Morgunblaðið - 11.03.1950, Blaðsíða 7

MORGUISBLAÐIÐ
1
Laugardagur 11. mars 1950.
Frh. af bls- 6
Verðlag'seftirlit nær ekki
tilgangi sínum
Orsakir dýrtíðarinnar eru þá
að mínu áliti í stuttu máli þær,
sem jeg hef nú gert grein fyrir.
Með því er um leið skýrður
vöruskorturinn, hinn óeðlilegi
milliliðagróði o. s. frv. Þessi ó-
eðlilegi milliliðagróði og það
hvernig úr honum mætti bæta,
er mál, sem lengi hefur verið
rætt á pólitískum vettvangi.
Þær hugmyndir, sem efst hafa
verið í mönnum um þetta efni,
virðast vera þær, að best sje
að bæta úr þessu með auknu
verðlagseftirliti.
Verðlagseftirlit er algerlega
ófært um það að halda niðri
hinu almenna verðlagi, aó vísu
er.með verðlagseftirliti hægt að
halda niðri verði á einstökum
vörum, það er annað mál. Það
er kannske einfaldast að gera
þetta ljóst með því að segja frá
minni eigin reynslu í þessu sam-
bandi. Jeg var svo frægur einu
sinni að eiga sæti í verðlags-
eftirlitinu, sat þar ásamt pró-
fessor Gylfa Gíslasyni og fleiri
mætum mönnum, doktorum.
skrifstofustjórum o. s. frv.,
mönnum, sem töldum okkur
sjálfir a. m. k. færa í ýmsan
sjó. Við gátum e. t. v. leyst það
sæmilega að ákveða verðlag á
almennum neysluvörum, svo
sem sykri, hveiti og fram eftir
þeim götunum, þar eð það var
tiltölulega einfalt. En svo kom
að því, að við þurftum að fara
að verðleggja ýmislegt annað,
þar á meðal innlenda iðnaðar-
vöru, svo sem kjóla, kvenhatta
og fram eftir þeim götunum, og
þá komumst við að þeirri leiðu
niðurstöðu, að gáfur okkar og
hagfræðiþekking hrökk skammt
til þess að við gætum staðið í
ístaðinu móti saumakonunum,
hattadömunum o. s. frv. Við
fengum þarna upp í hendurnar
kjóla og hatta méð ýmiskonar
útflúti og hinum kyndugustu
nöfnum á hinu og þessu „til-
leggi“ og botnuðum hvorki upp
eða niður í þvi. Það mættu
þarna fulltr. frá þessum aðilum,
og við lögðum fyrir þá eitthvað
af spurningum, sem þeim hafa
sennilega þótt álfalegar, en nið-
urstaðan var venjulega sú, enda
gátum við ekkert annað gert,
en samþykkja það, sem
þær lögðu til. Svo var það auð-
vitað annað mál, sem fór eftir
markaðsskilyrðunum á hverjum
tíma ,hvort álagningin á þessu
væri 100% eða 1000% eða eitt-
hvað þar á milli.
Seinast drógum við þá skyn-
samlegu ályktun, að best væri
að afnema verðlagseftirlitið á
þessu. Síðan komu fleiri vörur
á eftir. Tilfellið er nefnilega það
að það er þanníg með fjölda
vara, að það er ómögulegt að
hafa með þeim verðlagseftirlit.
Sama gegnir um ýmsa þjónustu
aðra, t. d. húsaleigu o. s. frv.,
svo það er að vísu hægt að
halda niður verðlagi á einstök-
um vörum, en á hið almenna
verðlag er ekki hægt að hafa
nein veruleg áhrif með verð-
lagseftirliti. Þessu má líkja við
það, að það þýðir ekki að ætla
sjer að láta á renna upp í móti,
það er kannske hægt að hafa
einhver áhrif á það í hvaða far-
vegi hún rennur, en hún hlýtur
alltaf að renna til sjávár.
Landsverslun getur ekki
komið í veg fyrir
milliliðagróðann
Önnur úrræði, sem þarna
hafa verið nefnd, eru til dæm-
is það, að fela opin-
berum eða hálfopinberum
stofnunum að hafa úthlutun
þessara vara með höndum, en
það getur heldur ekki komið í
veg fyrir það, að þessi gróði,
sem þarna er um að ræða, mynd
-ist. Segjum nú t. d. svo, að
iandsverslun væri falið að
versla með ísskápa og annað
slíkt, en að öðru leyti væri um
að ræða þetta óbrúaða bil milli
kaupgetu og kostnaðarverðs
varanna.
Ef við nú gerum ráð fyrir
því, að starfsmenn landsversl-
unarinnar sjeu með holdi og
blóði eins og aðrir, gætum við
hugsað okkur ungan mann, sem
hefði nýlega stofnað heimili og
langaði til að gefa konunni sinni
ísskáp. Hann er svo heppinn,
að hann þekkir afgreiðslumann-
inn í landsversluninni. Honum
gæti þá kannske dottið í hug,
því hann vill gjarnan fá ísskáp-
inn, að segja við þennan mann:
„Þú útvegar mjer ísskáp með
rjettu verði, en jeg borga þjer
2000.00 kr. í staðinn". Þannig
gæti þessi milliliðagróði komið
fram. Væru það hins vegar helg
-ir menn ,sem önnuðust þessa
afgreiðslu, þá fer ekki hjá því,
að milliliðagróðinn kemur samt
fram í einhverju formi. Maður
getur hugsað sjer það, að nú
kemur svo og svo mikið af ís-
skápum. Menn standa í biðröð-
um til þess að fá þá, og fá þá
alla afhenta á rjettu verði. En
svo er spurningin sú, hvort all-
ir þeir sem standa þarna í bið-
röðinni, þurfa virkilega ísskápa,
hvort það getur ekki verið þann
-ig', að sumir þeirra standi
þarna vegna þess að þeir gera
sjer ljósa þá- hagnaðarmögu-
ieika, sem þarna er um að ræða.
Þarna fá þeir ísskápinn fyrir
1400.00 kr. eða hvað það nú er.
Svo auglýsa þeir hann daginn
eftir í Vísi sem notaðan og selja
hann á 3.500.00 kr. Niðurstaðan
er sú, að hvaða ráðstafanir, sem
eru gerðar, þá koma þær ekki
að gagni. Þetta bil milli kaup-
getu og kostnaðarverðs hlýtur
alltaí að brúast af milliliða-
gróða í einu eða öðru formi.
Til þess að stöova dýrtíðina,
til þess að ráða bót á verslunar-
ólaginu, þá er nauðsynlegt að
koma þarna á jafnvægi á einn
eða annan hátt.
Þetta voru sjálf vandamálin.
Þá skal jeg koma að því að ræða
þær leiðir, sem koma til greina.
Þjóðsagan um
kjaraskerðinguna
Það er oft talað um það, að
það sje ekki hægt að gera neitt
í þessum svokölluðu dýrtíðar-
málum, af því að allt það sem
gert sje, hljóti að hafa í för
með sjer kjaraskerðingu fyrir
almenning eins og það er venju
-lega orðað. Mjer fyndist það í
senn óheilbrigður og ólogiskur
hugsunarháttur, sem liggur
þessu að baki. Getur markmið
heilbrigðrar stjórnarstefnu yfir
-leitt verið annað heldur en
það, að skapa almenningi í land
inu sem best lífskjör miðáð við
þau skilyrði, sem fyrir hendi
eru. Að skerða kjör almennings
getur aldrei verið neitt skyn-
samlegt markmið. Að baki þess-
um hugsunarhætti liggur að
nokkru leyti vanhugsun, þar að
auki kemur til barlómur og jafn
■-vel illgirni. Sumir menn eru
þannig hugsandi, að þeir hugsa
sem svo, að heimur versnandi
fer, og það sje i rauninni ekki
gagn í að gera neitt, sem ekki
skerði lífskjör almennings. Hjá
öðrum liggur það að baki, að
þeir segja sern svo við laun-
þega, bændur o. s. frv.: Það er
nauðsynlegt fyrir ykkur, að lofa
að skerða ykkar kjör eitthvað,
til þess að þannig sje hægt að
finna siðferðilegan grundvöll
fyrir því að pína ennþá meira
þá, sem betur eru settir.
Þetta kjaraskerðingartal,
þetta barlóms-hjal hefur svo
eðlilega verið gripið á lofti af
þeim öllum, sem telja sjer hag
í því, að ailt keyri í öngþveiti,
og grípa þá auðvitað þetta tæki-
færi til þess að koma því inn hjá
almenningi, að hann sje að
verja lífskjör sín í hvert skipíi
sem hann stendur á móti nauð-
synlegum ráðstöfunum.
Þá skulum við líta á þessar
leiðir, sem þarna gætu komið
til greina.
Ef ekkert er gert
Það væri auðvitað hugsan-
legt að gera ekki neitt. Það ætti
að vera öllum Ijóst, hvað af því
mundi leiða. Útflutningsversl-
unin mundi stöðvast og þá um
leið bæði innflutningur á neyslu
-vörum og kapitalvörum. — Á
skömmum tíma mundi myndast
algert neyðarástand, bæði á
heimilum fólks og sömuleiðis
stórfellt atvinnuleysi. Um þessa
leið, ef leið skyldi kalla, ræði
jeg ekki nánar.
Verðhjöðnun
Önnur leið, sem þarna gæti
komið til greina, er hin svo-
kallaða niður niðurfærslu- eða
verðhjöðnunarleið.
Misræmið, sem er milli út-
lenda og innlenda verðlagsins,
má auðvitað leiðrjetta með
tvennu móti. Það er hægt að
leiðrjetta þetta bæði með því,
að hækka útlenda verðlagið til
samræmis við það innlenda, en
það er líka hægt að lækka inn-
lenda verðlagið til samræmis
við það erlenda.
í þessari leið er nokkuð vit,
að því leyti að það er að
minnsfa kosti teoretiskur mögu
leiki á því að ráða bót á vanda-
málunum á þennan hátt. En
þess má í stuttu máli geta a. m.
k. frá sjónarmiði allra launa-
manna, að þessi leið mundi
leggja til mikilla muna þyngri
byrðar á þá, heldur en t.d. geng
islækkunarieiðin. í áliti okkar
dr. Benjamíns reiknuðum við
út, að sú kauphækkun er nauð-
synleg myndi vera til þess að
útveginum mætti hjálpa með
þessu móti, yrði að nema minnst
um 40%, eða nákvæmlega reikn
-að 37%„ Við reyndum að gera
okkur grein fyrir því, hvað
mikilla verðl. mætti vænta
hjer á mót'i og komumst að
8 •» ’v ” .m ’tU* iff ö
þeirri niðurstöðu, að verðlækk-
anirnar mundu nema fyrst í
stað um 10—12% og í bili
mundi þetta vera kjaraskerð-
ing, sem næmi allt að því fjórð-
ungi tekna manrta. Þegar . frá
liðu stundir, mundi'verðlækk-
unin að vísu verða meiri, en þó
aldrei eins mikil eins og kaup-
lækkunin.
Annar galli ér líka á þessari
leið, og hann er sá, að ‘ slík
niðurfærsla mundi auðvitað
koma mjög hart niður á»öllum
þeim, sem ráðist hefðu í ein-
hverjar framkvæmdir, t. d.
þeim sem byggt hafa yfir sig.
svo og einstaklingum, fyrir-
tækjum, bæjarf jelögum o. s.
frv., sem ráðist hafa í kaup á
skipum o. s. frv. Það er ek-ki
vafi, að ef ekki væru gerðar
sjerstakar ráðstafanir, þá
mundu þessir aðilar hljóta að
verða gjaldþrota í stórum stíl.
Hugsanlegt væri auðvitað að
færa niður allar skuldir og inni
eignir í einhverju hlutfalli, en
sííkt mundi vera mjög umsvifa-
mikið og kostnaðarsamt. Þann-
ig að þessi leið mundi koma
miklu ver við allan almenning
og verða örðugri í framkvæmd,
heldur en gengislækkunarleið-
in.
Uppbótaleiðin
Önnur leið, sem um hefur
verið talað, er uppbótaleiðin
svokallaða. Að ríkissjóður bæti
upp útfluttar afurðir og afli
sjer með því tekna með álagn-
ingu tolla, skatta o. s. frv.
Þessi uppbótaleið gæti nátt-
úrlega verið fær að vissu marki,
en það er nú bara svo komið
nú, að hún er með engu móti
lengur fær og hefur verið það
undanfarin ár,. að hún hefur
ekki verið framkvæmanleg öðru
vísi heldur en þannig, að stór-
felldur tekjuhalli hefur verið á
fjárlögunum.
Það hefur beinlínis reynst ó-
framkvæmanlegt að leggja á
svo háa skatta, að það nægði til
þess að standa undir uppbótun-
um. Á síðastliðnu ári fóru 27
millj. í uppbæturnar, nú er
reiknað með, að þær mundu
minnst verða 70 millj. og allar
líkur mundu benda til þess, að
þær mundu verða minnsta kosti
100 millj., ef halda ætti þessu
áfram næsta ár. Það er beín-
línis óframkvæmanlegt að drífa
inn svo mikla skatta, sem til
þess þyrfti. Þar að auki hlytí
þetta að koma mjög hart niður
á launafólki, því að ef hækka á
alla skatta, fer aldrei hjá því.
að höfuðþunginn hlýtur að hvíla
meira eða minna á því. Þar að
auki er þetta ekki leiðrjetting
á því misræmi sem er, þetta
ræður enga bót á verslunarhátt-
unum o. s. frv. Nú er svo komið,
að þessi leið má teljast ófær og
óframkvæmanleg með öllu.
Halla- og taprekstursleiðin
Þá er ein leið, ef leið skyldi
kalla, liggur mjer við að segja,
því að í raunninni er það hart,
að fjárm.þekking manna skuli
vera á því stigi, að það þurfi
yfirleitt að ræða þessa leið. Sá
möguleiki er einnig fyrir hendi
og er tæknilega framkvæman-
legur, að gera ekki neitt annað
en það, að láta ríkissjóðinn
greiða uppbætur, en afla fjár
með lántöku í seðlabankanupi,
eða þá, og það kemur út á þáð
sama, að láta bankana stöðugt
finansera þann taprekstur, sem
um er að ræða.
Ýmsum kann í fljótu bragði
að virðast þetta ekki óálitlegt,
því þarna er ekki um það a<5
fæða, að gengið sje lækkað,
skattar sjcu hækkaðir eða neitt
slíkt, þannig að í bili sýndist.
sem svo, að þetta mundi ekki
skerða kjör neins. En meAn
mundu nú samt brátt komast áð
raun um, að þessi leið er síðitr
en svo betri heldur en aðrár.
Þetta hlyti á mjög skömrmAn
tíma að leiða til óstöðvandi dýíf-
tíðar, óhamins svartamarkabs
gróða og fram eftir þeim göft-
unum. Að lokum mundi koma
svo, að peningakerfið mundi
hrynja í rústir, og jeg býst v43,
að fáir mundu. geta gert sjer
glögga hugmynd um það öng-
þveiti, sem þá skapaðist. Vi'ð'
gætum varla gert okkur í hu^-
arlund þau vandræði, sem -af
því leiddi, að húsmæður gsatu
t. d. ekki fengið mjólk í mjóijc-
urbúð, nema þær hefðu eip-
hverja muni á boðstólum, sem
búðarstúlkurnar vildu takaf á
móti. Með öðrum crðum, þe|ta
inundi leggja peningakerfið,. í
rúst, svo maður yrði að hverfa
aftur til vöruviðskipta með
þeim óþægindum, sem
fylgja, svipað og átti
í fornöld.
því
;jer sta'ð
Frjálsi gjaídeyririnn
Ein leiðin, sem rædd hefur
verið enn, er leið hins svokall-
aða frjálsa gjaldeyris, að út-
vegsmenn fái svo og svo m#k-
inn hluta af þeim gjaldeyri,
sem þeir afla frjálsan, en það
mundi þýða það, að þessi gjald-
eyrir yrði seldur á mun hæfra
verði heldur en hinn almenni
gjaldeyrir. <
í rauninni er þetta ekki ann-
að en gengislækkun í tilteknu
formi, formi sem er miklu ó-
hagkvæmara fyrir almenning,
heldur en almenn gengislækk-
un mundi verða. Jeg ætla samt
ekki að ræða þetta neitt frek-
ar, nema tilefni gefist til þess
vegna radda sem um það kynnu
að koma fram á þessum fundi.
Landsverslun
Þetta eru nú helstu leiðirnar,
sem ræddar hafa verið. Það
mætti kannske að lokum nefna
eina leiðina enn, þó að við dr.
Benjamín tækjum hana lítið til
meðferðar í okkar áliti, en hún
er sú, að láta rílcið yfirtaka inn-
flutnings- og útflutningsversl-
unina. Astæðan til þess, að við
dr. Benjamín ræddum hana
ekki, er blátt áfram sú, að við
álitum hana ópraktiska af þeim
ástæðum, að vitað er, að hún
á ekki meirihluta fylgi að fagna
meðal þjóðarinnar. Engu að síð-
ur mætti segja um hana örfá
orð. Nú má um það deila í það
óendanlega, hvaða fyrfrkomu-
lag á verslunarmálunum sje
best, en hvaða skipan, sem á
þessu kann að verða gerð
þá snertir það í rauninni
ekki þau vandamál, sem
hjer eru fyrir hendi. —
Sannleikurinn er sá, að þó að
þessi leið væri farin mundi það
kannske ekki gera svo ýkja-
Framh. á bls. 12.