðinni milli þessara tveggja við-
komustaða eru póstkort, pylsur,1
kikirar, fegrunarmeðul, bréfs-1
efni, súkkulaði, vindlar, skyrtur,
tygg'gúm og grammófónplötur á1
boðstólnum. Og til viðbótar þessu I
urmull af ódýrum bókum.
Það er ekki nýung að ódýrar
bækur séu seldar óbundnar í
Bandaríkjunum. Mikið var gert
að sölu þeirra á árunum 1870—80.
En þessar ódýru bækur voru
þrándur í götu hinna amerísku
bókmennta, því mest af þeim
voru þýðingar á evrópiskum bók-
um sem amerískir forleggjarar
sendu frá sér, án þess að greiða
nokkur höfundalaun og gátu þess
vegna selt þær ódýrari heldur en
amerískar bækur, því útgefend-
ur spöruðu sér höfundalaunin.
Lögin um höfundarétt girtu fyrir
að þessi útgáfa héldi áfram og
gerði það að verkum að ódýru
bækurnar á 19. öldinni hurfu úr
sögunni.
Þangað til árið 1939 að ódýrú
bækurnar komu aftur og byggðu
þá á nýtízku prenttækni og ný-
tízku dreifangaraðferðum. Voru
þær að útliti gerðar til þess að
keppa við mánaðarritin.
Tekizt hefur framúrskarandi
vel með þessa ódýru „Bookazin"-
útgáfu, sem kölluð er. Aðal að-
ferðin er hin sama og í bóka-
klúbbunum. Frágangur og dreif-
ingaraðferð, er leggur bókina
fyrir framan nefið á hverjum
Ameríkana. En aðal atriðið er
hið lága verð, er að að sjálfsögðu
gefur höfundinum eða uppruna-
lega útgefandanum ekki svo mik-
ið í aðra hönd eins og tilboð frá
bókaklúbb, en gefur þó höfund-
inum álitlegan hagnað.
Á þepnan hátt verður ódýra
bókin ekki keppinautur við
ameríska höfúnda, en vinur
þeirra. Oftast verða amerískir
höfundar fyrir valinu, fyrst og
fremst þeir ungu, og það getur
haft meira áróðursgildi fyrir höf-
und að bók komi út eftir hann í
ódýrum útgáfum en þó hann fái
„mánaðarbók" útgefna í klúbb.
ÚRVALSBÆKUR
FYRIR 35 CENT
Utgáfa ódýrra bóka hefur ekki
aðeins tekið risa skrefum, held-
ur hefur hún tekið mjög þýðing-
armiklum myndbreytingum í
framfaraátt. Bókaútgáfa þessi er
i aðalatriðum í höndum um það
bil 10 útgáfufyrirtækja: Mentor,
Dell, Bantam, Balantine, Popular
Librarv, Pocket Books, Avon o.
s. frv. Fyrstu árin er verðinu var
haldið niðri _í 25 centum, voru
aðallega valin létt efni til út-
gáfu í ódýru bókunum, saka-
mannasögur og ýmiskonar
skemmitrit. En þegar menn fyrir
nokkrum árum síðan hækkuðu
verðið á ýmsum bókaflokkunum
upp í 35 cent skapaðist möguleiki
til að gefa þar út verðmætar bók-
menntir, klassiskgr og nýrri höf-
unda, sem bragð er að, handbæk-
ur, heimspeki, söguleg efni, í
einu orði sagt menningarbók-
menntir.
Hinar ódýru bækur í Bandaríkj-
unum eru orðnar verðmætar í
þágu fróðleiks og mennta. Marg-
ir af þessum bókaflokkum halda
uppi sambandi við stofnanir eins
og „American Library Associ-
ation“, „The National Counsil of
Teachers in English“, „The
American Counsil of Education“,
„The Committe of College Read-
ing“, er benda á, hvaða bækur
eru hæfastar til útgáfu.
Færeyzlm bridgespilararn'
ir eru á föruni héðan
MYND þessa tók Gunnar Rúnar af færeysku bridgespilurunum,
sem dvalizt hafa hérlendis um hálfs mánaðar skeið og háð
spilakeppni viðsvegar hér sunnanlands, — fyrst í Reykjavík, þá á
Selfossi, Akranesi, Hafnarfirði og Keflavík. — Spiluðu þeir alls
650 spil.
eitir dr
kostur á að ganga í bókaklúbba
og bækurnar eru orðnar ódýrari.
Af þessum 500 milljónum bóka
er seldar voru síðastliðið ár í
Bandaríkjunum voru aðeins 150
milljónir seldar eftir gömlum
leiðum bókaútgefenda. Um það
bil 50 milljó.nr voru seldar gegn-
um klúbbana og ná’ægt 300
milljónum voru seldar óinnbundn
ar ódýiar í svonefndu vasabók-
arbroti að enskri fyrirmynd.
BÓKAKLÚBBARNIR
£ y* sti an,e. íski bókaklúbbur-
inn var stofnaður árið 1926. Hann
er enn í fuilum blóma og gexur
að staðaldri út „bók mánaðarins".
Margir hafa reynt að feta í fót-
spor þessa klúbbs í bókaútgáfu
i og 70 þeirra eru starfandi nú en
aðeins innan við fimm reka út-
j gáfu sina í það stórum stíl að
áhrifa þeirra gæti verulega.
Allir eru bÓKaklúbbarnir skap-
aðir í sama anda og stofnandi
Mánaðarbókaklúbbsins, Harry
Scherman, tók upp. Hugsun hans
í meginatriðum var þessi: Millj-
ónir Bandaríkjamanna sjá aldrei
bókabúð en gætu samt haft
þroska til að lesa bækur. Ur því
þeir komast ekki í bókabúðirnar,
verður að koma bókunum til
þeirra, þ. e. a. s. hinum góðu
bókum. Harry Scherman skipu-
lagði því póstávísana-viðskipti.
Með auglýsingum í tímaritum og
blöðum, hvatti hann fólk til þess
að ganga í bókaklúbbinn.
DÓMNEFND
RÆÐUR BÓKAVALINU
I stjórn hans er dómnefnd þar
sem kunnir rithöfundar og gagn-
rýnendur eiga sæti. Þeir velja á
hverjum mánuði bók þá sem
þeim lýst bezt á og eru menn viss
ir um að þeir eru gersamlega
óháðir rithöfundunum og fylli-
lega dómbærir um bækurnar,
sem þeir velja.
Bækurnar eru valdar meðal
allra nýútkominna bóka án tillits
til þess, hverjir útgefendurnir
eru. Félagsmenn bókaklúbbsins
skuldbinda sig til að kaupa fjór-
ar af þeim 12 bókum sem gefnar
eru út á árinu. Að sjálfsögðu geta
menn keypt þær allar með nið-
ursettu verði, og það gildir einu
í hvað afskekktri byggð þeir eru
í Bandaríkjunum, fá þeir bæk-
urnar sendar heim til sín.
Fyrirtæki Schermans fékk
mikinn og skjótan viðgang. Bæk-
urnar i klúbb hans eru seldar að
meðaltali í 500 þúsund eintökum
á ári. í hinum bókaklúbbunum er
salan eins góð þar sem hún er
mest. Þetta eru orðin raunveru-
leg stórgróðafyrirtæki. Bóka-
klúbba útgefendurnir leigja prent
mót af upprunalegu útgefend-
unum, svo þeir geti á ódýran hátt
látið bækur sínar fá hentugan og
viðeigandi frágang. Þeir kaupa
réttindi til að taka upp nýjar
bækur í bókaútgáfur sínar fvrir
ákveðið verð, 100 þúsund dollara
sem er skipt jafnt á milli höfunda
og útgefanda. Þetta er eins og
hver önnur himnagjöf ef höfund-
ur fær að vita að bók hans verði
fyrir valinu sem „bók mánaðar-
ins“ í einum af stóru bókaklúbb-
unum. Ekki eingöngu vegna þess
að höfundur fær álitlega f járhæð,
en svo framarlega sem höfundur
verður tekinn í slíkan bókaklúbb
örfar það sölu á öðrum bókum
hans.
LESTRARVENJUR ALMENN-
INGS GERBREYTAST
Harry Scherman hefur ger-
breytt lestrarvenjum og útgáfu-
möguleikum í Bandaríkjunum.:
Robert F. D. Graff varð annar,
þegar hann árið 1939 stofnaði
fvrsta ódýra bókaflokkinn í
Bandaríkjunum sem seldar vorú
óinnbundnar fyrir 25 sent og !r
dreift eins og vikublöðum í alla
járnbrautarsöluturna í landinu
RÓMA MJÖG ALLAR MÓT-
TÖKUR
Hinir færéysku bridgemenn
róma mjög allar móttökur og frá-
bæra gestrisni islenzkra bridge*
spilara, og báðu þeir fyrir kveðj-
ur og þakklæti til þeirra. Kváðu
þeir íslendinga vera mjög góða
bridgespilara, einkum og sér í
lagi Reykvíkinga, sem þeir sögð-
ust hafa lært mikið af. — Sögð-
ust þeir voha, að ekki liði á löngu
þar til íslenzkir bridgespilarar
heimsæktu Færeyjar. — Hinir
færeysku bridgespilarar halda.
heimleiðis í dag með „Drottning-
unni“.
Á myndinni eru þeir, talið frá
vinstri: Hans J. Joansen, Adler
Olsen, Finn Winther, Gullak
Zachariasen og Jens P. Ellender-
sen.
Ga! ekki lent
STOKKSEYRI, 3. april: — í dag
eru engir bátar á sjó héðan vegna
brims. I gær voru allir bátarnir
á sjó, en aflfvar tregur, frá 2—6
tonp. Mb. Hásteinn komst ekki
að landi hér í gær vegna brims.
Hélt hann til Þorlákshafnar og
landaði aflanum þar. Svo mikið
brim var í Þorlákshöfn að bát-
urinn hélzt ekki við á höfninni
þar og fór hann til Vestmanna-
eyja og var þar í nótt. Hann kom
í dag og lenti hér á Stokkseyri.
Þannig er það tilkomig að
stúdentar, skólabörn og ungii-
kennarar eða í stuttu máli allur
almenningur geta keypt á hverju
götuhorni fyrir 35 cent Illionp-
kviðu, Odysseifskviðu, leikrij.
Shakespeare og Moliére, bækur
Dante, Plato og eftir Toynbee,
nýtízku frásagnir úr sögu heim •
spekinnar, um sögu allra mögu •
legra landa, alfræðibækur og
f jöldann allan af klassiskum verlc
um enskra og amerískra höfunda,
fyrirtaks úrval úr enskum og
amerískum skáldskap, verk eftir
mestu nýtízku ameríska höfunda
frá Dreiser, Hemmingwey, Stein-
beck, Tomas Wolfe, Faulkner,
Caldwell, James Jones og aðra
prosahöfunda.
NÝ KYNNINGARRIT
LEIÐBEINA FÓLKI "" I
Bókaflokkar Mentors og vasa-
bókaflokkarnir senda frá sér ein«
sinni á ársfjórðungi bók, sem er
eins konar yfirlitsúrval úr nýj -
ustu bókmenntum, einskona*-
kynningartimarit i bókarformi,
er sem aðrar bækurnar kostai'
aðeins 35 cent. Heitir annað þess-
ara tímarita „New World Writ-
ing“, en hitt „Discovery“. New
York Times fylgir þessu máli eft-
ir með því að senda út úrval úr
beztu bókmennta og neðanmáls-
greinum sínum með sama verði.
Milli bókaklúbbsútgefendanna
og útgefenda ódýru bókanna
standa svo hinar venjulegu
amerísku útgefendur, því þeip
eiga sem áður að krækja í efni •
legustu rithöfundana (enda' þótt
nokkrir af útgefendum ódýru bók
anna séu byrjaðir á að gefa út
bækur sem ekki hafa komið úfc
áður). Enn eru það þessir útgef-
endur er taka á sig áhættuna. Til
þeirra koma hinir nýju rithöf-
undar, feimnir með handrit sín.
En hvernig skyldi aðstaða hinna
ómissandi útgefenda vera undir
þessum nýju kringumstæðum í
bókaútgáfuheiminum. í stuttu
máli þessi: Ef venjulegur útgef-
andi getur ekki selt vissan
skammt af bókum sínum til end-
urprentunar í bókaklúbbsflokk-
unum eða í ódýru bókunum, þá
getur hann ekki grætt svo mikla
peninga að hann hafi efni á að
tapa fé í tilraunir með yngri höf-
unda. Með öðrum orðum: Hin
nýju fyrirbrigði í .bókasölunni
gefa hinum venjulega útgefanda
fjáraflamöguleika er hann hafði
ekki áður. Það er svo undir hon-
um sjálfum komið, hvort hann
með ráðnum hug breytir bókum
sínum í þá átt að hafa áhrif á þá
útgefendur er endurprenta bæk-
ur í stórum stil, ellegar hann legg
ur aðaláherzluna á úrvalsgæðin,
HIN NÝJA LESTRARÖLD
Alltaf hafa verið útgefendur f
öllum löndum er líta mismun-
andi augum á þessar tvær stefn-
ur, en það skemmtilega er að sá
sem vandar sig mest vinnur að
lokum í kapphlaupinu um pen-
ingana.
Bókmenntir í Bandaríkjunum
eru orðin stóriðja. Aðferðir við
hana eru með tvennu móti bylt-
ingarkenndar og árangurinn
sömuleiðis. Múrin á milli bóka og
alþýðunnar er brotinn niður,
milljónirnar orðnar að lesendum
og aðrar milljónir bíða eftir þvj.
Ef menn tala við háskólafólk og
kennara, safnverði og blaðamenn
eru þeir á sama máli um, að lýsa
þessari þróun sem mikilsverðum
og glæsilegum framförum. Samt
sem áður hafa þessar nýungar
vakið andstöðu gegn hinum nýju
bókmenntum, sem er svo öflug að
jafnvel spurningin um hina aug-
sýnilegu lýðræðislegu kosti sem
nefnist „hinn frjálsi lestur“, hef-
ur orðið fyrjr árásum. .Stormur-
inn blæs yfir lgndið þessa mán-
uði og bókabrennumennirnir
halda honum við., Vinir bókanna
reyna að kæfa hann. En þetta er
önnur saga er ég lýsi í næstu
grein.